Eparchia chełmska
Państwo

 I Rzeczpospolita

Siedziba

Chełm

Data powołania

1240

Data zamknięcia

1596, ostatecznie w 1651

Wyznanie

prawosławie

Kościół

Patriarchat Konstantynopolitański

Metropolia

kijowska

Sobór

Narodzenia Matki Bożej w Chełmie

Biskup diecezjalny

ostatni: biskup chełmski Dionizy (Bałaban)

Dane statystyczne (koniec XVI w.)
Liczba parafii

420-440

Eparchia chełmska – prawosławna administratura kościelna wchodząca w skład metropolii kijowskiej Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Działała w latach 1223–1596 i ponownie od 1650 do 1651.

Historia

Funkcjonowanie do unii brzeskiej

Eparchię prawosławną z siedzibą w Uhrusku erygował w 1223 książę Daniel Halicki. W 1240 siedziba administratury została przeniesiona do Chełma[1]. W momencie powstania eparchia obejmowała ziemie bełską i chełmską, następnie włączono w jej jurysdykcję także południowe Podlasie, ziemię drohiczyńską i mielnicką[1]. Dwa ostatnie z wymienionych obszarów odpadły od terytorium administratury ok. 1284. W 1366 do eparchii włączono Horodło, Ratno, Kamień Kaszyrski i Luboml. Od 1377 eparchia w całości znajdowała się w granicach Rzeczypospolitej. Funkcję katedry pełnił sobór Narodzenia Matki Bożej w Chełmie[2].

Na początku XV w. własność prawosławnych biskupów chełmskich stanowiły cztery wsie w powiecie hrubieszowskim, ufundowane jeszcze w II poł. XIII stulecia. Zdaniem Antoniego Mironowicza[3]

eparchia chełmska została wyraźnie osłabiona poprzez sieć parafii katolickich i ekspansję osadnictwa polskiego[3]

W 1458 eparchia chełmsko-bełska była jedną z dziesięciu administratur tworzących prawosławną metropolię kijowską i zarazem jedną z trzech eparchii na ziemiach ruskich wchodzących w skład Korony Królestwa Polskiego. Jej dokładne granice, z powodu braku źródeł, nie mogą być jednoznacznie określone[4]. W końcu XVI w. eparchia liczyła ok. 420-440 parafii[5]. Według innych źródeł liczyła ok. 320 placówek duszpasterskich, prowadziła kilkanaście i obejmowała obszar ok. 22 tys. km² i posiadała ok. 320 parafii[6].

W 1590 biskup chełmski Dionizy (Zbirujski) wyraził swoje poparcie dla idei unii między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym, przy zachowaniu zwierzchności papieża[7]. W czerwcu 1595 podpisał się pod listem do papieża Klemensa VIII, w którym część prawosławnych biskupów metropolii kijowskiej prosiła o zawarcie unii kościelnej. W związku z poparciem przez niego unii brzeskiej eparchia chełmska została przekształcona w diecezję unicką[8]. Decyzja biskupa spotkała się z negatywnym odbiorem większości wiernych. W Chełmie prawosławni opowiedzieli się przeciwko unii[6]. O zachowanie dotychczasowej jurysdykcji walczyły także bractwa cerkiewnej, w tym najważniejsze – krasnostawskie (istniejące od początku XVI stulecia), lubelskie (powstałe w 1586) i zamojskie (1589)[6].

Próby odtworzenia eparchii

W 1621 patriarcha jerozolimski Teofan III wyświęcił na biskupa chełmskiego przełożonego monasteru św. Mikołaja w Mielcach Paisjusza (Czerkawskiego)[9]. Hierarcha ten nie miał jednak praktycznie możliwości pełnienia swoich obowiązków, gdyż struktury eparchii pozostawały pod kontrolą unitów. W 1633 wycofał się do monasteru św. Onufrego w Jabłecznej i przebywał w nim, jako przełożony wspólnoty, do końca życia[10]. W 1650 król Jan Kazimierz potwierdził legalność funkcjonowania prawosławnej eparchii chełmskiej[11]. Na mocy królewskiego uniwersału metropolita kijowski Sylwester wyświęcił na biskupa chełmskiego Dionizego (Bałabana)[12].

W zmienionej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej, po bitwie pod Beresteczkiem, Jan Kazimierz wycofał swoją zgodę na funkcjonowanie prawosławnego biskupstwa chełmskiego i ponownie przekazał je unitom[13]. Kolejne parafie i klasztory przyjmowały unię w ciągu XVII i XVIII stulecia. Wyjątkiem był klasztor św. Onufrego w Jabłecznej, który nigdy nie wystąpił z Kościoła prawosławnego[6].

Lista znanych biskupów chełmskich[14]

  • Joazaf, 1205–1223
  • Jan, 1223–1225
  • Asat, 1235–1243
  • Cyryl, 1243–1250
  • Jan, 1330–1340
  • Kalikst, ?–1376
  • Teodozjusz, 1376–?
  • Bazyli
  • Stefan
  • Nestor Olgimuntowicz
  • Sylwester, 1392–?
  • Jozafat, ?–1414
  • Charyton, 1414–1428
  • Choma, 1429–1432
  • Sawa, 1433–1440
  • Grzegorz Depułtycki, 1440–1467
  • Sylwester, 1467–1471
  • Gerazym, 1471–1494
  • Symeon Okuszkowicz, 1494–1504
  • Jonasz Sosnowski, 1504–1507
  • Filaret Obłazicki, 1507–1533
  • Jonasz Sosnowski, 1533–1545
  • Michał Sosnowski, 1545–1546
  • Bazyli Baka, 1546–1552
  • Teodozjusz Łazowski, 1553–1556
  • Zachariasz Eliaszewicz, 1566–1577
  • Leoncjusz Pełczycki, 1577–1586
  • Dionizy Zbirujski, 1586–1596, następnie biskup unicki

Przypisy

  1. 1 2 A. Mironowicz, Metropolia kijowska w strukturze patriarchatu konstantynopolitańskiego (988–1685), [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2006, ISBN 978-83-7431-062-8, s. 33.
  2. ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003, s. 157-158.
  3. 1 2 A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003, s. 161.
  4. ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003, s. 208-210.
  5. ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003, s. 213.
  6. 1 2 3 4 Zarys dziejów prawosławnej diecezji chełmskiej.
  7. ↑ Jakowenko N.: Historia Ukrainy. Od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2000, s. 162. ISBN 83-85854-54-1.
  8. ↑ Błażejowśkyj D.: Ijerarchija Kyjiwśkoji cerkwy (861–1996). Lwów: Kameniar, 1996, s. 300.
  9. ↑ Antoni Mironowicz, Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Białystok: Orthdruk, 1997, s. 34, ISBN 83-85368-31-0, OCLC 177364755.
  10. ↑ Ks. S. Żeleźniakowicz: Istorija Jabłoczinskogo Swiato-Onufrijewskogo Monastyria. T. I. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2006, s. 131. ISBN 978-83-60311-03-5.
  11. ↑ Antoni Mironowicz, Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Białystok: Orthdruk, 1997, s. 105, ISBN 83-85368-31-0, OCLC 177364755.
  12. ↑ Antoni Mironowicz, Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Białystok: Orthdruk, 1997, s. 106, ISBN 83-85368-31-0, OCLC 177364755.
  13. ↑ Antoni Mironowicz, Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Białystok: Orthdruk, 1997, s. 114, ISBN 83-85368-31-0, OCLC 177364755.
  14. ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003, s. 295.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.