Cytryńcowate
Ilustracja
Owoc zbiorowy Kadsura japonica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Austrobaileyanae

Rząd

Austrobaileyales

Rodzina

cytryńcowate

Nazwa systematyczna
Schisandraceae Blume
Fl. Javae 32-33: 3. 25 Jun 1830

Cytryńcowate (Schisandraceae Blume) – rodzina należąca do jednej z najstarszych linii rozwojowych roślin okrytonasiennych – rzędu Austrobaileyales. Obejmuje trzy rodzaje z 92 gatunkami, ewentualnie dwa z 50 gatunkami w ujęciu wyodrębniającym rodzaj badian Illicium w osobną rodzinę Illiciaceae (takie ujęcie było np. opcjonalne w systemie APG II z 2003). Rodzina ma dysjunktywny zasięg obejmujący południowo-wschodnią część Stanów Zjednoczonych, Meksyk i Antyle oraz wschodnią i południowo-wschodnią Azję (od rosyjskiego Dalekiego Wschodu po Sri Lankę i Celebes). Jej przedstawiciele występowali jednak na pozostałym obszarze Azji i Europy jeszcze w trzeciorzędzie[3].

Owoce wielu przedstawicieli tej rodziny są jadalne. Bezpośrednio spożywane i przerabiane na dżemy i soki są owoce różnych gatunków z rodzaju cytryniec Schisandra[3], w Azji używane jako zamiennik cytryny, a ze względu na wysoką zawartość witaminy C – wykorzystywane są także leczniczo[4]. Kwaśne owoce Kadsura scandens spożywane są w Malezji. Niedojrzałe owoce badiana właściwego Illicium verum wykorzystywane są jako przyprawa, zwłaszcza do aromatyzowania napojów, w tym likierów. Olejek z badiana japońskiego I. anisatum wykorzystywany jest w przemyśle perfumeryjnym, ale także do trucia ryb. Oryginalne owoce tego gatunku po zasuszeniu wykorzystywane bywają w bukieciarstwie oraz do wyrobu potpourri. Inne gatunki z rodzaju badian w Chinach stosowane są do odstraszania owadów. Liczne gatunki z wszystkich należących tu rodzajów bywają uprawiane jako rośliny ozdobne[3]. W Polsce sadzony jako roślina ozdobna bywa cytryniec chiński Schisandra chinensis[4], gatunek wykorzystywany także leczniczo i jako adaptogen[5].

Niektóre gatunki z rodzaju badian kumulują glin[3]. Wytwarzają proantocyjanidyny, estry kwasu angelikowego i tyglowego, ale nie elagowego[6].

Morfologia

Owoce cytryńca chińskiego
Kwiat Illicium floridanum
Pokrój
Krzewy, niewysokie drzewa i pnącza[3].
Liście
Naprzemianległe, często skupione na końcach pędów i tu czasem pozornie okółkowe lub naprzeciwległe[3]. Zimozielone lub opadające na zimę[4]. Liście bez przylistków, ogonkowe, pojedyncze i nagie. Blaszka całobrzega, zatokowo wcinana lub ząbkowana[3], skórzasta lub cienka[7].
Kwiaty
Niewielkie, promieniste[5], pojedyncze lub skupione po kilka w kątach liści[3], rzadko występuje kaulifloria[7]. Obupłciowe (badian) lub jednopłciowe (rośliny zarówno jednopienne, jak i dwupienne[7]). Listki okwiatu ułożone spiralnie, w jednym lub kilku okółkach, niezróżnicowane, przy czym jednak zewnętrzne zwykle mniejsze, środkowe większe i barwne a najbardziej wewnętrzne – zredukowane lub tworzące formy przejściowe do pręcikowia[3]. Mają barwę białawą lub żółtawą, do różowej lub pomarańczowej[5]. Pręcików jest od 4 do ponad 50, wolnych lub zrośniętych, czasem z przerośniętym i rozrośniętym końcem łącznika[3], o nitkach krótkich[5]. Zalążnie są górne, tworzone przez wolne, jednokomorowe słupki w liczbie od pięciu do 300, ułożone w jednym okółku (badian) lub spiralnie. Szyjki słupka krótkie, cienkie lub stożkowate[3].
Owoce
Zbiorowe, tworzone przez mieszki rozpościerające się na kształt gwiazdy i otwierające eksplozywnie (badian) lub jagody (w rodzaju Kadsura ciasno skupione, a w przypadku Schisandra rozdzielające się)[5]. Nasiona w twardej łupinie[3].

Systematyka

Przedstawiciele rodziny pierwotnie włączani byli w szeroko ujmowaną rodzinę magnoliowatych Magnoliaceae, a następnie wyodrębniani w osobne rodziny – cytryńcowatych Schisandraceae i badianowatych Illiciaceae[3]. Obie rodziny były w różnych ujęciach tradycyjnie umieszczane w rzędzie magnoliowców Magnoliales, a następnie były wyodrębniane w rzędzie badianowców Illiciales, sytuowanym wśród bazalnych rzędów okrytonasiennych[3][8] (takie ujęcie było obecne jeszcze w systemie Takhtajana z 2009)[6]. Badania molekularne na przełomie XX i XXI wieku wskazały na siostrzany charakter Schisandraceae i Illiciaceae oraz ich bliskie pokrewieństwo z Austrobaileyaceae. W efekcie w systemie APG II (2003) zaproponowano jako opcję ich połączenie pod pierwszą z tych nazw (ze względu na zasadę priorytetu taksonomicznego) oraz włączenie do rzędu Austrobaileyales[8]. Od systemu APG III (2009) rodzaj badian jest już włączony do Schisandraceae w obrębie Austrobaileyales[9].

Pozycja i podział według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
←

amborellowce Amborellales

grzybieniowce Nymphaeales
Austrobaileyales

Austrobaileyaceae

cytryńcowate Schisandraceae

Trimeniaceae


zieleńcowce Chloranthales

klad magnoliowych

klad jednoliściennych monocots

rogatkowce Ceratophyllales

klad dwuliściennych właściwych eudicots








Wykaz rodzajów

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 93-94. ISBN 978-1842466346.
  4. 1 2 3 Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 151. ISBN 83-214-1305-6.
  5. 1 2 3 4 5 Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 300. ISBN 1-55407-206-9.
  6. 1 2 Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 22. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  7. 1 2 3 L. Watson, M.J. Dallwitz: Schisandraceae Bl.. [w:] The Families of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2019-04-14].
  8. 1 2 Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 313-315. ISBN 1-57808-351-6.
  9. ↑ Angiosperm Phylogeny Group (2009). An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 105-121.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.