Dmytro Klaczkiwski
Дмитро Клячківський
Kłym Sawur, Ochrim, Biłasz
Ilustracja
Dmytro Klaczkiwski (lata 30.)
pułkownik pułkownik
Pełne imię i nazwisko

Dmytro Semenowycz Klaczkiwski

Data i miejsce urodzenia

4 listopada 1911
Zbaraż

Data i miejsce śmierci

12 lutego 1945
okolice Orżewskich Chutorów

Przebieg służby
Lata służby

1942–1945

Formacja

 Ukraińska Powstańcza Armia

Jednostki

UPA-Północ

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Dmytro (Roman) Semenowycz Klaczkiwski (ukr. Дмитро (Роман) Семенович Клячківський), pseudonimy: „Kłym Sawur”, „Ochrim”, „Biłasz” (ur. 4 listopada 1911 w Zbarażu, zm. 12 lutego 1945 pod miejscowością Orżewskie Chutory niedaleko Równego) – ukraiński działacz nacjonalistyczny, pułkownik UPA, dowódca UPA-Północ, członek Prowidu OUN, zbrodniarz wojenny. Jeden z inicjatorów i główny kierujący rzezią wołyńską[1][2][3][4][5][6].

Dzieciństwo i młodość

Według pewnych źródeł miał urodzić się w chłopskiej rodzinie, a według innych był synem urzędnika bankowego[7]. Ukończył gimnazjum w Stanisławowie[8][9], studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim, odbył służbę w polskim wojsku. Od 1934 pracował w zarządzie spółdzielni Narodna Torhiwla w Stanisławowie.

Działalność polityczna

Wstąpił do OUN. W roku 1937 trafił do więzienia. W 1938 został członkiem zarządu do organizacji Sokił w Zbarażu. W latach 1939–1940 pełnił funkcję przewodniczącego Junactwa OUN w rejonie Stanisławowa. Po agresji radzieckiej na Polskę został aresztowany przez lwowskie NKWD, w pokazowym tzw. procesie 59 był jednym z 42 członków OUN skazanych na karę śmierci, jednak została ona zamieniona na karę łagru[10]. Wydostał się na wolność w lipcu 1941, po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. Objął stanowisko przewodniczącego OUN miasta Lwowa.

W styczniu 1942 brał udział w II konferencji OUN-B, która miała miejsce na wsi, około 25 km od Lwowa. Decyzją konferencji Klaczkiwski wszedł do Centralnego Prowidu organizacji jako prowidnyk Wołynia i Polesia (dzisiejsze obwody wołyński i rówieński)[11]. W tym samym roku współtworzył ukraińskie oddziały partyzanckie na Wołyniu[12], obejmując kierownictwo nad skierowanymi z Galicji grupami bojowymi OUN. W ten sposób zaczęła powstawać Ukraińska Powstańcza Armia[13]. Podczas III Konferencji OUN, która miała miejsce w dniach 17–23 lutego 1943, należał do działaczy wskazujących jako największych wrogów Polaków.

Po masowej dezercji ukraińskiej policji i rozwoju partyzantki ukraińskiej kierował jej działaniami, początkowo razem z Wasylem Iwachiwem, a po jego śmierci 13 maja 1943 w walce z Niemcami – samodzielnie. W tym samym miesiącu zdecydował o objęciu na zdobytych przez UPA terenach całej władzy, z podporządkowaniem lokalnych komórek OUN[14]. Ponadto Klaczkiwski polecił tworzyć oddziały samoobrony w każdej wsi[15]. 15 sierpnia 1943 kolejnym dekretem wprowadzał własność prywatną na obszarach zajętych przez UPA, uznanych za zalążek wolnej Ukrainy[16]. 29 sierpnia 1943 nakazywał zamienić każdą wieś w warownię. Chłopi mieli przechodzić przeszkolenie wojskowe, by móc w razie potrzeby bronić zamieszkiwanej miejscowości, zaś na terenie wsi miały powstawać systemy umocnień i kryjówek[17]. Wielu członków tak powstałych formacji samoobrony weszło po wkroczeniu Armii Czerwonej do Samooboronnych Kuszczowych Widdiłów[18]. We wrześniu wydał polecenie dokonywania na tych obszarach parcelacji porzuconych gospodarstw (przedwojennej własności Polaków), polecił organizację szkolnictwa w języku ukraińskim na poziomie podstawowym oraz wyborów do samorządów lokalnych. UPA zwiększała również swoje szeregi, prowadząc rekrutację ochotników oraz przymusowy nabór.

W 1944 roku został mianowany majorem. Po wejściu Armii Czerwonej na Wołyń był jednym z inicjatorów powstania Rewolucyjnej Organizacji Narodowo-Wyzwoleńczej (obok Wasyla Kuka, Jakiwa Busła i Rostysława Wołoszyna). Miała ona zastąpić przestarzałą zdaniem jej twórców OUN i dopuścić do kierownictwa przedstawicieli również innych narodów walczących o niepodległość. Klaczkiwski został w niej przewodniczącym referatu wojskowego. Jesienią 1944, w czasie posiedzenia Centralnego Prowidu, twórcy organizacji zrezygnowali jednak z jej rozwijania, przekonani do tego przez Szuchewycza, który twierdził, że rezygnacja ze znanej ludności nazwy może doprowadzić do utraty części poparcia. Klaczkiwski opowiedział się w tej sytuacji za całkowitą rezygnacją z nowej organizacji (dyskutowana była koncepcja posługiwania się nazwą OUN wewnątrz organizacji i NWRO na zewnątrz)[19].

W dniach 21–25 sierpnia 1943 brał udział w III Zjeździe OUN we wsi Złota Swoboda[20], gdzie Mykoła Łebed i Mychajło Stepaniak skrytykowali taktykę UPA na Wołyniu, określając działania podjęte przeciwko Polakom jako „bandyckie”[21]. Grupa działaczy OUN z Wołynia podjęła jednak obronę „Kłyma Sawura”, domagając się powtórzenia doświadczeń z Wołynia także na terenie Galicji. Ostatecznie zwolennicy Klaczkiwskiego znaleźli się na zjeździe w większości. Jak relacjonował następnie Stepaniak:

W obronie postępowania „Kłyma Sawura” z Polakami wypowiadali się szczególnie energicznie „Horbenko”, „Hałyna”, „Iwaniw” oraz Szuchewycz. (...) Ponieważ całe biuro Prowidu wystąpiło w obronie „Kłyma Sawura”, „Wielkie Zebranie” usprawiedliwiło jego działania, choć w oficjalnych uchwałach kongresu nie zostało to odzwierciedlone[22]

Roman Szuchewycz początkowo miał pewne zastrzeżenia do wołyńskiej taktyki Klaczkiwskiego, które jednak zniknęły po jego wizycie na Wołyniu jesienią 1943[23]. 27 sierpnia 1943 na mocy rozkazu nr 3 Klaczkiwski stanął na czele Głównego Dowództwa UPA[24]. W końcu tego samego roku, po reorganizacji sił UPA, został dowódcą grupy armii UPA-Piwnicz (Północ)[25].

Odpowiedzialność za rzeź wołyńską

Z jego inicjatywy oddziały UPA rozpoczęły rzeź wołyńską. Chociaż Klaczkiwski uważał za główny cel działań podległych mu oddziałów walkę z Niemcami i Sowietami, równocześnie uznał za nieodzowne wyeliminowanie „elementów niepożądanych, do których OUN zaliczała również Polaków[26]. W czerwcu 1943 roku wydał tajną dyrektywę dowództwa UPA-„Piwnicz” w sprawie przeprowadzenia wielkiej akcji wymordowania polskiej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat[13][27].

(...) powinniśmy przeprowadzić wielką akcję likwidacji polskiego elementu. Przy odejściu wojsk niemieckich należy wykorzystać ten dogodny moment dla zlikwidowania całej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat (...) Tej walki nie możemy przegrać, i za każdą cenę trzeba osłabić polskie siły. Leśne wsie oraz wioski położone obok leśnych masywów powinny zniknąć z powierzchni ziemi.

Rozkaz ten Klaczkiwski przekazał dowódcom UPA na obszarze zachodniego Wołynia. Jak zeznawał po pojmaniu przez NKWD Jurij Stelmaszczuk:

W czerwcu 1943 roku przedstawiciel centralnego prowidu OUN „Kłym Sawur” przekazał mi ustnie tajną dyrektywę Centralnego Prowidu OUN o powszechnej fizycznej likwidacji całej ludności polskiej, zamieszkałej na terytorium zachodnich obwodów Ukrainy[28]

Polecenie opisywane przez Stelmaszczuka wyraźnie różniło się od ustaleń III konferencji OUN-B z lutego 1943, która nakazywała jedynie eliminację wybranych osób ze środowiska polskiego w połączeniu z akcją partyzancką na szeroką skalę. Grzegorz Motyka jest zdania, że różnica między treścią tych zaleceń a rozkazem „Kłyma Sawura” może być dwojako wytłumaczona. Z jednej strony polecenie likwidacji polskiej ludności Wołynia mogło pojawić się na wymienionej konferencji, ale nie w jej pisanych dokumentach. Drugą możliwością była zmiana taktyki przedyskutowana przez Klaczkiwskiego, Wasyla Iwachiwa i Iwana Łytwynczuka pod wpływem doświadczeń związanych z pierwszymi atakami na polskie wsie (np. na Paroślę I 9 lutego 1943)[29]. Zdaniem Piotra Zająca to Klaczkiwski prawdopodobnie wydał ostateczną decyzję, zaś wśród jej inicjatorów mogli być również Petro Olijnyk, Iwachiw i Łytwynczuk[30].

18 maja 1943 „Kłym Sawur” wydał odezwę do polskiej ludności Wołynia, w której oskarżył ją o zaognianie stosunków narodowościowych na Wołyniu, w szczególności poprzez wstępowanie do niemieckiej policji pomocniczej. W odezwie tej pisał:

Polacy! Opamiętajcie się! Powróćcie do domu. Ci, którzy dzisiaj służą i pomagają Niemcom, jeszcze mogą zawrócić [ze złej drogi], ale jutro będzie za późno[31]

Z kolei w czerwcu tego samego roku zwrócił się w kolejnej odezwie do Ukraińców, ponownie oskarżając Polaków o czynną działalność antyukraińską, pomoc partyzantom radzieckim i współpracę z Niemcami. Twierdził również, że możliwy jest – w odpowiedzi na te działania – wybuch nowej koliszczyzny[31]. Odezwy te wpisywały się w taktykę OUN-B mającą na celu usprawiedliwianie rzezi wołyńskiej i argumenty te były powielane w wielu publikacjach po II wojnie światowej[32].

Śmierć

Zginął podczas walk z grupą operacyjną 20 Brygady Wojsk Wewnętrznych NKWD, pośmiertnie mianowany pułkownikiem. Ustalenie miejsca jego pobytu było możliwe dzięki pojmaniu 26 stycznia 1945 Jurija Stelmaszczuka ps. „Rudy”, który w 12 dni później, na śledztwie, przyznał przed sowieckim gen. Strokaczem, iż 30 listopada roku poprzedniego widział się z Klaczkiwskim. Stwierdził również, że „Kłym Sawur” unika ukrywania się w schronach, zamiast tego nocując na sprawdzonych kwaterach, zaś w ciągu dnia poruszając się po lasach w otoczeniu 2-3 ludzi tworzących eskortę. Ponadto w odległości ok. kilometra dodatkową funkcję osłonową pełnił Oddział Specjalnego Przeznaczenia pod dowództwem Wasyla Pawłoniuka ps. „Uzbek”. Od jesieni roku 1944 stałym miejscem przebywania Klaczkiwskiego miał być chutor Orżew w rejonie klewańskim obwodu rówieńskiego.

W związku z uzyskanymi informacjami NKWD opracowało plan „operacji klewańsko-orżowskiej”, której celem miała być likwidacja Klaczkiwskiego. Rozpoczęto ją 10 lutego 1945 rozbiciem oddziału „Uzbeka”, w którym jednak nie odnaleziono poszukiwanego. Dwa dni później żołnierze 233 batalionu 20 Brygady WW NKWD pod dowództwem starszego lejtnanta Chabibulina przeczesywali lasy w okolicach Suska. Wykryli w nim ognisko, a następnie trzech poruszających się w kierunku północnym partyzantów. Dwóch z nich osłaniało odwrót ostatniego, „Kłyma Sawura”. Po zastrzeleniu dwóch pierwszych[33] Klaczkiwski otworzył ogień w kierunku tropiącego go oddziału i również został zastrzelony. Jego tożsamość potwierdził w więzieniu w Równem Jurij Stelmaszczuk[34]. Miejsce pochówku „Kłyma Sawura” jest nieustalone. Grzegorz Motyka przypuszcza jedynie, że jego ciało mogło zostać zamurowane w ścianie więzienia w Równem[35].

Upamiętnienia

Pamiątkowy krzyż poświęcony Klaczkiwskiemu w pobliżu Orżewa

W 1995 ukraińskie władze samorządowe ufundowały Dmytrowi Klaczkiwskiemu pomnik w Zbarażu. W 2002 roku jego pomnik powstał również w Równem na rogu ulic Puszkina i Sobornej. Jego imieniem nazwano również wiele ulic w miastach zachodniej Ukrainy.

Tarnopolska Rada Obwodowa poświęciła rok 2011 Dmytrowi Klaczkiwskiemu, oraz Jewhenowi Konowalcowi (przewodniczącemu Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN))[36].

W 2015 roku w miejscu śmierci Klaczkiwskiego został poświęcony krzyż pamiątkowy[37].

W grudniu 2020 roku Rada Najwyższa Ukrainy przyjęła uchwałę w sprawie wydarzeń i postaci historycznych, które zostaną upamiętnione na szczeblu państwowym w 2021 roku. Wśród tych postaci znalazł się m.in. Dmytro Klaczkiwski. W uchwale został on nazwany „wojskowym i politycznym działaczem, organizatorem i pierwszym dowódcą Ukraińskiej Powstańczej Armii, kierownikiem Ukraińskiej Powstańczej Armii na Wołyniu i uczestnikiem walk o niepodległość Ukrainy w XX wieku”. Dokument ani słowem nie odnosi się do kwestii odpowiedzialności Klaczkiwskiego za ludobójstwo Polaków na Wołyniu w latach 1943–1944[38][39].

Przypisy

  1. ↑ Zbrodnia wołyńska. Historia i pamięć. Materiały edukacyjne. Warszawa: 2013, s. 43. ISBN 978-83-7629-468-1.
  2. ↑ Ewa Siemaszko: Lipiec 1943 roku na Wołyniu. ipn.gov.pl. [dostęp 2018-09-05].
  3. ↑ Dmytro Klaczkiwski (1911-1945). dzieje.pl, 2016-06-30. [dostęp 2018-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-05)].
  4. ↑ Adam Kaczyński: Polowanie na rzeźnika Wołynia. Polska Zbrojna / onet.pl, 2012-01-20. [dostęp 2018-09-05].
  5. ↑ Grzegorz Motyka / Marian Turski, Jagienka Wilczak: To była zaplanowana rzeź. Rozmowa z prof. Grzegorzem Motyką w rocznicę zbrodni wołyńskiej. polityka.pl, 2016-07-11. [dostęp 2018-09-05].
  6. ↑ Głową w mur [online], Przegląd, 10 lipca 2023 [dostęp 2023-08-27] (pol.).
  7. ↑ Mirosław Szumiło: Dmytro Klyachkivsky "Klym Savur" - the main perpetrator of the Volhynian genocide. przystanekhistoria.pl, 23 grudnia 2020. [dostęp 2024-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  8. ↑ Dmytro Wedeniejew: Klaczkiwśkyj Dmytro-Roman Semenowycz. [W:] Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny. T. 13 : Киї – Кок. Kijów, 2013, s. 369. (ukr.).
  9. ↑ Według innych danych – gimnazjum w Zbarażu.
  10. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, s. 86.
  11. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, s. 108.
  12. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, s. 114.
  13. 1 2 W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt). [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania. T. VI. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa, 2006, s. 123. ISBN 83-88288-49-0.
  14. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, s. 118–119.
  15. ↑ Tam że, s. 122.
  16. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania. T. VI, s. 137.
  17. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, t. VI, s. 139.
  18. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, s. 151.
  19. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 137.
  20. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 123.
  21. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 366.
  22. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 366–367.
  23. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 367.
  24. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s. 138.
  25. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s. 144.
  26. ↑ Grzegorz Motyka: Cień „Kłyma Sawura”. 28 września 2002. [dostęp 2009-10-22]. (pol.).
  27. ↑ Władysław Filar, Antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich, lwow.home.pl.
  28. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 307.
  29. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 308.
  30. ↑ Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008.
  31. 1 2 G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 328.
  32. ↑ Krzysztof Łada, Creative Forgetting: Polish and Ukrainian historiographies on the Campaign of Ethnic Cleansing against the Poles in Volhynia during World War II, [w:] Wołyń i Małopolska Wschodnia 1943-1944, Red. Czesław Partacz, Bogusław Polak, Waldemar Handke, Koszalin-Leszno 2004, ISBN 83-921389-0-2, s. 283–284.
  33. ↑ Po wojnie ich tożsamość została ustalona. Byli to Mychajło Kołosiak ps. „Orłyk” oraz Bohdan Kunyćkyj, znajomy Klaczkiwskiego jeszcze z czasów przedwojennej działalności OUN.
  34. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 495–497.
  35. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 497.
  36. ↑ Rok Sawura na Tarnopolszczyźnie.
  37. ↑ Архієпископ Іларіон освятив пам’ятний знак Дмитру Клячківському (Климу Савурі).
  38. ↑ Historia z IPN. Kim jest Dmytro Klaczkiwski, którego chce upamiętnić ukraiński parlament?. ipn.gov.pl. [dostęp 2020-12-29].
  39. ↑ Krzysztof Janiga: Ukraiński parlament zdecydował o uczczeniu w 2021 r. głównego organizatora rzezi wołyńskiej. kresy.pl, 2020-12-17. [dostęp 2020-12-29].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.