Dziwaczek
Ilustracja
Dziwaczek jalapa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

nocnicowate

Rodzaj

dziwaczek

Nazwa systematyczna
Mirabilis L.
Sp. Pl. 177. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

M. jalapa Linnaeus

Synonimy
  • Jalapa P. Miller
  • Admirabilis Nieuwland
  • Nyctago A. L. Jussieu[3]
Mirabilis multiflora
Mirabilis albida

Dziwaczek (Mirabilis) – rodzaj roślin zielnych z rodziny nocnicowatych. Należy do niego około 60 gatunków[4][5]. Zasięg rodzaju obejmuje strefy międzyzwrotnikową i umiarkowane na obu kontynentach amerykańskich. Jeden gatunek M. himalaica występuje także w południowej Azji[5]. Poza tym niektóre gatunki rozprzestrzenione zostały w uprawie i występują zdziczałe poza obszarem naturalnego występowania[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony w świecie jest dziwaczek jalapa M. jalapa[5]. W Polsce kilka gatunków jest uprawianych, przejściowo dziczeje dziwaczek owłosiony M. albida[7].

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza kwitnący wieczorem dziwaczek jalapa. Kwiaty tego gatunku wykorzystywane są w Chinach do barwienia słodyczy na kolor karmazynowy. Proszek z miażdżonych nasion stosowany jest w Japonii w kosmetykach. Spichrzowe korzenie dziwaczka jadalnego M. expansa oraz M. multiflora były od czasów prehistorycznych ważnym źródłem pożywienia[8].

Morfologia

Pokrój
Rośliny zielne, zwykle byliny, często drewniejące u nasady, rzadziej jednoroczne[4]. Pędy nagie lub owłosione, nierzadko lepko, wzniesione lub płożące[4], osiągające do 1 m wysokości, zwykle silnie rozgałęzione[6]. Korzeń palowy cienki lub zgrubiały[4].
Liście
Naprzeciwległe[6], ogonkowe lub siedzące[4]. Blaszka liściowa cienka lub mięsista[4].
Kwiaty
Zwykle zebrane po kilka-kilkanaście w wierzchotkowe kwiatostany, czasem pojedyncze, wyrastające szczytowo lub w kątach liści. Kwiatostany wsparte są 5 zrośniętymi lub wolnymi podsadkami, tworzącymi mniej lub bardziej rozdętą okrywę. Kwiaty są obupłciowe, czasem klejstogamiczne (wówczas ze zredukowaną koroną)[4]. Kielich z 5 działkami[6]. Korona także z 5 płatków, zrosłych w długą rurkę (zwężoną nad zalążnią, lejkowatą lub dzwonkowatą[4]) i rozpostartych szeroko na końcu[6]. Pręcików jest od 3 do 6, wystających z rurki korony[4]. Zalążnia 5-komorowa, z pojedynczą szyjką słupka[6], zakończoną główkowatym znamieniem[4].
Owoce
Pięciokanciaste (rzadziej czterokanciaste)[4], wielonasienne torebka[6] kształtu kulistego, owalnego lub jajowatego, gładkie lub owłosione[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny nocnicowatych (Nyctaginaceae) z plemienia Nyctagineae[9]

Wykaz gatunków[5][10]
  • Mirabilis acuta (Reiche) Heimerl
  • Mirabilis aggregata (Ortega) Cav.
  • Mirabilis albida (Walter) Heimerl – dziwaczek szorstki
  • Mirabilis alipes (S.Watson) Pils
  • Mirabilis austrotexana B.L.Turner
  • Mirabilis bracteosa (Griseb.) Heimerl
  • Mirabilis campanulata Heimerl
  • Mirabilis coccinea (Torr.) Benth. & Hook.f. – dziwaczek szkarłatny
  • Mirabilis × collina Shinners
  • Mirabilis comata (Small) Standl.
  • Mirabilis cordifolia (Kunze ex Choisy) Heimerl
  • Mirabilis donahooana Le Duc
  • Mirabilis elegans (Choisy) Heimerl
  • Mirabilis expansa (Ruiz & Pav.) Standl. – dziwaczek jadalny
  • Mirabilis exserta Brandegee
  • Mirabilis gigantea (Standl.) Shinners
  • Mirabilis glabra (S.Watson) Standl.
  • Mirabilis glabrifolia (Ortega) I.M.Johnst.
  • Mirabilis glutinosa Kuntze
  • Mirabilis gracilis (Standl.) Le Duc
  • Mirabilis grandiflora (Standl.) Standl.
  • Mirabilis greenei S.Watson
  • Mirabilis himalaica (Edgew.) Heimerl
  • Mirabilis hintoniorum Le Duc
  • Mirabilis intercedens Heimerl
  • Mirabilis jalapa L. – dziwaczek jalapa
  • Mirabilis laevis (Benth.) Curran
  • Mirabilis latifolia (A.Gray) Diggs, Lipscomb & O'Kennon
  • Mirabilis linearis (Pursh) Heimerl
  • Mirabilis longiflora L. – dziwaczek długokwiatowy
  • Mirabilis longipes (Standl.) Standl.
  • Mirabilis macfarlanei Constance & Rollins
  • Mirabilis melanotricha (Standl.) Spellenb.
  • Mirabilis muelleri Standl.
  • Mirabilis multiflora (Torr.) A.Gray
  • Mirabilis nesomii B.L.Turner
  • Mirabilis nyctaginea (Michx.) MacMill.
  • Mirabilis oaxacae Heimerl
  • Mirabilis oligantha (Standl.) J.F.Macbr.
  • Mirabilis ovata (Ruiz & Pav.) F.Meigen
  • Mirabilis oxybaphoides (A.Gray) A.Gray
  • Mirabilis polonii Le Duc
  • Mirabilis pringlei Weath.
  • Mirabilis prostrata (Ruiz & Pav.) Heimerl
  • Mirabilis pudica Barneby
  • Mirabilis pulchella Standl. & Steyerm.
  • Mirabilis rotundifolia (Greene) Standl.
  • Mirabilis russellii Le Duc
  • Mirabilis sanguinea Heimerl
  • Mirabilis × serotina Shinners
  • Mirabilis suffruticosa (Standl.) Standl.
  • Mirabilis tenuiloba S.Watson
  • Mirabilis texensis (J.M.Coult.) B.L.Turner
  • Mirabilis trollii Heimerl
  • Mirabilis urbani Heimerl
  • Mirabilis violacea (L.) Heimerl
  • Mirabilis viscosa Cav.
  • Mirabilis watsoniana Heimerl
  • Mirabilis weberbaueri Heimerl

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. 1 2 Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-09]. (ang.).
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Richard W. Spellenberg: Mirabilis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-11].
  5. 1 2 3 4 Mirabilis Riv. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-11].
  6. 1 2 3 4 5 6 7 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 82. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 117, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 591, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ Genus Mirabilis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-11-11].
  10. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.