Cerkiew św. Mikołaja
A/986/1-3 z dnia 31.10.1989.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Dratów

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

lubelsko-chełmska

Wezwanie

świętego Mikołaja Cudotwórcy z Mir Licejskich

Wspomnienie liturgiczne

9 maja[uwaga 1]

Położenie na mapie gminy Ludwin
Mapa konturowa gminy Ludwin, na dole znajduje się punkt z opisem „Dratów, cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Dratów, cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Dratów, cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie powiatu łęczyńskiego
Mapa konturowa powiatu łęczyńskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Dratów, cerkiew św. Mikołaja”
Ziemia51°20′37,3″N 22°57′20,6″E/51,343694 22,955722
Wnętrze świątyni w czasie nabożeństwa

Cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja – prawosławna cerkiew parafialna w Dratowie. Należy do dekanatu Lublin diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Pierwsza cerkiew w Dratowie powstała przed 1490. Siedzibą samodzielnej parafii stała się w kolejnym stuleciu. Należała wówczas do unickiej diecezji chełmskiej. W okresie przynależności placówki duszpasterskiej do unitów w Dratowie wzniesiono w XVIII oraz w 1870 dwie nowe świątynie, za każdym razem przyczyną budowy był zły stan techniczny starszej cerkwi. Obiekt sakralny stał się własnością Kościoła prawosławnego po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875.

Współcześnie istniejąca cerkiew w Dratowie powstała w latach 1888–1889 według projektu Wiktora Syczugowa. Reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski, obowiązujący w rosyjskim budownictwie sakralnym II połowy XIX w. Obiekt był czynny od momentu konsekracji w 1889 do ewakuacji ludności prawosławnej w 1915 (bieżeństwo). Od 1923 ponownie był siedzibą parafii. Jej funkcjonowanie zamarło po zabójstwie proboszcza, ks. Stefana Maleszy, jakiego dokonało Gestapo 15 sierpnia 1942. W 1947, w związku z wywiezieniem ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego, cerkiew została zamknięta. Porzucony obiekt sakralny zaczął ponownie pełnić funkcje liturgiczne w 1959. W latach 60. XX wieku oraz w latach 2007–2008 został gruntownie odnowiony.

Historia

Pierwsze cerkwie w Dratowie

Parafia prawosławna w Dratowie powstała w XVI w., jednak już przed 1490 w miejscowości istniała świątynia tego wyznania, stanowiąca filię parafii w Mogielnicy[1]. Po zawarciu unii brzeskiej cała eparchia chełmska, do której należała parafia dratowska, przeszła do Kościoła unickiego razem ze swoim ordynariuszem biskupem Dionizym[2][3]. Patronem cerkwi w Dratowie był św. Mikołaj Cudotwórca[4].

Cerkiew unicka

Zachowały się protokoły inwentaryzacyjno-lustracyjne cerkwi z lat 1720, 1741[4] 1774, 1814, 1821, 1836[5] i 1870[4]. Opis unickiej świątyni z 1741 podaje, że jej fundatorem był Seweryn Rzewuski; obiekt ten nosił już inne od pierwotnego wezwanie Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni. W cerkwi funkcjonowały trzy ołtarze, odnotowano także obecność we wnętrzu ikonostasu[4].

Protokół wizytacji z 1836 opisuje świątynię jako obiekt w złym stanie technicznym, wymagający naprawy dachu i usunięcia zawilgoceń. Wydana została wówczas decyzja o budowie nowej świątyni. Z myślą o tej budowie od 1844 gromadzone były materiały, jednak ostatecznie planowanej inwestycji nie przeprowadzono i stara cerkiew pozostawała czynna do 1865, gdy była już na tyle zrujnowana, że budowniczy powiatowy zdecydował o jej zamknięciu w obliczu możliwości zawalenia[5]. Budynek istniał jeszcze przez dwa lata. W 1867 został rozebrany; materiał z rozbiórki sprzedano[5]. Trzy lata później unicki biskup chełmski Mychajło Kuzemśkyj zawarł w protokole wizytacji informację, iż odwiedzana przez niego cerkiew w Dratowie powstała na krótko przed jego przyjazdem do miejscowości[4]. Nowa cerkiew w Dratowie ponownie była zbudowana z drewna[5]. W 1875 unicka diecezja chełmska została zlikwidowana, a jej parafie, w tym dratowska placówka duszpasterska, włączone do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[6].

25 kwietnia 1886[4] w czasie Świąt Wielkanocnych budynek poniósł pewne straty w pożarze. Dwa lata później w kolejnym pożarze całkowitemu zniszczeniu uległo wyposażenie świątyni, w tym ikony, ikonostas, księgi metrykalne oraz przedmioty przeniesione z cerkwi w Łęcznej zniszczonej w 1830[5]. Inne źródło wymienia tylko jeden pożar, w 1886[4]. W ciągu kolejnych trzech lat funkcje świątyni parafialnej w Dratowie pełniły zbudowana jeszcze w 1886 kaplica, a od stycznia 1887 także specjalne pomieszczenie w miejscowej szkole, które jednak udostępniano wiernym jedynie w okresie zimowym. Przy kompletowaniu wyposażenia dla obydwu obiektów parafię dratowską wsparło Bractwo Przenajświętszej Bogurodzicy działające przy soborze prawosławnym w Chełmie[4].

1889–1915

Murowana cerkiew w Dratowie została wybudowana w latach 1888–1889 (lub 1889–1890[4]) według planów Wiktora Syczugowa dla liczącej ok. 1000 wiernych parafii w Dratowie. Budynek poświęcił w 1889 biskup lubelski Flawian[7]. Prace dekoracyjne we wnętrzu obiektu trwały jeszcze do 1891[5]. W 1913 do cerkwi uczęszczało ok. 1400 wiernych z Kaniwoli, Ludwina, Łęcznej, Dratowa i innych mniejszych wsi[8]. Od 1912 świątynią opiekowali się mnisi z monasteru św. Onufrego w Jabłecznej[9].

W 1915, w wyniku działań wojennych, ludność prawosławna udała się w głąb Rosji (bieżeństwo). W 1915–1916 nieopodal Dratowa przebiegał front, a w cerkwi przez pewien czas mieścił się szpital polowy[4].

W niepodległej Polsce

Do 1919 świątynia była nieczynna; nie została uwzględniona w wykazie cerkwi przeznaczonych do otwarcia sporządzonym w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[10]. Mimo to roku następnego przez trzy kolejne lata cerkiew obsługiwał hieromnich Mitrofan (Stelmaszuk) z monasteru św. Onufrego w Jabłecznej, czyniąc to bez oficjalnej zgody lokalnych władz polskich[11]. Od 1923 w Dratowie legalnie działała parafia należąca do dekanatu chełmskiego diecezji warszawsko-chełmskiej. Cerkiew w Dratowie była jej jedyną świątynią[10]. Według innego źródła cerkiew dratowska była jedynie filią parafii w Syczynie[11]. Oryginalne wyposażenie świątyni zostało wywiezione na bieżeństwo i nigdy nie znalazło się ponownie w obiekcie. Po 1919 wstawiono do niej nowy ikonostas nieznanego pochodzenia, dzwonów cerkiewnych nigdy nie odzyskano[5].

Cerkiew ocalała w czasie międzywojennej akcji rewindykacyjnej. W latach 30. XX wieku została nawet wyremontowana[12]. Nie doznała również zniszczeń w czasie II wojny światowej, proboszcz ks. Stefan Malesza zdołał w 1940 przeprowadzić kolejny remont jej elewacji[11]. Dwa lata później, 15 sierpnia 1942, duchowny i jego córka Olga zostali zamordowani przez Gestapo[1] za przechowywanie uciekinierów z obozu pracy w Chełmie[11]. Wydarzenie to sprawiło, że życie religijne w świątyni dratowskiej praktycznie zamarło[1], chociaż cerkwią formalnie opiekowali się kapłani z sąsiednich parafii[4]. W latach 1943–1947 zniszczeniu uległ ikonostas w świątyni[4].

Świątynia została zamknięta w 1947, po rozpoczęciu akcji „Wisła”. Dzięki staraniom ks. Aleksego Baranowa[4] otwarto ją ponownie w 1959 i od tego czasu opiekę nad cerkwią sprawują księża z parafii Przemienienia Pańskiego w Lublinie (parafia dratowska nie ma stałego proboszcza); nabożeństwa odbywają się w co drugą niedzielę[12]. W 1970 wymieniono ikonostas, wstawiając tego typu konstrukcję pochodzącą z cerkwi w okolicach Przemyśla lub Łańcuta[5], według innego źródła – z Sanoka[4]. Piętnaście lat później przeprowadzona została ponowna renowacja fresków[5], która stanowiła ostatnią fazę zainicjowanego jeszcze w latach 60. XX wieku remontu[4].

W latach 2002–2008 trwała kolejna generalna renowacja obiektu, której inicjatorem był arcybiskup lubelski i chełmski Abel, a głównym sponsorem – kopalnia węgla kamiennego w Bogdance[4]. W jej ramach odnowione zostały elewacje świątyni, jak również osuszono fundamenty budynku, wzmocniono strop i kopuły[13]. Od 2009 w sierpniu każdego roku w cerkwi i na cmentarzu odbywają się „Spotkania z prawosławiem” – impreza kulturalno-historyczna[14].

Cerkiew i cmentarz prawosławno-unicki w Dratowie zostały wpisane do rejestru zabytków 31 października 1989 pod nr A/986/1-3[15]. Na cmentarzu parafialnym pochowany jest pisarz i poeta Andrzej Łuczeńczyk oraz rozstrzelani przez hitlerowców proboszcz parafii dratowskiej ks. Stefan Malesza z córką Olgą[16].

Położenie

Panorama cerkwi w Dratowie od strony wejścia, sierpień 2016

Cerkiew zlokalizowana jest poza wschodnią granicą wsi Dratów[17], ok. 200 metrów na zachód od miejsca, gdzie znajdowała się najstarsza świątynia prawosławna w miejscowości[4]. W miejscu tym obecnie (XXI w.) wznosi się pomnik upamiętniający zabitych podczas polskiej demonstracji patriotycznej w 1918, obok znajduje się zabytkowy budynek plebanii[17]. Z kolei 200 metrów na wschód od budynku cerkwi zlokalizowany jest czynny parafialny cmentarz[12] otwarty dla pochówków prawosławnych i katolickich[4]. W bezpośrednim sąsiedztwie placu z cerkwią znajduje się z kolei rosyjsko-niemiecki cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej. Pochowani są na nim żołnierze polegli w rejonie Dratowa między 7 a 20 sierpnia 1915 oraz ci, którzy zmarli w polowym szpitalu, na który w czasie wojny zaadaptowano cerkiew dratowską[17].

Pierwotnie świątynię otaczał lipowy drzewostan: 24 drzewa zostały posadzone w bezpośrednim sąsiedztwie cerkwi, zaś dalsze 24 – w alei dojazdowej do cerkwi[12]. Burze w 2007 i podeszły wiek drzew sprawiły, że pozostało z nich kilkanaście okazów[4].

Architektura

Widok ogólny cerkwi

Cerkiew reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski[7], określany niekiedy w źródłach jako „rosyjski”[12]. Przeznaczona jest dla równoczesnego udziału w nabożeństwie ok. 700 osób[11]. Cerkiew zbudowana jest na planie krzyża. Jest to budowla trójdzielna z kwadratową krytą czteropołaciowym dachem nawą. Dach ten wieńczy cebulasta kopuła na cylindrycznym bębnie. Ramiona krzyża mają formę prostokątnych ryzalitów. Pomieszczenie ołtarzowe jest również prostokątne; zamyka je poligonalna absyda. Dzwonnica cerkiewna zlokalizowana jest nad prostokątnym przedsionkiem. Wieńczy ją cebulasta kopuła na bębnie o analogicznym kształcie, jak w przypadku kopuły nad nawą[18]. Na tle innych świątyń wzniesionych na ziemi chełmskiej według projektów Wiktora Syczugowa cerkiew w Dratowie, obok cerkwi w Radczu[uwaga 2] wyróżnia się bogactwem dekoracyjnego detalu na fasadzie. Bryłę budynku obiega kilka rzędów fryzów, podwójne są także obramowania okien w cerkwi, harmonijnie przechodzące w kordonowe gzymsy[18].

Wszystkie ikony znajdujące się w świątyni są kopiami, gdyż świątynia była wielokrotnie okradana[8]. Powstały one w Turkowicach[12]. Niezachowany pierwszy ikonostas cerkwi powstał w pracowni Sikorskiego w Petersburgu[7]. Ikonostas umieszczony w świątyni po II wojnie światowej jest dwurzędowy. W dolnym rzędzie znajdują się ikony Matki Bożej oraz Chrystusa, w górnym – postacie Ewangelistów oraz Świętych Piotra i Pawła, jak również scena Ostatniej Wieczerzy. Nad królewskimi wrotami znajduje się niewielka ikona Matki Bożej[19].

Polichromie malowali w XX w. Julian Mizerski[7] i ks. Jerzy Ignaciuk[12]. Fresk nad częścią ołtarzową świątyni ilustruje przypowieść o synu marnotrawnym[19].

Uwagi

  1. ↑ Nabożeństwa w cerkwi (w święta stałe) odprawiane są według kalendarza gregoriańskiego.
  2. ↑ Obecnie (XXI w.) pełni funkcje kościoła.

Przypisy

  1. 1 2 3 G. J. Pelica. Niech połączy nas śpiew. „Przegląd Prawosławny”. 10 (292), październik 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.
  2. ↑ Błażejowśkyj D.: Ijerarchija Kyjiwśkoji cerkwy (861–1996). Lwów: Kameniar, 1996, s. 300.
  3. ↑ ks. S. Żeleźniakowicz: Istorija Jabłoczinskogo Swiato-Onufrijewskogo Monastyria. T. I. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2006, s. 131. ISBN 978-83-60311-03-5.
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Historia:Dratów – św. Mikołaja Cudotwórcy. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2012-10-17]. (pol.).
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Maciejczyk M.: Historia parafii św. Mikołaja. cerkiew.pl. [dostęp 2012-10-28]. (pol.).
  6. ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 232–233. ISBN 978-83-227-2672-3.
  7. 1 2 3 4 B. Seniuk, Prawosławne cerkwie guberni lubelskiej i siedleckiej zrealizowane według projektów arch. Wiktora Iwanowicza Syczugowa, członka Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, [w:] Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat rozwoju sztuki sakralnej od X do XX wieku na terenie dawnych diecezji chełmskich Kościoła rzymskokatolickiego, prawosławnego, greckokatolickiego. Chełm: Muzeum Chełmskie, 2003, s. 274–275. ISBN 83-914960-6-6.
  8. 1 2 Tomasz Łotysz, red.: Śladami wschodniosłowiańskiej tradycji cerkiewnej na polesiu lubelskim. Lublin, 2007. ISBN 978-83-925910-2-3.
  9. ↑ ks. S. Żeleźniakowicz: Istorija Jabłoczinskogo Swiato-Onufrijewskogo Monastyria. T. II. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2006, s. 144. ISBN 978-83-60311-03-5.
  10. 1 2 G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 42–44. ISBN 978-83-925882-0-7.
  11. 1 2 3 4 5 G. J. Pelica. Święci z Dratowa. „Przegląd Prawosławny”. 2 (212), luty 2003. Białystok. ISSN 1230-1078.
  12. 1 2 3 4 5 6 7 Cerkiew w Dratowie. powiatleczynski.pl. [dostęp 2012-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  13. ↑ G. J. Pelica. Dratów odnowiony. „Przegląd Prawosławny”. 7 (277), lipiec 2008. Białystok. ISSN 1230-1078.
  14. ↑ G. J. Pelica. Bliżej prawosławia. „Przegląd Prawosławny”. 10 (328), październik 2012. Białystok. ISSN 1230-1078.
  15. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  16. ↑ G. J. Pelica. Ślady wyrwane z zapomnienia. „Przegląd Prawosławny”. 8 (242), sierpień 2005. Białystok. ISSN 1230-1078.
  17. 1 2 3 Dratów Wieś. resortpiaseczno.pl. [dostęp 2012-11-25]. (pol.).
  18. 1 2 P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 97–98. ISBN 83-232-1463-8.
  19. 1 2 G. J. Pelica. Dzieje parafii św. Mikołaja w Dratowie. „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. 5 (234), maj 2009. Warszawa. ISSN 0239-4499.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.