Poezja prowansalska – dworska poezja, która narodziła się w średniowiecznej Prowansji i związana była z działalnością trubadurów. Okres największego rozwoju przeżywała właśnie w Prowansji w latach 1090-1290. Były to przede wszystkim poezja miłosna^[1].

Charakterystyka

Były to przede wszystkim poezja miłosna (canson), w której podmiot liryczny opiewał miłość do swojej wybranki^[2]. Kobieta w poezji prowansalskiej była idealizowana i stała się niemalże przedmiotem czci. Ponieważ poetami byli przede wszystkim ludzie z najwyższych sfer, przedmiotem ich westchnień były zazwyczaj damy dworu, a sama poezja miała charakter elitarny, w przeciwieństwie do uprawianego równocześnie egalitarnego eposu. Utwory te były najczęściej śpiewane, dlatego charakteryzowały się dobrze określonym rytmem i były rymowane. Najczęściej poeci prowansalscy byli równocześnie trubadurami, którzy sami śpiewali swoje utwory. Niektóre z ich utworów nosiły również inny charakter – czasem były to satyry personalne lub nawet polityczne, ta zwane serventes. Poezja trubadurów była wyrafinowana formalnie^[3].

Wpływ poezji prowansalskiej na kulturę europejską

Nowe odmiany liryczne, układy stroficzne^[4] i formy, które pojawiły się w literaturze za sprawą literatury prowansalskiej rozprzestrzeniły się początkowo w kręgu kultury romańskiej (francuskiej, włoskiej), by za ich pośrednictwem przeniknąć następnie do innych literatur narodowych. Do rozprzestrzenienia się poezji prowansalskiej przyczyniły się krucjaty, na których spotykali się rycerze różnych nacji. W ten sposób poezja ta trafiła m.in. na dwory hiszpańskie, angielskie i niemieckie. W Niemczech pojawiła się w XII wieku pod nazwą Minnesang^[5] (od Minne – miłość). Od tego czasu tematyka, styl i forma poezji prowansalskiej znalazła trwałe miejsce w kulturze Europy. Można ją odnaleźć również w lirykach polskich poetów, choćby wierszach Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny.

Przykład

Fragment cansony Bernarda z Ventadour z XII wieku w tłumaczeniu Edwarda Porębowicza:

I moc wszelką skwapliwie jej zdam,

Nie dziwcie się, że śpiewam słodziej,

Niż najuczeńsi w krąg pieśniarze:

Mnie sama miłość śpiewać każe,

Chętnego po swej woli wodzi.

Ciało, serce i zmysły i duch

Na nią jedną wzrok zwrócony mam,

W nią jedną zasłuchany słuch.

i w oryginale

Non es meravelha s'ieu chan

Miels de nulh autre chantador;

Quar plus trai mos cors ves amor,

E mielhs sui faitz a son coman;

Cors e cr e saber e sen

E fors' e poder hi ai mes;

Si m tira vas amor lo fres

Qu'a nulh'autra part no m'aten.

Twórcy poezji prowansalskiej

• Bernard z Ventadour
• Bertran de Born
• Peire d’Alvernhe
• Arnaut de Mareuil
• Raimbaut de Vaqueiras
• Arnaut Daniel
• Wilhelm IX Trubadur

Gatunki literatury prowansalskiej

• alba – poranna pieśń rozstania^[6]
• balada – odmiana pieśni tanecznej^[7]
• ensenhamen – poemat moralizatorsko-pouczający^[8]
• canso – utwór opowiadający o dworskiej miłości
• novas rimadas – nowele pisanie wierszem^[9]
• pastorela – odmiana sielanki^[10]
• planh – utwór zawierający skargę i żal, najczęściej po zmarłej osobie^[11]
• serena – pieśń wieczorna mówiąca o oczekiwaniu nocy z kochanką^[12]
• sirventes – pieśń okolicznościowa i satyryczna^[13]
• tenso – poetycka dyskusja lub spór między 2–4 osobami^[14]
• vida – krótka biografia trubadura

Zobacz też

• trubadurzy
• truwerzy

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970, wyd. III, bez ISBN.
• Tadeusz Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965, wyd. I, bez ISBN.
• Brewiarz miłości. Antologia liryki staroprowansalskiej. Przełożyła z oryginału staroprowansalskiego i wstępem opatrzyła Zofia Romanowiczowa, Ossolineum, Wrocław 1963.
• Słownik rodzajów i gatunków literackich. Grzegorz Gazda (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

Linki zewnętrzne

• From Dawn to Dawn – Sixty Troubadour Poems. Translated by A.S. Kline.