Biblia Leopolity
Ilustracja
Strona tytułowa Biblii Leopolity z 1561
Pełna nazwa

Biblia to iest Kxięgi Stharego y Nowego Zakonu na Polski ięzyk z pilnośćią według Láćińskiey Bibliey od Kośćiołá Krześćiáńskiego powssechnego przyięthey, nowo wyłożona

Inne nazwy

„Biblia Szarffenbergowska”

Kanon

katolicki

Język

polski

Opublikowanie kompletnego przekładu

1561

Księgi deuterokanoniczne

Tobiasza, Judyty, Sapientiae (Mądrości), Ecclesiasticus (Syracha), Barucha, III i IV Ezdrasza oraz I, II i III Machabejskie

Tłumacz(e)

ks. Jan Nicz

Źródła przekładu

Wulgata

Przynależność religijna

katolicyzm

Biblia Leopolity (Szarffenbergowska) – pierwszy drukowany polski przekład całej Biblii wydany w 1561 roku w Krakowie. Tłumaczenia dokonano na zlecenie Marka Szarffenberga i jego syna Stanisława, stąd też inna nazwa: Biblia Szarffenbergowska. Przyjmuje się, że autorem przekładu był anonimowy tłumacz, a tekst został poprawiony przez ks. Jana Nicza ze Lwowa (pseudonim Leopolita), od którego pochodzi nazwa przekładu.

Historia

Biblia Leopolity jest pierwodrukiem Pisma Świętego w języku polskim[uwaga 1]. Przekład ten dedykowano Zygmuntowi Augustowi. Przez 38 lat, do czasu wydania Biblii Wujka było to jedyne drukowane (nie licząc Starego Testamentu z rękopiśmiennej Biblii królowej Zofii) katolickie tłumaczenie Pisma na język polski.

Wydany w 1553 roku protestancki Nowy Testament Murzynowskiego pobudził do wydania Biblii drukarzy katolickich. Drukowany katolicki przekład Nowego Testamentu zwany Nowym Testamentem Scharffenberga ukazał się w roku 1556[1]. Katolicki przekład zawierał nie tylko tekst samego Nowego Testamentu, ale również lekcje i proroctwa ze Starego Testamentu przeznaczone do odczytywania w niedziele i święta. Znane też są kolejne wydania pochodzące z lat 1564, 1566 i 1568[uwaga 2][2].

Obóz katolicki, chcąc uprzedzić protestanckie wydanie Pisma Świętego (Reformacja promowała przekłady Biblii w językach narodowych) dążył do wydania własnego pełnego tłumaczenia Pisma Świętego. Zamiarem była skuteczniejsza walka z Reformacją[3]. Pełny katolicki przekład – Biblia Leopolity – ukazał się w roku 1561, a jego drugie poprawione wydanie w 1575. Biblia Leopolity o dwa lata wyprzedziła wydanie protestanckiej Biblii brzeskiej. Źródłem przekładu była Wulgata. Występuje też pewna zależność od przekładów czeskich – Biblii Severýna i Biblii Melantricha. Nazwiska tłumacza nie podaje jednak ani pierwsze, ani drugie wydanie. Wiadomo, że przed drugim wydaniem poprawiał Biblię ks. Jan Nicz ze Lwowa (pseudonim Leopolita, czyli lwowianin), wykładowca m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jeden egzemplarz wydawca ofiarował Bibliotece Uniwersyteckiej.

Wydanie drugie z 1575 ukazało się w znacznie bogatszej szacie graficznej, a dedykowano je królowi Henrykowi Walezemu. Gdy jednak król w niesławie opuścił kraj, w 1577 opublikowano wydanie trzecie zawierające ten sam tekst co wydanie z 1575 lecz posiadające dodaną nową kartę tytułową (tzw. wariant tytułowy) i dwie dedykacje: Stefanowi Batoremu i Annie Jagiellonce[3].

Opis

Pierwsze wydanie z 1561 roku ukazało się na 614 kartach (307 arkuszy) – w tym 20 kart nienumerowanych. Posiada 284 zdobiące księgę drzeworyty (wydanie drugie 285) – niektóre powielone więcej niż jeden raz. Drzeworyty są niejednorodne i nie pochodzą od jednego autora (ilustracje pochodzą głównie od trzech zespołów które utworzyły kolejno 94, 87 i 84 ilustracje, autorem co najmniej jednej ilustracji z roku 1561 jest Kryspin Szarffenberg). Niedopasowanie części ilustracji do formatu księgi wskazuje na pośpiech, który towarzyszył pracy nad Biblią – drukarzom katolickim zależało na opublikowaniu własnego przekładu przed Biblią brzeską powstającą w tym samym czasie[uwaga 3][4].

Oprócz tekstu ksiąg Starego i Nowego Testamentu księga zawiera m.in. list dedykacyjny autorstwa Mikołaja Szarfenberga, Przedmowę ks. Nicza, Summę wszystkiego Pisma świętego, dwie przedmowy Hieronima ze Strydonu do Pięcioksięgu Mojżeszowego i czterech Ewangelii oraz Rejestry liturgiczne (Ewangelie i Listy, które na niedziele i inne święta są czytane)[3]. Druk wykonano czarną farbą wykorzystując kolor czerwony jedynie na karcie tytułowej[4].

Tekst Biblii Leopolity z 1561 został ułożony w dwóch kolumnach (z wyjątkiem kilku kart początkowych i końcowych zawierających dedykację, przedmowy i dodatki). Został on podzielony na rozdziały i nie posiada numeracji wersetów (system podziału na wersety w roku 1551 wprowadził Robert Stephanus, paryski drukarz). Tekst w zasadzie nie posiada komentarzy i uwag filologicznych które wówczas były charakterystyczne dla humanistycznych przekładów protestanckich. Natomiast na marginesach podano miejsca paralelne. Począwszy od Księgi Kapłańskiej tekst ksiąg poprzedzają przedmowy charakterystyczne dla Wulgaty, a rozdziały poprzedzono krótkimi streszczeniami[3].

Biblia Leopolity uchodzi za niezbyt udaną pod względem językowym. Pojawia się w niej słownictwo (już wówczas) przestarzałe, gwarowe, a także naleciałości czeskie. Innego zdania był poeta i tłumacz Biblii Czesław Miłosz, który stwierdzał: „[…] przestałem filologom wierzyć. Śliczny polski język, nawet dzisiaj nie bardziej niż u Wujka staroświecki, siła ekspresji, czego chcieć więcej?”[5].

W 1988 w ramach projektu Biblia Slavica wykonano reedycję tego przekładu. Wydanie to opublikowano w dwóch tomach. Pierwszy zawiera faksymile Biblii Leopolity, a drugi przedmowę wydawców (Reinholda Olescha i Hansa Rothego) oraz trzy naukowo-krytyczne komentarze autorstwa Davida A. Fricka, Stanisława Urbańczyka i Elżbiety Belcarzowej[3].

Uwagi

  1. ↑ Polska Biblia ukazała się drukiem stosunkowo późno. Łacińska Biblia Gutenberga została opublikowana w roku 1455, niemiecka Biblia Mentelina w 1466, włoska Biblia Malermi w 1471, katalońska Biblia Valenciana w 1478, czeska Biblia praska w 1488. W XVI wieku przed rokiem 1561 powstało kilka kolejnych przekładów drukowanych na inne języki narodowe.
  2. ↑ Rajmund Pietkiewicz uważa, że wydanie z roku 1566 mogło przypadkowo zostać uznane za inne wydanie, podczas gdy jest to w rzeczywistości błąd kwerendy wydania z 1556.
  3. ↑ Niektóre drzeworyty zostały wcześniej wykorzystane w Biblii Lutra w wydaniach z lat 1534, 1535, 1536, 1539, 1541 i 1545 oraz przekładach czeskich: Biblii Severýna z 1537 i Biblii Melantricha z lat 1549 i 1560

Przypisy

  1. ↑ Rajmund Pietkiewicz: T. 5: Biblia Tysiąclecia (1965–2015). Poznań: Wydawnictwo Pallotinum, 2015, s. 67, seria: Biblia Polonarum. Historia Biblii w języku polskim..
  2. ↑ Rajmund Pietkiewicz: Pismo Święte w języku polskim w latach 1518–1638. Uniwersytet Wrocławski Wydział Filologiczny. Instytut Bibliotekoznawstwa, 2002, s. 207.
  3. 1 2 3 4 5 Arleta Łuczak. Biblia Leopolity (1561) – pierwsza polska Biblia drukowana. „Winieta”. nr 1 (74), s. 2, 3, 2018. Biblioteka Raczyńskich. ISSN 1509-6343.
  4. 1 2 Katarzyna Krzak-Weiss. Garść uwag o wyposażeniu ilustracyjnym Biblii Leopolity. „Winieta”. nr 1 (74), s. 4, 5, 2018. Biblioteka Raczyńskich. ISSN 1509-6343.
  5. ↑ Czesław Miłosz, Księga Hioba: Słowo wstępne tłumacza, Éditions du Dialogue, Paris 1981, s. 49.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.