Elżbieta II

Elizabeth Alexandra Mary

Elżbieta II (1959)
Królowa Zjednoczonego Królestwa i pozostałych Królestw Wspólnoty Kanada 1952–2022 Australia 1952–2022 Nowa Zelandia 1952–2022 Baliwat Guernsey 1952–2022 Baliwat Jersey 1952–2022 Wyspa Man 1952–2022 Pakistan 1952–1956 Afryka Południowa 1952–1961 Cejlon 1952–1972 Ghana 1957–1960 Nigeria 1960–1963 Sierra Leone 1961–1971 Tanganika 1961–1962 Jamajka 1962–2022 Trynidad i Tobago 1962–1976 Uganda 1962–1963 Kenia 1963–1964 Malawi 1964–1966 Malta 1964–1974 Gambia 1965–1970 Wyspy Cooka 1965–2022 Barbados 1966–2021 Gujana 1966–1970 Mauritius 1968–1992 Fidżi 1970–1987 Bahamy 1973–2022 Grenada 1974–2022 Niue 1974–2022 Papua-Nowa Gwinea 1975–2022 Wyspy Salomona 1978–2022 Tuvalu 1978–2022 Saint Lucia 1979–2022 Saint Vincent i Grenadyny 1979–2022 Belize 1981–2022 Antigua i Barbuda 1981–2022 Saint Kitts i Nevis 1983–2022
Okres	od 6 lutego 1952 do 8 września 2022
Koronacja	2 czerwca 1953
Poprzednik	Jerzy VI
Następca	Karol III
Księżna Edynburga
Okres	od 20 listopada 1947 do 6 lutego 1952
Dane biograficzne
Dynastia	Windsorowie
Data i miejsce urodzenia	21 kwietnia 1926 Londyn
Data i miejsce śmierci	8 września 2022 Balmoral
Data pogrzebu	19 września 2022
Miejsce spoczynku	Kaplica św. Jerzego w Windsorze
Ojciec	Jerzy VI
Matka	Elżbieta Bowes-Lyon
Rodzeństwo	Małgorzata, hrabina Snowdon
Mąż	Filip, książę Edynburga od 20 listopada 1947 do 9 kwietnia 2021
Dzieci	Karol III Anna, księżniczka królewska Andrzej, książę Yorku Edward, książę Edynburga
Odznaczenia

Elżbieta II (ang. Elizabeth Alexandra Mary; ur. 21 kwietnia 1926 w Londynie, zm. 8 września 2022 w Balmoral) – królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z dynastii Windsorów od 6 lutego 1952 (koronowana 2 czerwca 1953) do 8 września 2022. Jej panowanie, które trwało 70 lat i 214 dni, czyni ją najdłużej panującym ze wszystkich brytyjskich monarchów i najdłużej panującą w historii kobietą – głową państwa.

Urodziła się w Mayfair w Londynie jako pierwsze dziecko księcia i księżnej Yorku (późniejszego króla Jerzego VI i królowej Elżbiety). Jej ojciec wstąpił na tron w 1936 po abdykacji swojego brata, króla Edwarda VIII, czyniąc Elżbietę pretendentką do tronu. Kształciła się prywatnie w domu i zaczęła podejmować obowiązki publiczne podczas II wojny światowej, służąc w Pomocniczej Służbie Terytorialnej. W listopadzie 1947 roku poślubiła Filipa Mountbattena, byłego księcia Grecji i Danii, a ich małżeństwo trwało 73 lata, aż do jego śmierci w kwietniu 2021 roku. Mieli czworo dzieci: Karola, Annę, Andrzeja i Edwarda.

Kiedy w lutym 1952 roku zmarł jej ojciec, Elżbieta – wówczas 25-letnia – została królową siedmiu niezależnych krajów Wspólnoty: Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, RPA, Pakistanu i Cejlonu (znanego dziś jako Sri Lanka), a także i pozostałą głową Królestw Wspólnoty. Elżbieta panowała jako monarcha konstytucyjny w czasie wielkich zmian politycznych, takich jak konflikt w Irlandii Północnej, decentralizacja w Wielkiej Brytanii, dekolonizacja Afryki oraz przystąpienie Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich i wystąpienie z Unii Europejskiej. Liczba jej królestw zmieniała się w czasie, gdy terytoria uzyskiwały niepodległość, a niektóre królestwa stawały się republikami. Do jej licznych historycznych wizyt i spotkań należą wizyty państwowe w Chinach w 1986 roku, w Rosji w 1994 roku i w Republice Irlandii w 2011 roku oraz spotkania z pięcioma papieżami.

Do ważnych wydarzeń należy koronacja Elżbiety II w 1953 roku oraz obchody jej srebrnego, złotego, diamentowego i platynowego jubileuszu odpowiednio w 1977, 2002, 2012 i 2022 roku.

Oprócz godności królowej Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej była również głową 14 innych państw: Antigui i Barbudy, Australii, Bahamów, Belize, Grenady, Kanady, Jamajki, Nowej Zelandii, Papui-Nowej Gwinei, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyn, Tuvalu i Wysp Salomona, które razem z Wielką Brytanią mają status tzw. Commonwealth realm. Liczba państw, w których panowała Elżbieta II zmieniała się podczas jej panowania. Za głowę państwa uznawało ją łącznie 33 krajów.

Od 9 września 2015 była najdłużej panującym monarchą Wielkiej Brytanii; pobiła rekord królowej Wiktorii (63 lata, 7 miesięcy i 2 dni)^[1], której była praprawnuczką. Od 13 października 2016 była najdłużej panującą żyjącą głową państwa na świecie; wcześniej tytuł ten przysługiwał Ramie IX – królowi Tajlandii, który rządził od 1946 do swojej śmierci w 2016. Od 12 czerwca 2022 była drugim po Ludwiku XIV najdłużej panującym monarchą na świecie, wyprzedzając króla Tajlandii, który urząd sprawował 70 lat i 126 dni^[2].

Od czasu do czasu spotykała się z sentymentem republikańskim i krytyką mediów wobec swojej rodziny, szczególnie po rozpadach małżeństw jej dzieci, jej annus horribilis w 1992 roku i śmierci swojej byłej synowej Diany, księżnej Walii w 1997 roku. Jednak poparcie dla monarchii w Wielkiej Brytanii pozostawało niezmiennie wysokie, podobnie jak jej osobista popularność. W 1952 roku zdobyła tytuł Człowieka Roku magazynu Time.

Zmarła w wieku 96 lat w zamku Balmoral w Aberdeenshire. Następcą królowej został jej najstarszy syn, Karol.

11 listopada 2023 w Dzień Pamięci w London’s Royal Albert Hall odsłonięto pomnik Elżbiety II i jej męża Filipa^[3].

Młodość

Księżniczka Elżbieta (1929)

Urodziła się poprzez cięcie cesarskie^[4] 21 kwietnia 1926 o godz. 2:40 GMT w domu przy 17 Bruton Street w dzielnicy Mayfair w Londynie^[5]. Była córką księcia Alberta z Yorku, drugiego syna urzędującego króla Jerzego V, i księżnej Yorku Elżbiety Bowes-Lyon^[6][7]. Świadkiem jej narodzin był ówczesny minister spraw wewnętrznych William Joynson-Hicks, który kontrolował, by podczas porodu nie podmieniono noworodka na inne dziecko^[8]. W momencie narodzin Elżbieta zajmowała trzecie miejsce w linii sukcesji, po księciu Walii Edwardzie i swoim ojcu^[4]. 29 maja 1926 została ochrzczona wodą z Jordanu w kaplicy Pałacu Buckingham^[9] przez anglikańskiego arcybiskupa Yorku, Cosma Langa^[10]. Jej rodzicami chrzestnymi byli: król Jerzy V, królowa Maria, Maria Windsor, książę Artur, lord Claude Bowes-Lyon oraz Mary Elphinstone^[11]. Elżbieta Aleksandra Maria pierwsze imię otrzymała po matce, drugie po prababce (królowej Aleksandrze), a trzecie po babce (królowej Marii)^[9].

W młodości była nazywana przez najbliższych „Lilibet”, ponieważ nie potrafiła poprawnie wymówić swojego imienia w języku angielskim – „Elizabeth”^[6][9]. Była opisywana przez swoich biografów jako spokojne, posłuszne, mało spontaniczne i skłonne do kontrolowania swoich emocji dziecko^[12], od najmłodszych lat była przygotowywana do objęcia funkcji królowej^[13]. Miała dobre relacje ze swoim dziadkiem i ówczesnym królem, Jerzym V^[14]. W 1929 na prośbę króla została ściągnięta do Bognor Regis, aby pomóc mu w powrocie do zdrowia po operacji płuc^[14]. Jej matka od najmłodszych lat córki dbała o jej popularność w mediach – gdy Elżbieta miała trzy lata, jej zdjęcie znalazło się na okładce magazynu „Times”^[15]. Wizerunek księżniczki drukowany był także na broszurach i udostępniany na pamiątkach, ona sama stała się bohaterką wielu artykułów prasowych^[15]. Gdy miała cztery lata, figura przedstawiająca ją została umieszczona w Muzeum Figur Woskowych Madame Toussand^[16]. W 1930 roku urodziła się jej siostra, Małgorzata^[14].

Dzieciństwo spędziła na Piccadilly Road 145, gdzie zamieszkali jej rodzice^[15]. Wychowywała się z dala od rówieśników, co miało ją uchronić przed przypadkowymi znajomościami oraz dziecięcymi chorobami^[17]. Ze względu na izolowanie jej od społeczeństwa stała się osobą nieśmiałą^[18]. Jedyną bliską jej koleżanką w tym okresie była młodsza od niej o kilka lat Sonia Graham-Hodgson, z którą utrzymywała regularny kontakt aż do śmierci kobiety w 2012^[19]. Wychowaniem Elżbiety zajmowała się niania Clara Cooper Knight^[16] oraz garderobiana Margaret MacDonald, nazywana przez nią „Bobo”^[20], która później została pokojówką królowej^[21]. Edukacją księżniczki zajmowała się guwernantka Marion Crawford^[6][22]. W dzieciństwie pobierała indywidualne zajęcia tańca u instruktorów z Vacani School of Dance^[23].

Następczyni tronu

Elżbieta w mundurze Auxiliary Territorial Service, 1945

Kiedy Elżbieta miała 10 lat, w 1936 zmarł jej dziadek, król Jerzy V^[24]. Tron objął jej stryj, książę Walii, Edward VIII, który jednak 11 grudnia 1936 abdykował, nie mogąc poślubić dwukrotnie rozwiedzionej Amerykanki Wallis Simpson^[25]. Następnym królem został jej ojciec, Jerzy VI^[25], a Elżbieta zajęła pierwsze miejsce w linii sukcesji^[26]. Po koronacji ojca zamieszkała w Buckingham Palace^[19]. W wieku 13 lat podjęła naukę m.in. konstytucji Wielkiej Brytanii u Henry’ego Martena, wykładowcy Eton College^[27], poza tym uczestniczyli u boku ojca w licznych spotkaniach z wysoko postawionymi politykami i urzędnikami^[28].

Po wybuchu II wojny światowej wraz z siostrą Małgorzatą została umieszczona w zamku w Windsorze w Berkshire^[29]. Lord Hailsham zasugerował, aby księżniczki zostały ewakuowane do Kanady^[30], na co matka Elżbiety II, królowa Elżbieta Bowes-Lyon, odparła: Dzieci nigdzie nie pojadą beze mnie, ja nie opuszczę króla, a król nie wyjedzie nigdy^[31]. 13 października 1940 wówczas 14-letnia Elżbieta na antenie BBC wygłosiła swoje pierwsze publiczne przemówienie, w którym zwróciła się ze słowami otuchy do dzieci Wspólnoty Narodów^[32].

W latach 1941–1944 wraz z siostrą grała w pantomimach w Pałacu Windsor, a dochody z przedstawień były przeznaczane na rzecz żołnierzy^[33]. W 1943 po raz pierwszy samodzielnie wystąpiła publicznie^[7]. W lutym 1945 wstąpiła do Auxiliary Territorial Service ze stopniem podporucznika^[34]. Została przeszkolona na kierowcę i mechanika, uzyskując stopień kapitana^[35]. Dzień zwycięstwa w Europie w 1945 świętowała wraz z siostrą, oficerami ochrony i tłumem ludzi na londyńskich ulicach^[36][37].

Brytyjska rodzina królewska

JKM król Wielkiej Brytanii i JKM królowa Wielkiej Brytanii JKW książę Walii i JKW księżna Walii JKW książę Jerzy z Walii JKW księżniczka Karolina z Walii JKW książę Ludwik z Walii JKW książę Sussexu i JKW księżna Sussexu JKW książę Archie z Sussexu JKW księżniczka Lilibet z Sussexu JKW książę Yorku JKW księżniczka Beatrycze z Yorku JKW księżniczka Eugenia z Yorku JKW książę Edynburga i JKW księżna Edynburga hrabia Wesseksu lady Ludwika JKW księżniczka królewska JKW książę Gloucester i JKW księżna Gloucester JKW książę Kentu i JKW księżna Kentu JKW książę Michał z Kentu i JKW księżna Michael z Kentu JKW księżniczka Aleksandra

W lutym 1947 złożyła swoją pierwszą oficjalną wizytę zagraniczną, celem jej podróży był Związek Południowej Afryki^[7]. Wyprawa trwała przez 10 tygodni^[38]. W audycji radiowej nadawanej z okazji jej 21. urodzin powiedziała: Oświadczam wobec was wszystkich, iż poświęcę całe moje życie, jakiekolwiek będzie, długie czy krótkie, służbie wam i wielkiej imperialnej Wspólnocie, której członkami jesteśmy my wszyscy^[7][39].

Małżeństwo i dzieci

Elżbieta II poznała Filipa, syna księcia Andrzeja Greckiego i Alicji Battenberg w 1934, podczas ślubu księżniczki Mariny i księcia Kentu Jerzego^[40]. W ciągu następnej dekady spotkali się kilkukrotnie, m.in. w 1939, gdy Filip oprowadził Elżbietę po Britannia Royal Naval College^[41][42]. W 1946 Filip, mimo sprzeciwu brytyjskiej arystokracji, otrzymał zgodę króla Jerzego VI na poślubienie jego córki^[42], a w sierpniu 1946 oświadczył się następczyni tronu na wzgórzu w zamku Balmoral^[43]. 9 lipca 1947 nastąpiło oficjalne ogłoszenie zaręczyn Elżbiety i Filipa^[40].

Ślub odbył się 20 listopada 1947 w Opactwie Westminsterskim^[40][44]. Ceremonia była emitowana na żywo w radiu i transmitowana w telewizji^[45]. W weselu wzięło udział ok. 2000 gości, wśród których znaleźli się m.in. król Iraku Fajsal II, holenderski książę Bernhard i jego żona, księżniczka Juliana oraz dziedziczny wielki książę Luksemburga Jan i jego siostra, księżniczka Elżbieta^[40]. Miesiąc miodowy młoda para spędziła w Broadlands, posiadłości Louisa Mountbattena^[46]. W latach 1949–1951 Elżbieta mieszkała w Villa Guardamangia na Malcie^[47], dokąd po ślubie Filip wyjechał, by kontynuować służbę wojskową^[41].

Z Filipem miała czworo potomków, są nimi^[48]:

• Karol III (ur. 14 listopada 1948), książę Walii, król Wielkiej Brytanii od 2022 roku^[49]
• Anna (ur. 15 sierpnia 1950), księżniczka królewska, żona Marka Phillipsa, następnie Timothy’ego Laurence’a
• Andrzej (ur. 19 lutego 1960), książę Yorku
• Edward (ur. 10 marca 1964), hrabia Wesseksu

Filip zmarł 9 kwietnia 2021 w zamku w Windsorze w wieku 99 lat^[41].

Wstąpienie na tron

Królowa Elżbieta II przed koronacją, rysunek (1952)

Królowa Elżbieta II na spotkaniu ekonomicznym C’wealth (1952)

Królowa Elżbieta II (1953)

Królowa Elżbieta i książę Filip tuż po koronacji (1953)

Królowa Elżbieta II w koronacyjnych szatach (1953)

Choroba ojca – zdiagnozowano u niego raka gardła – sprawiała, że księżniczka Elżbieta przejęła część jego obowiązków^[50][51]. W 1951 złożyła wizyty w Grecji, Włoszech, na Malcie i w Kanadzie, a także spotkała się z amerykańskim prezydentem Harrym Trumanem w Waszyngtonie^[50], jak również poprowadziła obrady Tajnej Rady^[51]. W styczniu 1952 razem z mężem udała się w podróż po krajach Wspólnoty Narodów^[52]. 6 lutego 1952, podczas pobytu w hotelu Treetops w Thice w Kenii^[53], od księcia Filipa dowiedziała się o śmierci ojca, który zmarł na atak serca^[54]. Natychmiast wróciła z mężem do Wielkiej Brytanii^[54]. Tuż po śmierci ojca w rozmowie z Martinem Charterisem, asystentem swojego prywatnego sekretarza, poinformowała o wyborze królewskiego imienia – Elżbieta^[25]. Dzień po śmierci ojca została ogłoszona królową Wielkiej Brytanii^[55]. W uroczystości, która odbyła się w St. James’s Palace wzięli udział m.in. członkowie Tajnej Rady Wielkiej Brytanii i lord mer Londynu^[55].

Królowa Elżbieta w dniu koronacji, pozdrawiająca poddanych z balkonu pałacu Buckingham (2 czerwca 1953)

24 marca 1953 zmarła na raka gardła królowa-wdowa Maria Teck, jednak przed śmiercią wyraziła życzenie, aby z tego powodu nie przekładano koronacji. Odbyła się ona 2 czerwca 1953^[56]. Koronację Elżbiety w Opactwie Westminsterskim obserwowało 8251 osób^[57]. Podczas ceremonii asystowało jej osiem druhen podtrzymujących tren^[58]. Arcybiskup Canterbury Geoffrey Fisher obwieścił zgromadzonym: Panowie, przedstawiam wam królową Elżbietę, waszą niezaprzeczalną królową, wam wszystkim, którzy tu przybyliście złożyć jej hołd i oddać się jej na służbę. Czy gotowi jesteście ją uznać?^[59], na co lordowie odpowiedzieli: God save Queen Elizabeth^[60]. Kolejnym etapem ceremonii była przysięga na Biblię^[61]. Królowa zobowiązała się rządzić królestwem i krajami Wspólnoty Narodów zgodnie z ich prawami i zwyczajami oraz umacniać Kościół Anglii^[61]. Następnie zdjęła płaszcz, diadem i klejnoty, po czym zasiadła na tronie pod złotym baldachimem podtrzymywanym przez czterech kawalerów Orderu Podwiązki^[62]. Później Arcybiskup namaścił świętymi olejkami dłonie, pierś i czoło królowej^[62]. Następnie przyznano jej insygnia nowej godności – ostrogi św. Jerzego, królewski miecz, jabłko królewskie, bransolety, pierścień, berło z krzyżem i berło z gołębicą^[62][63]. Następnie królowa została odziana w purpurowy, haftowany złotem, aksamitny płaszcz. W czasie koronacji został wykonany hymn koronacyjny Georga Friedricha Händla Zadok the Priest, który od 1727 powtarza się na każdej uroczystości koronacyjnej brytyjskiego monarchy. Na zakończenie arcybiskup nałożył jej na głowę koronę św. Edwarda, a lordowie jeszcze raz zawołali God save Queen Elizabeth. Następnie trzej książęta krwi królewskiej – Edynburga, Gloucester i Kentu – a za nimi pozostali lordowie, złożyli hołd królowej. Następnie Elżbieta z mężem przyjęli komunię pod dwiema postaciami. Ceremonię zakończyło odśpiewanie Te Deum. Po trzygodzinnej ceremonii królowa, z ciężką koroną na głowie, berłem w lewej i jabłkiem w prawej ręce, miała kłopoty z powstaniem i poprosiła o pomoc arcybiskupa. Następnie opuściła opactwo, wymieniwszy wcześniej koronę św. Edwarda na lżejszą państwową koronę imperialną.

Królowa Wielkiej Brytanii

Podróże

Mapa zagranicznych wizyt królowej Elżbiety II.

Królowa odbyła wiele podróży zagranicznych, odwiedziła większość europejskich krajów i wiele pozaeuropejskich. W latach 1953–1954 wyruszyła wraz z mężem w 6-miesięczną podróż dookoła świata, będąc pierwszym monarchą, który tego dokonał. Była również pierwszą królową Australii, Nowej Zelandii i wysp Fidżi, która odwiedziła te państwa. W lutym 1961 odwiedziła Ankarę, będąc gościem prezydenta Cemala Gürsela. Później odbyła pierwszą wizytę w Indiach i Pakistanie.

W październiku 1957 udała się z wizytą państwową do Stanów Zjednoczonych. Przybyła również do Kanady, gdzie otworzyła sesję parlamentu. Przemawiała również na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ. W 1959 udała się z kolejną wizytą do Kanady i odwiedziła Stany Zjednoczone. Pożegnalny obiad zjadła w kanadyjskiej ambasadzie w Waszyngtonie w towarzystwie prezydenta Eisenhowera. USA odwiedziła jeszcze w 1976, gdzie wzięła udział w uroczystościach u boku prezydenta Geralda Forda. Ponownie odwiedziła ten kraj w 1991 na zaproszenie George’a H.W. Busha. Podczas tej wizyty była pierwszym brytyjskim władcą, który uczestniczył w obradach Kongresu. USA odwiedziła także w maju 2007 za prezydentury George’a W. Busha.

W marcu 1996 przybyła do Polski na zaproszenie prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego.

Wspólnota Narodów

Królestwa, terytoria i protektoraty, nad którymi panowała Elżbieta II od 1952 roku.

Brytyjskie imperium znajdowało się w stanie rozpadu od 1926, kiedy w tzw. deklaracji Balfoura, potwierdzonej Statutem Westminsterskim w 1931, uznano suwerenność Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Unii Południowoafrykańskiej i Nowej Fundlandii. W 1931 te państwa weszły w skład Wspólnoty Narodów, na której czele stoi brytyjski monarcha. Przed wstąpieniem Elżbiety II na tron niepodległość uzyskały Indie, Pakistan, Cejlon i Irlandia.

Panowanie Elżbiety II to okres dalszego rozpadu brytyjskiego imperium. Niepodległość uzyskały: Ghana (1957), Nigeria (1961), Sierra Leone (1961), Tanganika (1961), Jamajka (1962), Trynidad i Tobago (1962), Uganda (1962), Kenia (1963), Malawi (1964), Malta (1964), Gambia (1965), Gujana (1966), Barbados (1966), Mauritius (1968), Fidżi (1970), Bahamy (1973), Grenada (1974), Papua-Nowa Gwinea (1975), Wyspy Salomona (1978), Tuvalu (1978), Saint Lucia (1979), Saint Vincent i Grenadyny (1979), Belize (1981), Antigua i Barbuda (1981) oraz Saint Kitts i Nevis (1983). Wszystkie te kraje uzyskiwały niepodległość jako królestwa związane unią personalną z Koroną brytyjską, ale wiele z nich (Indie, Pakistan, Cejlon, Ghana, Nigeria, Sierra Leone, Tanganika, Trynidad i Tobago, Uganda, Kenia, Malawi, Malta, Gambia, Gujana, Mauritius i Fidżi) zniosły monarchię i stały się republikami, choć wszystkie pozostały państwami członkowskimi Wspólnoty Narodów.

Sama Wspólnota również przechodziła przemiany, stając się z biegiem czasu coraz luźniejszym związkiem politycznym byłych brytyjskich kolonii (i nie tylko, jako że członkiem Wspólnoty jest również Mozambik, dawna kolonia portugalska). Elżbieta II brała aktywny udział w pracach Wspólnoty, od 1973 regularnie uczęszczając na zjazdy szefów rządów państw Wspólnoty. W wielu wypadkach, jak w RPA, działania królowej przyczyniły się do poprawy stosunków państwa z Wielką Brytanią. Jednak w 1993, podczas konferencji na Cyprze, królowa powiedziała: Mam dość doświadczenia, by nie postawić ani pensa na liczbę krajów, które będą należeć do Wspólnoty za 40 lat.

W 2007 ujawniono dokumenty z 1957, z których wynikało, że premier Francji Guy Mollet w rozmowie ze swoim brytyjskim odpowiednikiem, sir Anthonym Edenem, poruszył temat ewentualnego przystąpienia Francji do unii z Wielką Brytanią i uznania Elżbiety II za głowę państwa francuskiego. W dokumencie datowanym na 28 września 1956 Mollet stwierdza, że „nie powinno być większych trudności we Francji z zaakceptowaniem zwierzchnictwa Jej Królewskiej Mości”. Premier Eden odrzucił propozycję Molleta, jednak wyraził gotowość Wielkiej Brytanii na przystąpienie Francji do Wspólnoty Narodów^[64]. Propozycje te nigdy nie doczekały się realizacji.

Elżbieta II uznawana była za głowę państwa w 21 krajach świata. 30 listopada 2021 Barbados zerwał unię personalną z Wielką Brytanią i stał się republiką^[65].

Poglądy

Wykazywała się stanowczą postawą wobec zagrożeń. W 1961 podczas podróży do Ghany odmówiła zachowywania dystansu od prezydenta Kwame Nkrumaha, mimo że ten był celem zamachów. Premier Harold Macmillan wówczas napisał: Królowa jest absolutnie zdeterminowana we wszystkim co robi. W rzeczy samej ma „serce i żołądek mężczyzny”^{[uwaga 1]}. Kocha swoje obowiązki i bycie królową. Podobna sytuacja wydarzyła się, gdy królowa podróżowała do Quebecu. Według Roberta Speaighta, autora książki Vanier, Soldier, Diplomat and Governor General: A Biography, były obawy o bezpieczeństwo królowej podczas wizyty, a nawet pojawiały się głosy za przerwaniem podróży. Prywatny sekretarz królowej powiedział jednak, że dla monarchini będzie nie do przyjęcia wystraszyć się ekstremistów. Podobnie podczas Trooping the Colour w 1981, kiedy do królowej oddano sześć strzałów ślepymi nabojami, Elżbieta II kontynuowała przegląd wojska. Kanadyjska Izba Gmin była pod takim wrażeniem postawy królowej, że uchwaliła specjalną uchwałę sławiącą jej odwagę.

Polityka

Jako głowa monarchii parlamentarnej, stojąca ponad podziałami politycznymi i niesprawująca władzy osobiście, nie powinna była wyrażać swoich osobistych opinii na tematy polityczne. Przez całe swoje panowanie stosowała się do tej zasady^[66], dlatego niewiele wiadomo o jej poglądach politycznych, a te poznało jedynie kilku zaufanych szefów rządu. Wydaje się jednak, że w kwestiach ekonomicznych przychyla się do starej doktryny konserwatystów^[67], tzw. „jednego narodu”. Idea ta poszła w niełaskę w latach 70. i konserwatywna premier Margaret Thatcher prowadziła już zupełnie inną politykę, która nie przypadała do gustu Elżbiecie II. W prywatnej rozmowie Thatcher określiła królową jako kogoś, kto „mógłby głosować na Partię Socjaldemokratyczną”^[68].

Kanada

Kanadyjski znaczek pocztowy z 1954

Nigdy nie wyraziła bezpośrednio swojego sprzeciwu wobec emancypacyjnych dążeń Quebecu, ale publicznie pochwaliła kanadyjską jedność. Podobnie jak matka, często okazuje swoje przywiązanie do Kanady: kiedy w 1983 kończyła swoją wizytę w Kalifornii powiedziała: Jutro wracam do mojego domu do Kanady, podczas uroczystego przyjęcia w Saskatchewan w 2005 powiedziała: Ten kraj i jego mieszkańcy zawsze zajmowali ważne miejsce w moim życiu i mojej pracy, wyznała również, że Kanada jest dla niej „domem daleko od domu”.

Podczas przemówienia w Zgromadzeniu Ustawodawczym Quebecu, w szczytowym okresie tzw. „Cichej Rewolucji” 1964, ignorując narodowe napięcia, pochwaliła dwie „uzupełniające się kultury”, które stworzyły Kanadę. Przemawiając po francusku i angielsku, powiedziała: Przyjemnie jest mi myśleć, że istnieje we Wspólnocie Narodów kraj, gdzie mogę się oficjalnie wypowiedzieć po francusku (…). Gdy śpiewacie po francusku „O Canada” – pamiętajcie, że jesteście dumnym narodem.

Po proklamacji Aktu Konstytucyjnego w 1982, który był pierwszym aktem uchwalonym bez zgody rządu Quebecu, wystąpiła jako głowa państwa kanadyjskiego w obronie aktu, chociaż w prywatnych rozmowach przyznała, że Quebec nie był stroną w tworzeniu aktu.

W 1995 podczas kampanii przed referendum, które miało zadecydować o secesji Quebecu, wypowiedziała się w CKOI-FM Montreal, ponownie w języku angielskim i francuskim, w którym wyraziła swoją obawę, że „referendum może pójść w złą stronę” i że „jeśli będzie mogła pomóc, z radością to uczyni”. Podczas głosowania znajdowała się w podróży do Nowej Zelandii, poleciła jednak pilotowi opóźnić start z lotniska w Los Angeles, do czasu aż uzyskała wyniki referendum.

Rodezja

18 listopada 1965 gubernator Rodezji Południowej, sir Humphrey Gibbs, otrzymał Krzyż Wielki Królewskiego Orderu Wiktoriańskiego za wierność wobec królowej, tydzień po tym, jak Ian Smith ogłosił Jednostronną Deklarację Niepodległości. Gibbs sprzeciwiał się Deklaracji, i za to właśnie otrzymał Order. Niektórzy skrytykowali to nadanie jako przyznane w złym czasie. Inni chwalili, gdyż widzieli w tym wsparcie legalnych władz Rodezji przeciwko nielegalnym działaniom jej premiera.

Australia

Podczas australijskiego kryzysu konstytucyjnego w 1975, kiedy gubernator generalny, sir John Kerr zdymisjonował premiera Gough Whitlama, ten wysłał list do królowej, w którym domagał się reakcji na działania gubernatora. Prywatny sekretarz królowej wypowiedział się w jej imieniu, że działania Kerra mieściły się w konstytucyjnych kompetencjach gubernatora. W odpowiedzi Whitlam i jego stronnicy stali się zwolennikami proklamowania Australii republiką.

Zjednoczone Królestwo

Przemawiając w Westminster Hall z okazji jej srebrnego jubileuszu w 1977, królowa powiedziała, że „nie może zapomnieć, że została koronowana na królową Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej”. Wobec prowadzonej wówczas przez laburzystowski rząd Jamesa Callaghana akcji, mając zdecentralizować państwo i przyznać większą samodzielność Szkocji i Walii, przemówienie to zostało odczytane jako sprzeciw królowej wobec tej polityki. Królowa wypowiedziała się za utrzymaniem związku Anglii i Szkocji^[67]. Przemówienie królowej było również interpretowane jako odniesienie do wstrząsów, jakie ówcześnie miały miejsce w Irlandii Północnej.

Pochwaliła porozumienie wielkopiątkowe z 1998, które było pierwszym porozumieniem katolików i protestantów w Irlandii Północnej. Aprobata królowej dla porozumienia wywołała niechęć części unionistów, którzy zawsze byli monarchistami. Lider prawicowej Demokratycznej Partii Unionistycznej, Ian Paisley, zerwał z odwieczną unionistyczną zasadą bronienia Korony, i nazwał Elżbietę „papugą Tony’ego Blaira”. Krytyka Paisleya nie zyskała jednak uznania wśród znacznej części unionistów.

Pod koniec lat 90., kiedy w referendum przyjęto laburzystowski pomysł decentralizacji, przesłała swoje najlepsze życzenia Szkockiemu Parlamentowi i Zgromadzeniu Narodowemu Walii. Pierwsze posiedzenia obu tych parlamentów zostały osobiście przez nią otwarte. Nie obyło się jednak bez zgrzytów – w Szkocji wielu deputowanych nie stawiło się na oficjalnej ceremonii, wybierając się na republikańską uroczystość. Również wielu członków walijskiego parlamentu zbojkotowało inauguracyjną sesję. W 2004 deputowana partii Plaid Cymru, Leanne Wood, została wyrzucona z sali Zgromadzenia za nazwanie królowej „Panią Windsor”^[69].

W 2011 jako pierwszy monarcha od 100 lat odwiedziła Irlandię^[70].

Choć zachowywała bezstronność i nie prezentowała publicznie swoich poglądów politycznych, wiele wskazuje na to, że sprzyjała zwolennikom brexitu^[67].

Religia

Jako królowa Zjednoczonego Królestwa była najwyższym zwierzchnikiem Kościoła Anglii^[71] i protektorem Szkockiego Kościoła Prezbiteriańskiego. W innych królestwach Wspólnoty nie pełniła żadnych funkcji religijnych.

Interesowała się sprawami Kościoła Anglii, ale najważniejszą w nim osobą pozostaje arcybiskup Canterbury. Była osobą silnie wierzącą^[72]. Regularnie uczestniczyła w nabożeństwach odprawianych w kaplicy św. Jerzego w zamku Windsor. Kiedy przebywała w Sandringham, uczęszczała do kościoła św. Marii Magdaleny, podczas pobytu w Balmoral uczestniczyła w nabożeństwach w kościele w Crathie, a podczas pobytu w Edynburgu uczestniczyła w nabożeństwach w kościele Canongate należących do Kościoła Szkocji. Między 1977 a 2002 regularnie uczestniczyła w generalnych zgromadzeniach Kościoła Szkocji, ale w ostatnich latach jej życia zaczęła wyznaczać lordów wysokich komisarzy, który mieli ją reprezentować podczas owych zgromadzeń.

Królowa często stosowała odniesienia do swojej wiary podczas przemówień telewizyjnych wygłaszanych z okazji świąt Bożego Narodzenia. W 2000 powiedziała: Dla wielu z nas nasza wiara jest najważniejsza. Dla mnie nauki Jezusa Chrystusa i moja osobista odpowiedzialność przed Bogiem tworzy ramę, w której staram się poruszać w moim życiu. Ja, podobnie jak wielu z was, czerpię ze słów i przykładu Chrystusa siłę w ciężkich czasach.

Często spotykała się z przedstawicielami innych religii. Była patronką Rady Chrześcijan i Żydów (Council of Christians and Jews, CCJ) w Zjednoczonym Królestwie.

Rola w rządzeniu

Królowa Elżbieta II podczas otwarcia parlamentu walijskiego w 2011

Konstytucyjnie, królowa była ważnym elementem brytyjskiego systemu władzy, ale jej rola była de facto symboliczna, pełniła bowiem funkcję doradczą dla parlamentu^[79]. Zgodnie ze zwyczajem wygłaszała mowę tronową z okazji rozpoczęcia nowej, rocznej sesji parlamentu^[80]. Miała obowiązek podpisywania wszelkich uchwał parlamentarnych^[81]. Teoretycznie miała prawo weta, ale ostatnią monarchinią, która skorzystała z tego prawa, była królowa Anna Stuart w 1717^[82].

Królowa była najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz miała prawo decydować o wojnie i pokoju^[83]. Piastowała funkcję utrzymującej w porządku demokratyczne organy państwa^[71].

Do jej prerogatyw należało również mianowanie premiera^[84], choć pamiętać należy, że w realiach brytyjskiego systemu monarchii parlamentarnej była to czynność o charakterze przede wszystkim symbolicznym, jako że premierem zawsze zostaje lider zwycięskiej partii. Trzy razy podczas swojego panowania mianowała premiera w czasie kryzysów konstytucyjnych. Nagłe dymisje liderów rządzącej Partii Konserwatywnej, Anthony’ego Edena w 1957 i Harolda Macmillana w 1963, i brak określonego trybu wyboru nowego lidera sprawiły, że to do królowej należała decyzja, komu powierzyć kierowanie rządem. W 1957 wybrała Macmillana, w 1963 Aleca Douglasa-Home’a. Macmillan został powołany po konsultacji z lordem Salisburym i lordem Kilmuirem oraz Winstonem Churchillem, jako ostatnim żyjącym premierem z ramienia konserwatystów. Douglas-Home został powołany za radą ustępującego Macmillana. Trzecia okazja nastąpiła w lutym 1974, kiedy wybory powszechne wygrali konserwatyści i premier Edward Heath pozostał na stanowisku, ale musiał zawrzeć koalicję z liberałami, aby uzyskać większość parlamentarną. Heath koalicji nie zawarł i jego rząd rychło upadł. Królowa wówczas poprosiła lidera opozycji, laburzystę Harolda Wilsona, o utworzenie mniejszościowego rządu, który przetrwał osiem miesięcy do czasu nowych wyborów, które przyniosły zwycięstwo Partii Pracy. We wszystkich trzech przypadkach królowa działała zgodnie z konstytucyjną tradycją, radząc się najstarszych ministrów i członków Tajnej Rady. Jako że konstytucyjna praktyka w Zjednoczonym Królestwie bazuje bardziej na tradycji i precedensach niż na prawie pisanym, było powszechnie przyjęte, że królowa nie mogła działać niekonstytucyjnie, gdy postępuje za radą swoich ministrów.

Jednym z jej przywilejów było nadawanie tytułów szlacheckich (m.in. sir dla mężczyzn i dame dla kobiet). Wśród uhonorowanych znaleźli się: Paul McCartney, Elton John, John Hurt, Julie Andrews, Michael Caine, Rod Stewart, Eric Clapton, Anthony Hopkins, Alex Ferguson, Helen Mirren, Elizabeth Taylor, Vivienne Westwood, Elisabeth Schwarzkopf, Judi Dench, Patrick Stewart czy James Galway.

W 1994 powołała organizację Way Ahead Group, która miała się zająć unowocześnieniem monarchii, ale bez naruszania jej podstaw – wśród rozważanych rozwiązań znalazły się między innymi takie pomysły jak rezygnacja z tytułu najwyższego zwierzchnika Kościoła Anglii czy zniesienie listy cywilnej. W 2013, wraz z wejściem w życie nowelizacji ustawy o dziedziczeniu tronu (Succession to the Crown Act), zniesiona została primogenitura męska, poślubienie katolika nie odsuwa od dziedziczenia, a zgody monarchy wymagają jedynie małżeństwa pierwszych sześciu kandydatów do tronu^[85].

Ograniczenie obowiązków królewskich

Królowa Elżbieta II (2006)

W listopadzie 2006 ogłosiła, że wraz z mężem odbędzie wizytę w Stanach Zjednoczonych w maju 2007, z okazji 400-lecia założenia Jamestown. 21 grudnia 2007 stała się najstarszym brytyjskim monarchą.

Tuż przed 80. urodzinami królowej ogłoszono badania opinii publicznej, w których większość Brytyjczyków wyraziła życzenie, aby królowa panowała aż do swojej śmierci. Wielu uznało królową Elżbietę za instytucję samą w sobie^[86].

21 kwietnia 2016 skończyła 90 lat. Część jej publicznych obowiązków wówczas przeszła na jej dzieci i innych członków rodziny królewskiej. Następca tronu, książę Karol, został bardziej dopuszczony do spraw rządowych, zwiększyła się liczba jego spotkań z gośćmi z zagranicy. Przejął obowiązek witania ambasadorów akredytowanych przy Dworze św. Jakuba. Sama królowa, mimo sędziwego wieku i problemów zdrowotnych, do końca nie zdecydowała się na abdykację^[87].

Osobowość i wizerunek

W sprawach dyplomatycznych była formalistką i królewski protokół był ściśle przestrzegany, dlatego sama nie przepadała za osobami łamiącymi protokół. Zakazane było m.in. dotykanie królowej, z wyjątkiem podania ręki na początku spotkania. Zasada ta była kilkakrotnie łamana – w 1972 prezydent Francji Georges Pompidou wziął królową pod ramię, by odprowadzić ją do pałacu Trianon; Alice Frazier naruszył sferę osobistą królowej w 1991 podczas 13-dniowej wizyty monarchini w USA; premier Australii Paul Keating został sfotografowany, jak obejmuje królową ramieniem^[88]; kolarz Louis Garneau objął Elżbietę II podczas pozowania do zdjęcia w królewskiej kanadyjskiej rezydencji Rideau Hall. W 2009 w czasie pierwszej oficjalnej wizyty prezydenta USA Baracka Obamy w Wielkiej Brytanii jego żona Michelle Obama objęła królową, co przez prasę zostało natychmiast uznane za największą wpadkę pierwszej damy USA.

Barack i Michelle Obamowie w czasie wizyty w Pałacu Buckingham

Ronald Reagan z Elżbietą II

Uczestniczyła w wielu imprezach kulturalnych. Ubierała się godnie, zmieniała stylizacje cztery razy dziennie^[89]. Nieodłącznym elementem jej stylizacji były torebki marki Launer^[90].

Królowa Elżbieta z prezydentem Reaganem w 1982

Opinia społeczeństwa o królowej ulegała fluktuacjom. Po raz pierwszy załamała się w 1992 – separacja Karola i Diany, rozwód księżniczki Anny i seksualne wybryki księżnej Yorku oraz pożar zamku Windsor sprawiły, że królowa nazwała ten rok annus horribilis (pol. straszny rok)^[91][92]. Koszt odbudowy zamku miał wynieść 90 mln euro, co zostało oprotestowane przez opinię publiczną, jako że miało to zostać sfinansowane z publicznych pieniędzy^[74]. Do krytyków przyłączyły się redakcje czasopism „Daily Mail”, „Daily Mirror” i „The Times”, która napisała: Kiedy zamek jest w dobrym stanie, należy do nich, a kiedy płonie, jest nasz. Burza medialna skłoniła królową do deklaracji w 1993, że będzie płacić podatki, zdaniem niektórych wciąż jednak za małe^[93]. Elżbieta II ograniczyła również liczbę beneficjentów listy cywilnej do panujących i ich małżonków^[74], a także zrezygnowała z królewskiego jachtu Britannia i z używania prywatnych samolotów Queen’s Fleet. W 1997, na skutek milczenia pałacu Buckingham po śmierci księżnej Diany, a także chłodnej reakcji królowej na zgon byłej synowej, monarchia znów była powszechnie krytykowana, a rodzina królewska – atakowana przez prasę i obywateli^[94][95]. W tym okresie królowa nawiązała współpracę z ekspertami od wizerunku publicznego, a z czasem udało się odbudować swój wizerunek w oczach Brytyjczyków^[96].

Ronald i Nancy Reagan z Elżbietą II i księciem Filipem

Królowej zarzucano także emocjonalny chłód, monotonny i formalny ton wypowiedzi, niezdolność do wygłoszenia przemówienia bez kartki, rozwody trzech potomków, przewidywalność i obojętność na skandale wywoływane przez członków jej rodziny^[97]. Królowa starała się poprawić wizerunek monarchii i „zmniejszyć przepaść między Koroną a ludem”, w tym celu m.in. odwiedzała puby i restauracje McDonald’s. W efekcie tych zabiegów, Królowa stopniowo odzyskała szacunek i popularność wśród swoich poddanych.

11 listopada 2023 w Dzień Pamięci w London’s Royal Albert Hall odsłonięto pomnik Elżbiety II i jej męża Filipa^[3].

Życie prywatne

Interesowała się jazdą konną: posiadała kilka stadnin (w Wolferton, Polhampton i West Isleley) oraz stajnię koni wyścigowych. Była też wielbicielką psów, a jej ulubiona rasa to Pembroke Welsh Corgi^[110]. Pasjonowała się również fotografią.

Zdrowie

W marcu 1993 została pogryziona przez jednego ze swoich corgi, gdy próbowała rozdzielić dwa walczące psy; po wypadku zostały założone jej szwy^[116].

W grudniu 2003 trafiła do szpitala Króla Edwarda VII w Londynie, gdzie przeszła operację lewego kolana. W styczniu 2004 zoperowane zostało prawe kolano królowej. Podczas zabiegu kolana lekarze usunęli także z twarzy królowej niewielkie zmiany, a cała operacja trwała około dwóch godzin^[117].

W październiku 2006 cierpiała z powodu pęknięcia naczynia krwionośnego w prawym oku. Pałac nie komentował stanu zdrowia królowej, a lekarze orzekli, że tego typu pęknięcia są typowe dla osób w podeszłym wieku, ale mogą również być skutkiem zbyt wysokiego ciśnienia krwi. 26 października tego samego roku Elżbieta II uczestniczyła w uroczystym otwarciu Emirates Stadium, nowego stadionu Arsenalu, zmuszona była jednak zrezygnować z dalszego udziału w uroczystości z powodu bólu pleców, który dokuczał jej od powrotu z letnich wakacji w Balmoral.

Na początku 2022 przeszła COVID-19^[118]. Również w 2022 na polecenie lekarzy ograniczyła spożycie alkoholu, w tym ulubionego drinka – dżinu z dodatkiem aperitifu Dubonnet^[119].

Śmierć

Procesja z trumną królowej z Pałacu Buckingham do Westminster Hall

8 września 2022 przed południem Pałac Buckingham poinformował, że lekarze są zaniepokojeni stanem zdrowia Elżbiety. Królowa przebywała wówczas w rezydencji w Balmoral. Na powagę sytuacji wskazywało również to, że najbliższa rodzina królowej porzuciła swoje czynności i udała się do miejsca jej pobytu. Brytyjska królowa zmarła o godz. 15:10, czasu brytyjskiego, w otoczeniu rodziny w Balmoral^[120].

O godz. 16:30 (17:30 czasu polskiego) o śmierci królowej poinformowana została premier Liz Truss, zaś o 18:30 (19:30 czasu polskiego) informację tę podał kanał BBC^[121][122], a także inne zagraniczne media^[123][124].

Po podaniu tego faktu do publicznej wiadomości rozpoczęto dwie operacje: Operację London Bridge – ogólny plan działań przewidzianych do realizacji po śmierci monarchini^{[125][126][127][128]}, oraz Operację Jednorożec – podobny plan na wypadek, gdyby królowa zmarła w Szkocji^[129][130].

Po śmierci królowej została ogłoszona żałoba narodowa mająca trwać do pierwszego dnia po pogrzebie, który został przez króla Karola III ustalony na 19 września 2022, zaś sam dzień pogrzebu został ustanowiony dniem wolnym od pracy^[131]. Do 19 września w całej Wielkiej Brytanii można było wpisać się do ksiąg kondolencyjnych wystawionych w katedrach, budynkach użyteczności publicznej, jak również online. W świątyniach w całym kraju odbywały się nabożeństwa ku pamięci zmarłej monarchini. Flagi państwowe, puszczone do połowy masztu na czas żałoby, zostały podniesione na kilkadziesiąt godzin w dniach 10–11 września z uwagi na proklamację objęcia urzędu przez nowego króla, która odbyła się w sobotę 10 września o godzinie 10 rano czasu lokalnego w Londynie, a która następnie w niedzielę została oficjalnie odczytana we wszystkich państwach członkowskich Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, stolicach państw członkowskich Zjednoczonego Królestwa – Edynburgu, Cardiff oraz Belfaście, jak również lokalnie, w stolicach wszystkich hrabstw^[132][133]. Trumna z ciałem królowej została 11 września przewieziona do Edynburga do Pałacu Holyrood, zaś następnego dnia przeniesiono ją do Katedry św. Idziego, gdzie wystawiono ją na widok publiczny, zaś mieszkańcy mieli możliwość oddania hołdu zmarłej monarchini. Wieczorem 13 września, trumna z ciałem królowej została drogą lotniczą przetransportowana ze Szkocji do Anglii, gdzie została przewieziona do Pałacu Buckingham. Stamtąd, nazajutrz, w wojskowej procesji wyruszyła do Westminster Hall, gdzie ponownie wystawiono ją na widok publiczny i gdzie pozostała do dnia pogrzebu.

19 września 2022, o 10:44 czasu lokalnego, trumna z ciałem Elżbiety II umieszczona na wozie artyleryjskim ciągniętym przez 142 marynarzy Royal Navy, została przewieziona do Opactwa Westminsterskiego, gdzie o godzinie 11 rozpoczęło się nabożeństwo żałobne z udziałem zaproszonych głów państw. Po jego zakończeniu, o godzinie 11:55 cały kraj zastygł podczas dwóch minut ciszy, po których kondukt żałobny wyruszył w ostatni przemarsz ulicami Londynu. Dotarłszy z powrotem w okolice Pałacu Buckingham, trumna została przeniesiona z wozu artyleryjskiego do królewskiego karawanu, który wyruszył do Zamku w Windsorze, gdzie o 16 czasu lokalnego rozpoczęła się druga część uroczystości żałobnych. Podczas nabożeństwa insygnia władzy królewskiej zostały złożone na ołtarzu, zaś przy dźwięku lamentu granego przez królewskiego dudziarza, trumna z ciałem Elżbiety II została opuszczona do krypty w podziemiach kaplicy. Po godzinie 20 czasu lokalnego, w obecności tylko rodziny królewskiej, trumna Elżbiety II została złożona do grobu, gdzie spoczęła obok swoich rodziców, Jerzego VI i Elżbiety, jak również obok swojego męża, księcia Filipa, którego ciało zostało tam przeniesione z Kaplicy Świętego Grzegorza, w której został on pochowany bezpośrednio po śmierci w 2021 roku.

Tytuły i godności

Osobisty sztandar królowej Elżbiety

Polonika

Elżbieta II miała koligacje polskie. Battenberg to pierwotne nazwisko hrabiowskiego rodu niemieckiego, osiadłego w pobliżu miejscowości Battenberg w Hesji (zachodnie Niemcy), wygasłego ok. 1314. Nazwisko to i tytuł hrabiowski wznowiono w 1851, nadając je Julii hr. Hauke, Polce, morganatycznej żonie Aleksandra, młodszego syna księcia heskiego. W 1858 roku ich potomkowie uzyskali tytuł książęcy. Najstarszy syn Aleksandra i Julii, Ludwik, ożenił się z wnuczką królowej Wiktorii, Wiktorią. Był admirałem angielskim i podczas I wojny światowej zmienił nazwisko na Mountbatten. Wnukiem Ludwika i Wiktorii był mąż królowej, zaś sama Elżbieta II – daleką krewną Wiktorii (babka Wiktorii, królowa Wiktoria Hanowerska jest praprababką Elżbiety).

Genealogia

Książki poświęcone Elżbiecie II

• Jennie Bond, Elizabeth, wyd. Reader’s Digest Association 2002, ISBN 0-7621-0369-8.
• Paola Calvetti, Elżbieta II. Portret królowej, przekład Iwona Banach, Zysk i S-ka 2020, ISBN 978-83-8116-853-3.
• Nicholas Davies, Elżbieta II. Kobieta zatroskana, tom I-II, przekład Tomasz Misiak, Wydawnictwo Rachocki i S-ka 1996, ISBN 83-86379-09-X.
• Carolly Erickson, Lilibet: An Intimate Portrait of Elizabeth II, wyd. St. Martins Press, 2003, ISBN 0-312-28734-8.
• Polly Fellows, Kate Owen, The Queen. 70 Glorious Years. The official Platinum Jubilee souvenir, Royal Collection Trust 2021, ISBN 978-1-909741-82-9.
• Trevor Hall, A year in the life of the Royal Family, Susan Reynolds Books – Coulour Library International Ltd. 1982, ISBN 0-86283-036-2.
• Robert Hardman, Królowa naszych czasów. Prawdziwe życie Elżbiety II, przekład Grzegorz Siwek, wydawnictwo Znak Horyzont, 2023, ISBN 978-83-240-8844-7.
• Wiesław Horabik, Elżbieta II: królowa dwóch epok, Wydawnictwo MEDIUM 1997, ISBN 83-86755-61-X.
• Anthony Jay, Elizabeh R. The Role of the Monarchy Today, BCA 1992, ISBN 0-5633-6272-3.
• Penny Junor, Queen Elizabeth II 1952-1992. A pictorial celebration of Her Reign, BCA – Conran Octopus Limited 1991, ISBN 9-7818-5029-3590.
• Leah Kharibian, Jane Roberts, Long to Rein over us. Official 90th Birthday Album, Royal Collection Trust 2015, ISBN 978-1-909741-28-7.
• Andrew Marr, Prawdziwa królowa. Elżbieta II, jakiej nie znamy, przekład Hanna Pawlikowska-Gannon, Wydawnictwo Marginesy 2012, ISBN 978-83-93375-83-7, 2017, ISBN 978-83-65282-06-4.
• Marc Roche, Elżbieta II. Ostatnia królowa, przekład Grzegorz Przewłocki, Wydawnictwo W.A.B. 2010, ISBN 978-83-7414-767-5.
• Marek Rybarczyk Elżbieta II. Ostatnia taka królowa, Muza SA 2022, ISBN 978-83-287-2183-8.
• Ingrid Seward, Mój mąż i ja. Trudna historia małżeństwa Królowej Elżbiety i Księcia Filipa, przekład Joanna Lipińska, Wydawnictwo JK 2018, ISBN 978-83-7229-755-6.
• Sally Bedell Smith, Elżbieta II. Portret monarchini, przekład Urszula Gardner, Wydawnictwo Dolnośląskie, 2012, 2017, ISBN 978-83-271-5811-6, 2021 ISBN 978-83-271-6110-9.
• Adrian Tinniswood, Brytyjska monarchia od kuchni, przekład Grażyna Waluga, Wydawnictwo Bellona 2018, ISBN 978-83-11-15814-6, 2019, ISBN 978-83-11-15752-1.

Zobacz też

• Najdłużej pełniący urząd przywódcy państwowi w historii

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• MarekM. Rybarczyk MarekM., Elżbieta II. Ostatnia taka królowa, Muza SA, 2022, ISBN 978-83-287-2183-8 .

Linki zewnętrzne

• The Royal Family
• Zaręczyny księżniczki Elżbiety w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej