Crussolum – wymarły rodzaj pareczników z rzędu przetarcznikokształtnych, jedyny z rodziny Crussolidae^[1]. Najstarszy znany przedstawiciel rzędu i całej gromady^[2]. W zapisie kopalnym znany od syluru do wczesnego dewonu z terenów obecnej Ameryki Północnej i Wielkiej Brytanii. Obejmuje tylko jeden opisany gatunek: Crussolum crusserratum^[1][3].

Rodzaj ten opisany został w 1998 roku przez Williama Sheara i umieszczony w monotypowej rodzinie Crussolidae. Nazwa pochodzi od łacińskiego crus solum oznaczającego „same nogi”. W obrębie rodzaju wyróżniono tylko jeden gatunek: Crussolum crusserratum, do którego zaliczono skamieniałości z formacji Panther Mountain, z okolic Gilboa w stanie Nowy Jork, datowane na żywet w dewonie środkowym. Ponadto do rodzaju Crussolum zalicza się skamieniałości z Ludford Lane w Anglii, pochodzące z przełomu ludlowu i przydolu w sylurze, opisane przez tego samego autora oraz skamieniałości z Hudwick Dingle, Rhynie Chert^[1] i Windyfield w Szkocji pochodzące z pragu w dewonie wczesnym. Te z ostatniej lokalizacji zostały opisane w 2003 roku przez Lyalla Andersona i Nigela Trewina^[3].

Budowa

W materiale kopalnym tego wija dominują izolowane fragmenty odnóży krocznych^[1][3]. Tak jak u innych pareczników składały się z biodra, krętarza, przedudzia, uda, goleni i stopy^[1][4]. Miały pięciokątny przekrój i piłkowane krawędzie^[1][3]. Przedudzie miało na stronie grzbietowej dwa rzędy drobnych piłkowań i dwie szczecinki makroskopowe (makrochety), a na powierzchniach bocznych rozproszone kolce (spinule). Udo miało pięć piłkowanych krawędzi i trzy mieszki szczecin makroskopowych na odsiebnym końcu. Goleń charakteryzowała się smukłym kształtem, długimi pięcioma rzędami piłkowań i dwoma szczecinkami makroskopowymi w części odsiebnej, w pobliżu łączenia ze stopą. U największego zachowanego fragmentu długość goleni wynosiła 3,63 mm, a szerokość 0,35 mm^[3]. Stopa nie była wyraźnie zróżnicowana na basitarsus i distitarsus, zamiast tego będąc podzieloną na liczne mniejsze człony (pseudosegmenty)^[1][3]. U gatunku typowego liczba pseudosegmentów wynosiła około 25. Były one czterokrotnie szersze niż dłuższe, walcowate. Każdy zaopatrzony był w 4 większe kolce: dwa po bokach i parę blisko siebie położonych kolców przy linii środkowej grzbietu. Pomiędzy tymi kolcami występowały pojedyncze kolce mniejsze. Podział stopy na pseudosegmenty ku szczytowi stawał się mniej wyraźny^[1]. Wierzchołkowa część stopy była nieco zwężona, kwadratowo i tępo zakończona^[3], zwieńczona pojedynczym pazurkiem^[1]. Jeden z fragmentów stopy znaleziony w Windyfield wyróżnia się od gatunku typowego brakiem spłaszczonych, szerokich kolców (spinuli)^[3].

Szczękonóża znane są z pojedynczej skamieniałości z Windyfield obejmującej dwa fragmenty, z których jeden składa się z sześciu członów, a drugi to pojedyncze udo. Nasadowy człon stanowi coxosternum o przedniej krawędzi zaopatrzonej w tęgie, osadzone w mieszkach szczecinki. Drugim członem jest krótki krętarz. Człon trzeci stanowi udo zaopatrzone w małe mieszki szczecinkowe na zewnętrznej krawędzi i dołek po dużym kolcu na krawędzi wewnętrznej. Czwarty człon to przysadzista goleń, na której osadzony jest fragment stopy. Wraz ze szczękonóżem zachowały się fragmenty okolicznych sklerytów, w tym część wargi górnej^[3].

Czułki również znane są z pojedynczej skamieniałości z Windyfield. Zachowany fragment ma 2,5 mm długości i obejmuje 21 członów z wierzchołkowym włącznie. Ich powierzchnia była gęsto porośnięta nieregularnie rozmieszczonymi szczecinkami. Końcowy człon był nabrzmiały, nieco od poprzednich większy i zaopatrzony w trzy oskórkowe wyrostki^[3].

Wśród skamieniałości z okolic Gilboa znane są również duże, fasetkowane oczy. Shear i współpracownicy nie zaliczają ich jednak do Crussolum, gdyż kształt ich soczewek jest sześciokątny, podczas gdy u przetarcznikokształtnych są one zaokrąglone^[1].

Według C. Haug i J. Haug istnieje możliwość, że jedyna znana skamieniałość Rhyniognatha hirsti stanowi fragment głowy młodocianej formy Crussolum^[5]. R. hirsti została opisana z Rhynie Chert jako owad^[6], a przez pewien czas uznawano ją na podstawie budowy żuwaczek za najstarszego owada uskrzydlonego^[7][8]. Badania Haug i Hauga wskazują jednak z większym prawdopodobieństwem, że jest to głowa parecznika przetarcznikokształtnego^[5].

Przypisy