Dom pod kotem z rakietką
La maison du chat-qui-pelote
Ilustracja
Teodor de Sommervieux na ulicy św. Dionizego
Autor

Honoriusz Balzac

Typ utworu

powieść

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Francja

Język

francuski

Data wydania

1830

Pierwsze wydanie polskie
Przekład

Julian Rogoziński

poprzednia
brak		 następna
Bal w Sceaux

Dom pod kotem z rakietką (oryg. fr. La maison du chat-qui-pelote) – opowiadanie Honoriusza Balzaka z cyklu Komedia ludzka, pierwszy raz opublikowane w 1830 pod tytułem Chwała i nieszczęście (fr. Gloire et Malheur).

Czas powstania

To dłuższe opowiadanie Balzac napisał w październiku 1829 roku w Maffliers. Utwór ukazał się po raz pierwszy w drugim tomie Scen z życia prywatnego wydanych w kwietniu 1830 roku, pod tytułem Gloire et Malheur (Chwała i nieszczęście). Był drukowany we wszystkich następnych wydaniach Scen w 1832, 1835 (w Studiach obyczajowych), w 1839 i w pierwszym wydaniu Komedii ludzkiej w 1842 roku już pod obecnym tytułem[1].

Treść

Kupiec bławatny Guillaume ma dwie córki, starszą i brzydką Wirginię oraz młodszą, piękną i pełną idealizmu Augustynę. Guillame postanawia wydać Wirginię za starszego subiekta sklepowego Józefa Lebas, który zakochał się w Augustynie. Wirginia wychodzi za mąż za Józefa, mającego w perspektywie odziedziczyć sklep, a Augustyna poślubia zakochanego w niej malarza o arystokratycznym pochodzeniu, Teodora de Sommervieux. Pierwszy związek, chociaż pozbawiony romantycznych uniesień, okazuje się udany, małżonkowie wspierają się wzajemnie i stają się szanowanymi mieszkańcami swojej dzielnicy. Tymczasem małżeństwo Augustyny przynosi jej rozczarowanie. Po dwu i pół roku miłosnych uniesień de Sommervieux zaczyna dostrzegać, że żona odbiega wrażliwością, wykształceniem i zachowaniem od środowiska, w którym on się obraca. Małżonkowie coraz bardziej oddalają się od siebie, w końcu Sommervieux znajduje sobie kochankę, księżnę de Carigliano. Augustyna próbuje walczyć o miłość męża, jednak bezskutecznie. Ostatecznie umiera ze zgryzoty[2].

Osoby występujące w utworze

  • Teodor de Sommervieux – młody, błyskotliwy malarz, który powrócił z Włoch. Zakochany w Augustynie maluje jej portret oraz obraz rodziny Guillaume przy posiłku. Po trwającym dwa i pół roku „miesiącu miodowym” powrócił do dawnych nawyków. Został kochankiem księżnej Carigliano. Pojawia się w Urzędnikach i Modeście Mignon[3][4].
  • Augustyna Guillame – pani Teodorowa Sommervieux, druga córka Guillaume’a, nieszczęśliwa bohaterka utworu, wdzięczna i pełna szczerości, zawiera małżeństwo z miłości, nie należy jednak do tej samej sfery co jej mąż, nie umie odnaleźć się w jego świecie.
  • Józef Lebas – pierwszy subiekt pana Guillaume’a, przeznaczony, by poślubić starszą córkę Wirginię, podczas gdy zakochał się w młodszej Augustynie. Jego żona, dzięki swej mądrości, obudziła w nim jednak miłość do siebie. Przejął sklep po teściu wprowadzając w nim pewne zmiany przynoszące zaszczyt jego zdrowemu rozsądkowi[5]. Pojawia się ponadto w Historii wielkości i upadku Cezara Birotteau, Blaskach i nędzach życia kurtyzany i Kuzynce Bietce[3][4].
  • Wirginia Guillaume – pani Józefowa Lebas. Starsza córka Guilaume’a, brzydka, ale cicha i cierpliwa. Zakochana w Józefie, stworzyła z nim szczęśliwe małżeństwo.
  • księżna Carigliano – z domu Malin (Deputowany z Arcis), słynna zalotnica, syrena, czarodziejka[6]. Po tym jak uwiodła męża Augustyny, wyjawia jej sekrety małżeńskiego szczęścia. Pojawia się również w Chłopach, Ojcu Goriot, Gabinecie starożytności, Straconych złudzeniach, Jaszczurze[3][4].
  • Wiktor d’Aiglement – pułkownik kawalerii, zajmuje miejsce Sommervieux w sercu księżnej Carigliano, co wywołuje wściekłość malarza. Jego historia została opowiedziana w Kobiecie trzydziestoletniej, pojawia się też w Banku Nucingena[3].

Rola powieści w Komedii ludzkiej i cechy utworu

Utwór ten został umieszczony przez Balzaka na początku Komedii ludzkiej, żeby wskazać na niebezpieczeństwo łatwych mezaliansów, których można się dzisiaj obawiać. Przemieszanie warstw społecznych w wyniku obalenia dawnej monarchii, a potem utworzenia Cesarstwa i Restauracji spowodowały, że dawne podziały społeczne straciły na znaczeniu. Potrójny mezalians głównej bohaterki: socjalny, intelektualny i duchowy doprowadza do katastrofy, gdyż nawet głęboka wrażliwość nie jest w stanie zastąpić braków wychowania[3]. Balzac pisze o Augustynie: Mogła ocenić muzykę, rozkoszować się nią, ale zaśpiewać z artyzmem nie umiała. Pojęła literaturę i uroki poezji, ale już było za późno, by mogła nią ozdobić swoją oporną pamięć, przekonała się zbyt późno, że mezalianse duchowe istnieją, tak samo jak obyczajowe i towarzyskie[7].

Dom pod Kotem z Rakietką jest opowieścią o miłości, która zmierza do tragedii, ale również historią obrazów. Malarz Sommervieux, który szuka „naturalnych obrazów”, sublimuje w ten sposób skromny dom Guillame’ów. Zabija swoją żonę niszcząc jej portret. W centrum balzakowskiej refleksji na temat malarstwa znajduje się fasada domu Pod Kotem z Rakietką, umieszczona przez pisarza na rycinie Komedii ludzkiej. Jej sens jest wieloznaczny, podobnie jak wieloznaczne okazują się słowa „malarz” i „materia”, wskazując na rozdźwięk pomiędzy światem kupców i artystów, na niemożność porozumienia pomiędzy grupami społecznymi o tak odległym systemie wartości[3].

Opis sklepu pana Guillame’a przedstawia paternalistyczny i rutyniarski charakter handlu w epoce napoleońskiej, równocześnie jednak podkreśla odległość pomiędzy trzeźwym postępowaniem kupców a lekkomyślnym sposobem życia artystów. Augustyna, która opuszcza swoje środowisko ostatecznie umiera ze zgryzoty, podczas gdy jej siostra, która zadowoliła się subiektem, żyje pogodnie w domu Pod Kotem z Rakietką. Tematem tej opowieści, podobnie jak i pozostałych utworów zamieszczonych w tomie Sceny z życia prywatnego, Balzac uczynił szczęśliwe lub nieszczęśliwe życie małżeńskie, broniąc tradycji mieszczańskiej i wierności małżeńskiej[8].

Świat przedstawiony przez pisarza nie jest jeszcze zbyt rozległy, ogranicza się do dwóch warstw społecznych – mieszczaństwa i „wielkiego świata” złożonego z arystokracji rodowej oraz bogatej burżuazji. Pisarz zna je jednak dobrze, panuje nad nimi i potrafi przeniknąć motywy kierujące postępowaniem swoich bohaterów[8].

Dom pod kotem z rakietką zawiera, co typowe dla dzieł Balzaka, niezwykle szczegółowe opisy postaci i miejsc (zwłaszcza tytułowego domu), za pomocą których budowana jest atmosfera dzieła, ale również charakteryzowane poszczególne osoby i całe środowiska. Tytułowy obiekt istniał rzeczywiście przy ulicy świętego Dionizego i należał do rodziców matki Balzaka, Sallambierów[9].

Odniesienia

MIĘSO WĘDLINY UBIORY TKANINY ze zbioru czterech minipowieści Balzakiana Jacka Dehnela (2008) to uwspółcześniona i dostosowana do realiów współczesnej Polski wersja Domu pod kotem z rakietką.

Przypisy

  1. ↑ Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 1. s. 105, 427.
  2. ↑ Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 1. s. 49–105.
  3. 1 2 3 4 5 6 Florence Terrasse-Riou: La maison du chat-qui-pelote. [dostęp 2011-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-28)].
  4. 1 2 3 Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 1. s. 437–438.
  5. ↑ Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 1. s. 89.
  6. ↑ Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 1. s. 96–99.
  7. ↑ Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 1. s. 88.
  8. 1 2 André Maurois: Prometeusz, czyli życie Balzaka. s. 168.
  9. ↑ André Maurois: Prometeusz, czyli życie Balzaka. s. 167.

Bibliografia

  • Florence Terrasse-Riou: La maison du chat-qui-pelote. [w:] Balzac. La Comédie humaine. Edition critique en ligne. [on-line]. [dostęp 2011-09-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-28)].
  • Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 1. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1957.
  • André Maurois: Prometeusz, czyli życie Balzaka. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1970.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.