Droga nad przepaścią w Czufut-Kale w pierwodruku „Sonetów Adama Mickiewicza” z 1826 roku[1]
Droga nad przepaścią w Czufut-Kale w tomie 1 zbioru „Poezyje Adama Mickiewicza” z 1899 roku[2]

Droga nad przepaścią w Czufut-Kale (incipit Zmów pacierz, opuść wodze, odwróć na bok lica) – piętnasty sonet z cyklu sonetów krymskich autorstwa Adama Mickiewicza. Po raz pierwszy został opublikowany w 1826 roku, natomiast dokładna data powstania poematu nie jest znana.

Treść sonetu

Piętnasty sonet z cyklu nie został zainspirowany bezpośrednio podróżą do skalnego miasta Czufut-Kale[3], lecz wieloma wędrówkami poety górskimi ścieżkami[4]. Sonet ten został skonstruowany w postaci dialogu krymskiego przewodnika Mirzy do Podróżnego[5] (jedno z wcieleń Krymskiego Pielgrzyma, człowieka o gorzkiej i skomplikowanej przeszłości, świadomego wyobcowania i samotności, który jednak zachował poznawczą ciekawość świata[6][7]), utożsamianego z podmiotem lirycznym[8]. Słowa Mirzy sugerują możliwości wciągnięcia w bezdenną przepaść, której brzegiem podróżują, natomiast słowa Podróżnego w ostatnim tercecie chociaż początkowo są antytezą spełnienia się obaw Mirzy, triumfem jego woli jednakże ostatecznie również dają obraz, chociaż w innym znaczeniu, jednakże nadal bezdennej przepaści[9].

Miejsce w cyklu

Sonet Droga nad przepaścią w Czufut-Kale zgodnie z podziałem Władysława Folkierskiego oraz Czesława Zgorzelskiego jest pierwszym sonetem z czterech opisujących góry i ruiny Bałakławy (Droga nad przepaścią w Czufut-Kale, Góra Kikineis, Ruiny zamku w Bałakławie, Ajudah)[10][11]. Natomiast zgodnie z podziałem Juliusza Kleinera do tej grupy wchodzą tylko trzy sonety (Droga nad przepaścią w Czufut-Kale, Góra Kikineis, Ruiny zamku w Bałakławie)[12][11].

Analiza wersyfikacyjna

Sonet jest napisany trzynastozgłoskowcem[13] i zbudowany zgodnie z zasadami budowy sonetu poezji prowansalskiej oraz zasadami stosowanymi przez Petrarkę (czternastowierszowa struktura sonetu podzielona na dwa czterowiersze i jeden sześciowiersz), przy użyciu wyłącznie rymów żeńskich, padających na istotne dla treści sonetu słowa[14]. W dwóch pierwszych czterowierszach układ rymów jest abba abba[14], na zgodnych rymach[10], natomiast w sześciowierszu, rozkładającym się na dwa trójwiersze, cde cde[15][10]. Struktura wersyfikacyjna sonetu jest zgodna z jego strukturą wewnętrzną[14], dwóm pierwszym czterowierszom, będącym zamkniętymi całościami składniowymi, przeciwstawia się ostatni sześciowiersz, obejmujący czterowiersz z finałem dwuwierszowym, dla wzmocnienia puenty[15]. Sonet ten jest przykładem sonetu, który formalnie nie kończy się czternastym wierszem[16].

Powstanie sonetu

Najprawdopodobniej wszystkie autografy sonetów Mickiewicza znajdowały się w albumie należącym do Piotra Moszyńskiego[17]. Album ten, jak i kopia wykonana przez Bronisława Gubrynowicza, zaginęły po 1945 roku, w związku z czym nie można ustalić dokładnej daty jego powstania[17]. Zgodnie z informacjami umieszczonymi w napisanej przez Władysława Mickiewicza przedmowie do tomu 1. paryskich „Dzieł” Mickiewicza sonety przed ich wydaniem zostały ocenzurowane przez Michaiła Kaczenowskiego, profesora Uniwersytetu Moskiewskiego, który dokonał mało znaczących poprawek oraz nie wyraził zgody na publikację jednego sonetu pod tytułem Czołobitność, z którego treści zachowały się tylko dwa wersy[17].

Współczesna recepcja

Sonety krymskie w momencie ukazania się drukiem wywołały burzliwą dyskusję i niejednoznaczne oceny[18]. Najostrzejszym ich krytykiem był Kajetan Koźmian, który w liście do Franciszka Morawskiego użył na ich określenie terminu paskudztwo, negatywnie oceniał je również Franciszek Salezy Dmochowski, natomiast pozytywnie oceniali je m.in. Maurycy Mochnacki oraz Teodozy Sierociński[18]. Przeciwnicy uważali język sonetów za niewłaściwy, z powodu orientalizmów oraz odstępstw od norm języka literackiego, kwestionowali również formę sonetu jako nieodpowiednią dla tematu[18]. Zwolennicy zauważyli, że cykl sonetowy stanowi romantyczny odpowiednik poematu opisowego, stanowiąc zwartą kompozycyjną całość[18].

Przypisy

  1. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Mickiewicz, Adam (1798-1855): Sonety Adama Mickiewicza.. Moskwa: nakł. aut., 1826 ([Moskwa]: Druk. Uniwersytetu). [dostęp 2020-12-23].
  2. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Mickiewicz, Adam (1798-1855): Poezye Adama Mickiewicza. T. 1.. Kraków: Księgarnia G. Gebethnera, 1899 (Kraków: W. L. Anczyc). [dostęp 2020-12-23].
  3. ↑ Makowski 1969 ↓, s. 131-132.
  4. ↑ Makowski 1969 ↓, s. 134.
  5. ↑ Makowski 1969 ↓, s. 136-137.
  6. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 270–272. ISBN 83-01-12108-4.
  7. ↑ Anna Opacka, Ireneusz Opacki: Ruch konwencji. Szkice o poezji romantycznej. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1975, s. 66.
  8. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Małgorzata Jaśkiewicz. Bohater i przestrzeń w „Sonetach Krymskich” Adama Mickiewicza. „Prace Literackie”. 50, s. 27–40, 2010. Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego.
  9. ↑ Makowski 1969 ↓, s. 138-139.
  10. 1 2 3 Folkierski 1925 ↓, s. 81.
  11. 1 2 Zgorzelski 1976 ↓, s. 252–254.
  12. ↑ Kleiner 1995 ↓, s. 590.
  13. ↑ Kleiner 1995 ↓, s. 531.
  14. 1 2 3 Kleiner 1995 ↓, s. 532.
  15. 1 2 Kleiner 1995 ↓, s. 533.
  16. ↑ Folkierski 1925 ↓, s. 80.
  17. 1 2 3 publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Siemion Łanda. Z dziejów powstania „Sonetów” Adama Mickiewicza. „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”. 4 (68), s. 237–282, 1977.
  18. 1 2 3 4 publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Małgorzata Turczyn. „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza – główne kierunki interpretacji. „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska.”, s. 61–71, 2004.

Bibliografia

  • Stanisław Makowski: Świat sonetów krymskich Adama Mickiewicza. Warszawa: Czytelnik, 1969.
  • Juliusz Kleiner: Mickiewicz. T. 1: Dzieje Gustawa. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1995. ISBN 83-86668-17-2.
  • Władysław Folkierski: Sonet polski. Wybór tekstów. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył Władysław Folkierski. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1925.
  • Czesław Zgorzelski: O sztuce poetyckiej Mickiewicza. Próby zbliżeń i uogólnień. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.