Dysphania

*Dysphania*
	; Komosa piżmowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
Rodzaj	Dysphania
	Nazwa systematyczna
	Dysphania R.Br.; Prodr. Fl. Nov. Holland.: 411 (1810)
	Typ nomenklatoryczny
	D. littoralis R. Brown
Synonimy
	Ambrina Spach; Amorea Moq. ex Delile; Botrydium Spach; Cyclolepis Moq.; Cycloloma Moq.; Meiomeria Standl.; Neobotrydium Moldenke; Orthospermum Opiz; Orthosporum (R.Br.) T.Nees; Petermannia Rchb.; Roubieva Moq.;

Komosa wonna

Dysphania – rodzaj roślin z rodziny szarłatowatych. Obejmuje 44 gatunki^[3]. Rośliny te występują na całym świecie z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych, ale na wielu obszarach tylko jako introdukowane (w środkowej i północnej Europie, w środkowej i północnej części Ameryki Północnej, w północnej i zachodniej Afryce, na wschodnich krańcach Azji i wyspach Archipelagu Malajskiego oraz na Madagaskarze)^[3]. Największe zróżnicowanie rodzaju występuje w Australii, gdzie rośnie 17 gatunków^[5], poza tym większość gatunków rośnie w strefie międzyzwrotnikowej^[6]. Do najszerzej rozprzestrzenionych gatunków należy komosa piżmowa D. ambrosioides pochodząca z kontynentów amerykańskich^[3]^[5]. W Polsce gatunek ten jest tylko przejściowo zawlekany (ma status efemerofita), trwale już zadomowione są trzy inne gatunki: komosa wonna D. botrys, komosa australijska D. pumilio i komosa śmierdząca D. schraderiana^[7].

Komosa piżmowa wykorzystywana jest jako roślina lecznicza, do odrobaczania, owoce są dodawane jako przyprawa do potraw z ryżu i fasoli. Podobnie jako roślinę leczniczą i przyprawę wykorzystuje się D. incisa^[5].

Morfologia

Dysphania littoralis

Pokrój: Rośliny jednoroczne i niezbyt długo żyjące byliny o pędzie pokrytym gruczołkami, czasem też wielokomórkowymi włoskami, rzadziej łysiejące lub omączone. Pędy nie są mięsiste, zwykle są rozgałęzione, prosto wzniesione, podnoszące się lub płożące^[6].
Liście: Skrętoległe, ogonkowe, równowąskie, lancetowate do jajowatych lub eliptycznych, całobrzegie, piłkowane lub ząbkowane, bardzo często pierzasto klapowane, na wierzchołku tępe lub zaostrzone^[6].
Kwiaty: Obupłciowe, rzadko jednopłciowe zebrane w szczytowe kwiatostany w postaci pojedynczych lub złożonych luźnych wierzchotek lub gęsto skupionych kłębików. W kwiatostanach podsadek brak, ale kwiaty skupione w pęczkach zwykle wsparte są zredukowanymi liśćmi. Listków okwiatu jest od jednego do 5, są one wolne lub zrośnięte w różnym stopniu. Pręcików jest od 1 do 5. Zalążnia jest górna, złożona z 1–3 owocolistków i takiej samej liczby znamion wieńczących cienką szyjkę słupka^[6].
Owoce: Jednonasienne orzeszki o owocni przylegającej lub odstającej od łupiny nasiennej. Owoce zamknięte są w okwiecie. Nasiona są kulistawe lub soczewkowate, gładkie lub pomarszczone, od czerwonobrązowych do czarnych^[6].

Systematyka

Rodzaj z rodziny szarłatowatych Amaranthaceae w jej szerokim ujęciu (obejmującym komosowate Chenopodiaceae). W obrębie rodziny rodzaj należy do podrodziny komosowych Chenopodioideae i plemienia Dysphanieae^[8].

Rodzaj wyodrębniany był w niektórych ujęciach systematycznych jeszcze przed molekularnymi analizami filogenetycznymi na podstawie obecności gruczołków i aromatycznych metabolitów wtórnych, nie występujących u innych roślin zaliczanych do szeroko ujmowanego rodzaju komosa Chenopodium^[9]. Analizy molekularne potwierdziły, że tradycyjne szerokie ujęcie rodzaju Chenopodium nie jest monofiletyczne. W wąskim ujęciu jest on siostrzany względem plemienia Atripliceae, podczas gdy szereg gatunków tworzy starsze linie rozwojowe wobec całej tej grupy wyodrębnione jako rodzaje: Blitum, Chenopodiastrum, Lipandra, Oxybasis. Gatunki zaliczane w szerokim ujęciu rodzaju Chenopodium do podrodzaju subg. Ambrosia włączone zostały do rodzaju Dysphania, który tworzy wraz z trzema monotypowymi rodzajami osobne plemię Dysphanieae^[10]. Przed rozszerzeniem ujęcia rodzaju Dysphania zaliczano do niego kilkanaście gatunków rosnących głównie w Australii i Nowej Zelandii^[6]^[11]. Bliskie pokrewieństwo i celowość połączenia australijskiego rodzaju Dysphania z podrodzajem Ambrosia z rodzaju komosa określane jest jako „oczywiste”^[12]. Plemię Dysphanieae jest siostrzane względem plemienia Axyrideae (m.in. z rodzajem świniochwast Axyris)^[10].

Wykaz gatunków^[3]

Dysphania ambrosioides (L.) Mosyakin & Clemants – komosa piżmowa
Dysphania anthelmintica (L.) Mosyakin & Clemants
Dysphania bhutanica Sukhor.
Dysphania bonariensis (Hook.f.) Mosyakin & Clemants ex Sukhor.
Dysphania × bontei (Aellen) Stace
Dysphania botrys (L.) Mosyakin & Clemants – komosa wonna
Dysphania burkartii (Aellen) Mosyakin & Clemants
Dysphania carinata (R.Br.) Mosyakin & Clemants
Dysphania chilensis (Schrad.) Mosyakin & Clemants
Dysphania × christii (Aellen) Stace
Dysphania congestiflora S.J.Dillon & A.S.Markey
Dysphania congolana (Hauman) Mosyakin & Clemants
Dysphania cristata (F.Muell.) Mosyakin & Clemants
Dysphania dissecta (Moq.) Mosyakin & Clemants
Dysphania geoffreyi Sukhor.
Dysphania glandulosa Paul G.Wilson
Dysphania glomulifera (Nees) Paul G.Wilson
Dysphania himalaica Uotila
Dysphania incisa (Poir.) ined.
Dysphania kalpari Paul G.Wilson
Dysphania kitiae Uotila
Dysphania littoralis R.Br.
Dysphania melanocarpa (J.M.Black) Mosyakin & Clemants
Dysphania minuata (Aellen) Mosyakin & Clemants
Dysphania multifida (L.) Mosyakin & Clemants
Dysphania neglecta Sukhor.
Dysphania nepalensis (Link ex Colla) Mosyakin & Clemants
Dysphania oblanceolata (Speg.) Mosyakin & Clemants
Dysphania plantaginella F.Muell.
Dysphania platycarpa Paul G.Wilson
Dysphania procera (Hochst. ex Moq.) Mosyakin & Clemants
Dysphania pseudomultiflora (Murray) Verloove & Lambinon
Dysphania pumilio (R.Br.) Mosyakin & Clemants – komosa australijska
Dysphania pusilla Mosyakin & Clemants
Dysphania retusa (Moq.) Mosyakin & Clemants ex Brignone
Dysphania rhadinostachya (F.Muell.) A.J.Scott
Dysphania saxatilis (Paul G.Wilson) Mosyakin & Clemants
Dysphania schraderiana (Schult.) Mosyakin & Clemants – komosa śmierdząca
Dysphania simulans F.Muell. & Tate
Dysphania sphaerosperma Paul G.Wilson
Dysphania stellata (S.Watson) Mosyakin & Clemants
Dysphania tibetica (A.J.Li) Uotila
Dysphania tomentosa (Thouars) Mosyakin & Clemants
Dysphania truncata (Paul G.Wilson) Mosyakin & Clemants
Dysphania valida Paul G.Wilson
Dysphania venturii (Aellen) Mosyakin & Clemants

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-05-31] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-31] (ang.).
1 2 3 4 5 6 Dysphania R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-31].
↑ Dysphania. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-31].
1 2 3 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 317, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
1 2 3 4 5 6 Dysphania R. Brown. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-31].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58-59, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Genus Dysphania R. Br.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-31].
↑ Mosyakin S.L., Clemants S.E 2002: New nomenclatural conbinations in Dysphania R. Br. (Chenopodiaceae): taxa occurring in North America. Ukrains’k. Bot. Zhurn. 59: 380–385
1 2 Susy Fuentes-Bazan, Pertti Uotila, Thomas Borsch. A novel phylogeny-based generic classification for Chenopodium sensu lato, and a tribal rearrangement of Chenopodioideae (Chenopodiaceae). „Willdenowia”. 42, s. 5-24, 2012.
↑ KlausK. Kubitzki KlausK., J.G.J.G. Rohwer J.G.J.G., V.V. Bittrich V.V. (red.), Flowering plants, dicotyledons: magnoliid, hamamelid, and caryophyllid families, Berlin 1993, s. 233, ISBN 978-3-662-02899-5, OCLC 861705944 .
↑ Dysphania R. Brown. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-31].

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-05-31] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-31] (ang.).

[powo-3] 1 2 3 4 5 6 Dysphania R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-31].

[ing-4] Dysphania. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-31].

[mabb-5] 1 2 3 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 317, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[america-6] 1 2 3 4 5 6 Dysphania R. Brown. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-31].

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58-59, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grin-8] Genus Dysphania R. Br.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-31].

[9] Mosyakin S.L., Clemants S.E 2002: New nomenclatural conbinations in Dysphania R. Br. (Chenopodiaceae): taxa occurring in North America. Ukrains’k. Bot. Zhurn. 59: 380–385

[susy-10] 1 2 Susy Fuentes-Bazan, Pertti Uotila, Thomas Borsch. A novel phylogeny-based generic classification for Chenopodium sensu lato, and a tribal rearrangement of Chenopodioideae (Chenopodiaceae). „Willdenowia”. 42, s. 5-24, 2012.

[kubitzki-11] KlausK. Kubitzki KlausK., J.G.J.G. Rohwer J.G.J.G., V.V. Bittrich V.V. (red.), Flowering plants, dicotyledons: magnoliid, hamamelid, and caryophyllid families, Berlin 1993, s. 233, ISBN 978-3-662-02899-5, OCLC 861705944 .

[china-12] Dysphania R. Brown. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-31].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]