Cerkiew Matki Bożej Bolesnej
w Przemyślu

A-557 z dnia 7.06.1983
cerkiew parafialna
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Przemyśl
Wyznanie	katolickie
Kościół	greckokatolicki
Parafia	Matki Bożej Bolesnej w Przemyślu
Wezwanie	Matki Bożej Bolesnej
Historia Data rozpoczęcia budowy 1933 Data zakończenia budowy 1935 Data poświęcenia 1935, 2000 Data zamknięcia ok. 1945 Data reaktywacji 2000
Położenie na mapie Przemyśla Przemyśl, cerkiew Matki Bożej Bolesnej
Położenie na mapie Polski Przemyśl, cerkiew Matki Bożej Bolesnej
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Przemyśl, cerkiew Matki Bożej Bolesnej
49°47′11,09″N 22°45′48,08″E/49,786414 22,763356

Cerkiew i klasztor pw. Matki Bożej Bolesnej w Przemyślu OO. Bazylianów – budynki utworzonego w 1913 w dzielnicy Zasanie staraniem biskupa Kostiantyna Czechowicza klasztoru.

Historia

Dzieje zakonu OO. Bazylianów w Przemyślu sięgają XIII wieku. Pierwsza wzmianka o bazyliańskim klasztorze na Zasaniu pochodzi z roku 1542. W 1786 roku klasztor ten uległ kasacie w wyniku dekretów józefińskich, a działalność zakonna przerwana została aż do roku 1913. W tym roku grupa zakonników osiadła w zakupionym przez siebie budynku przy ul. Salezjańskiej, i w tym samym roku staraniem greckokatolickiego biskupa Konstantyna Czechowicza na Zasaniu powstał dzisiejszy klasztor z kaplicą. W klasztorze zamieszkiwało 10-12 zakonników.

W latach 1933-1935 w bezpośrednim sąsiedztwie budynku klasztornego wzniesiona została monumentalna cerkiew, konsekrowana w 1935 roku pw. Matki Bożej Bolesnej, tworząc z nim jedną całość.

Po wojnie, w 1945 Urząd Bezpieczeństwa nakazał, aby bazylianie opuścili klasztor, który przez krótki czas pozostawał w rękach sióstr zakonnych obrządku łacińskiego, a potem został przejęty przez państwo i przeznaczony na potrzeby Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Przemyślu.

Ojca Romana Justyna, który wbrew nakazowi pozostał w klasztorze, aresztowano 6 kwietnia 1947 roku na ulicy i przekazano władzom sowieckim, które zesłały go na Sybir.

W klasztorze Archiwum umieściło swoje biura, natomiast cerkiew przeznaczono na magazyn akt. Jednocześnie wewnątrz cerkwi wprowadzano "modernizacje": w latach 60. w cerkwi zbudowano masywny strop, natomiast w 80. – dwa nowe sklepienia oraz zbrojone schody i windę. W oficjalnych pismach pojawiło się wówczas sformułowanie, że "obiekt stracił charakter sakralny".

Bazylianie praktycznie od samego początku podejmowali próby odzyskania obiektu. Rząd stale odmawiał tłumacząc, że budynek, zgodnie z obowiązującym prawem polskim, stał się własnością państwa jako majątek poukraiński. Mimo trudności bazylianie zakupili w Przemyślu inny dom, przy ul. Krajowej Rady Narodowej 10 (dzisiaj ul. ks. J. Federkiewicza) i od 1960 podjęli pracę duszpasterską odprawiając msze w kościele Serca Jezusowego. Po przekazaniu obowiązków duszpasterskich w Przemyślu księżom diecezjalnym, pozostał tu tylko jeden bazylianin, o. Borys Bałyk, który do roku 1989 obsługiwał duszpasterstwo greckokatolickie w Jarosławiu.

Archiwum Państwowe użytkowało obiekt do 1 października 1991, kiedy to ponownie przejęli go Bazylianie, jednak na mocy ugody między Zakonem a Wojewódzkim Archiwum w Przemyślu odstąpiono na pięć lat od przejęcia obiektów, dając Archiwum czas na przygotowanie innego lokalu. 26 października 1996 roku klasztor i cerkiew zostały ostatecznie przekazane Zakonowi. Po dokonaniu koniecznych remontów i readaptacji na potrzeby klasztoru, 1 września 1997 zapełnił się on znowu zakonnikami. Prace remontowe w cerkwi zostały ukończone pod koniec 1999. Usunięto 3 żelbetonowe stropy, wewnętrzne schody i windę. Całkowicie odnowiono wnętrze świątyni. Na zewnątrz odbudowano zniszczone schody prowadzące do świątyni, odnowiono elewację i uporządkowano teren dookoła kompleksu.

Cerkiew otrzymała wspaniałe bizantyjskie malowidła w stylu ukraińskim oraz kamienny ikonostas. Autorem koncepcji odbudowy oraz wystroju wnętrz jest Jacek Mermon, architekt z Przemyśla. Malowidła w cerkwi wykonali artyści lwowscy Andrij Dutka i Andrij Wynnyczok. W maju 2000 uroczyście dokonano rekonsekracji świątyni. Aktu tego dokonał metropolita przemyski Kościoła Greckokatolickiego w Polsce Jego Ekscelencja ks. abp Jan Martyniak w towarzystwie księży biskupów Wasyla Medwita, OSBM, z Kijowa oraz Włodzimierza Juszczaka, OSBM, z Wrocławia. Obaj biskupi, jako dawni prowincjałowie Zakonu w Polsce, starali się o zwrot kompleksu oraz prowadzili prace remontowe. Wielki wkład w odbudowę kompleksu wniósł ówczesny przełożony klasztoru o. Tymoteusz S. Fesz, OSBM.