Czernidłak kołpakowaty
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

pieczarkowate

Rodzaj

czernidłak

Gatunek

czernidłak kołpakowaty

Nazwa systematyczna
Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers.
Tent. disp. meth. fung. (Lipsiae): 62 (1797)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]

Młode okazy czernidłaka kołpakowatego
Starsze okazy czernidłaka kołpakowatego
Rozpływające się blaszki

Czernidłak kołpakowaty (Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Coprinus, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1780 Otto Friedrich Müller nadając mu nazwę Agaricus comatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1797 Christian Hendrik Persoon, przenosząc go do rodzaju Coprinus[2].

Posiada 25 synonimów. Niektóre z nich[3]:

  • Agaricus comatus O.F. Müll. 1780
  • Agaricus comatus O.F. Müll. 1780 var. comatus
  • Agaricus comatus var. ovatus (Schaeff.) Fr. 1821
  • Agaricus cylindricus Sowerby 1799
  • Agaricus fimetarius Bolton 1788
  • Agaricus ovatus Schaeff. 1762
  • Coprinus comatus var. caprimammillatus Bogart 1975
  • Coprinus comatus var. ovatus (Schaeff.) Quél. 1886
  • Coprinus ovatus (Schaeff.) Fr. 1838

Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka kołpak, kołpak, czubajka, kołpaczek, sowa[4]. Inne nazwy potoczne to czernidlak, psia bedłka, psia betka, psi grzyb, mierzwiak[5].

Morfologia

Kapelusz

Wysokości 5–10 cm, początkowo cylindryczny, później dzwonkowaty. U dojrzałego owocnika kapelusz promieniście pęka, jego brzeg rozchyla się i unosi i cały kapelusz razem z blaszkami rozpływa się w czarną ciecz. Ma biały kolor i jest włókniście łuskowaty, jedynie czubek ma ochrowy kolor i jest nagi[6].

Blaszki

W młodym owocniku białe, później różowe, a na koniec czarne, gęste i cienkie[7].

Trzon

Wysokość 10–20 cm, grubość 0,8–2 cm. Jest cylindryczny, pusty, łatwo odłamujący się od kapelusza, trochę korzeniasty. Powierzchnia gładka, biała, z ruchomym pierścieniem[6].

Miąższ

Biały, w kapeluszu cienki i kruchy, w trzonie miękki, włóknisty. Smak nieznaczny, zapach przyjemny, ale niewyraźny[7].

Wysyp zarodników

Czarny. Zarodniki o średnicy 10–15 × 6–8 µm, eliptyczne, gładkie, czarne[7].

Występowanie i siedlisko

Występuje na wszystkich kontynentach poza Afryką i Antarktydą[8]. W Polsce jest grzybem bardzo pospolitym[9].

Występuje dość często w bliskim sąsiedztwie człowieka, w przydomowych ogródkach, trawnikach osiedlowych, nad brzegami rzek, na śmietniskach i innych siedliskach ruderalnych, a także na łąkach, pastwiskach i w lasach. Owocniki wytwarza od kwietnia do listopada[6].

Przekrój czernidłaka kołpakowatego

Znaczenie

Dobry grzyb jadalny, ale jadalne są tylko zupełnie młode, zamknięte, w całości białe okazy. Starsze owocniki ciemno zabarwione, rozpływają się i nie nadają się do spożycia[7]. Rozkład komórek grzyba w trakcie dojrzewania (autoliza) trwa zaledwie kilka godzin. Z tego też powodu dla celów spożywczych mogą być zbierane tylko bardzo młode kapelusze, bez śladów czernienia. Nadaje się do zup i ciemnych sosów. Ma subtelny smak i delikatny miąższ. Aby zachować oryginalny smak, nie należy dodawać czosnku ani innych mocnych przypraw. Smaczną przystawkę stanowią kapelusze zanurzone w cieście piwnym i przysmażane na tłuszczu[10].

W niektórych atlasach grzybów podawano dawniej, że grzyb ten jest trujący w połączeniu z alkoholem. Badania naukowe wykazały jednak, że czernidłak kołpakowaty nie zawiera związków chemicznych, które mogłyby być trujące w połączeniu z alkoholem[11][9] lub blokujące metabolizm alkoholu etylowego[12].

Gatunki podobne

Czernidłaka kołpakowatego można pomylić z czernidłakiem pospolitym (Coprinopsis atramentaria), który różni się tym, że jego kapelusz jest gładki a kolor szary. To właśnie co najmniej 24 godziny przed i 72 godziny po spożyciu tego gatunku nie można spożywać alkoholu. Oba gatunki mają niemal takie same miejsca występowania[10].

Przypisy

  1. ↑ Coprinus comatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  2. 1 2 3 Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
  3. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20] (ang.).
  4. ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  5. ↑ Henryk Orłoś, Atlas grzybów jadalnych i trujących, wyd. VII uzupełnione i poprawione, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1996, s.57
  6. 1 2 3 Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  7. 1 2 3 4 E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
  8. ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-09-15].
  9. 1 2 Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  10. 1 2 Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
  11. ↑ Łukasz Łuczaj, Dwa czernidłaki: jeden w pełni jadalny, drugi niebezpieczny z alkoholem [online], 23 października 2015 [dostęp 2018-09-25] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-25].
  12. ↑ Edmund Garnweidner, Monika Shaffer-Fehre (tłum.), Mushrooms and Toadstools of Britain & Europe, Londyn: HarperCollins Publishers Ltd., 2016, s. 112.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.