Contra paganos – wiersz w języku łacińskim z końca XV wieku autorstwa Władysława z Gielniowa.
Utwór powstał w 1498 lub nieco później[1]. Nawiązywał do najazdu w 1498 na ziemie Polski wojsk tureckich wraz z sojusznikami w odwecie za nieudaną wyprawę Jana I Olbrachta na Mołdawię w 1497[1]. Najazd turecki dotarł m.in. do Sambora, gdzie osoby przebywające w klasztorze bernardyńskim zostało częściowo wymordowane, a częściowo uprowadzone w jasyr[1]. O tym samym najeździe traktuje również inny łaciński wiersz Władysława, znany jako Wiersz o spustoszeniu Sambora[2].
Tekst ma formę czterowersowej trzynastozgłoskowej antyfony, rozpoczynającej się incipitem Iesus Nazarenus, Rex Iudeorum[3][1]. Zawiera prośbę do Chrystusa o pokonanie pogan i zapewnienie zwycięstwa chrześcijanom[1]. Utwór zdobył sobie popularność i był wykonywany jako modlitwa do XVII wieku[1]. Być może utwór był także śpiewany po polsku[3].
Historię utworu opisał w 1662 Piotr Jacek Pruszcz w swoim dziele Forteca duchowna Krolestwa Polskiego[3]. Przekazał tam również polską wersję utworu:
Jezus Nazarański, Krol Żydowski,
Niech zetrze lud pogański,
A da zwycięstwo chrześcijanom,
Aby był chwalony Bog Wszechmogący na wieki wiekow.[3]
Najwcześniejszy znany rękopis utworu wraz z melodią znajduje się w Bibliotece Czartoryskich w rękopisie z XVI w. o sygnaturze 3608 na stronach 101–103[1]. Znane jest też osiem zapisów utworu z XVII wieku, w tym w aktach procesu beatyfikacyjnego Władysława z lat 1632–1637[3].
Przypisy
Bibliografia
- Teresa Michałowska: Średniowiecze. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11452-5.
- Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16675-5.