Biadoliny Radłowskie
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Wojnicz

Liczba ludności (2022)

1218[1]

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

32-828[2]

Tablice rejestracyjne

KTA

SIMC

0835756

Położenie na mapie gminy Wojnicz
Mapa konturowa gminy Wojnicz, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Biadoliny Radłowskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Biadoliny Radłowskie”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Biadoliny Radłowskie”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Biadoliny Radłowskie”
Ziemia49°59′20″N 20°45′54″E/49,988889 20,765000[3]

Biadoliny Radłowskie – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Wojnicz.

W latach 1954-1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Biadoliny Radłowskie, po jej zniesieniu w gromadzie Biadoliny Szlacheckie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Części wsi

Integralne części wsi Biadoliny Radłowskie[4][5]
SIMCNazwaRodzaj
0835762Dąbrówkaczęść wsi
0835779Dółczęść wsi
0835785Drogiczęść wsi
0835791Góraczęść wsi
0835800Koło Kościołaczęść wsi
0835816Nowy Światczęść wsi
0835822Od Dębinyczęść wsi
0835839Pieniężyskaczęść wsi
0835845Pod Gorzelniączęść wsi
0835851Za Toremczęść wsi

Warunki naturalne

Wieś jest położona na wschodnim skraju Podgórza Bocheńskiego na obszarze łagodnych wzniesień o wysokości 230–270 m n.p.m. Przepływa przez nią potok Pokrzywka, dopływ Kisieliny.

Historia i demografia

Prehistoria

Powierzchniowe badania archeologiczne prowadzone na terenie wsi w latach 80. XX wieku wskazują na ślady osadnictwa z epoki kamiennej (neolit)[6].

XV wiek

Biadoliny, których części zwano także Biadolinami Biskupimi i Biadolinami Kapitulnymi, zostały wzmiankowane po raz pierwszy w 1415 roku (sołtys Stanisław); początkowo stanowiły własność rycerską[7]. W 1494 roku wieś została zakupiona przez prymasa Polski, kardynała Fryderyka Jagiellończyka, i włączona do tzw. klucza radłowskiego dóbr biskupów krakowskich (od nazwy miejscowości Radłów)[7]. W XV wieku Biadoliny należały do powiatu wojnickiego w województwie krakowskim.

XVI i XVII wiek

W XVI wieku wieś należała administracyjnie do powiatu pilzneńskiego w województwie sandomierskim (Districtus Pilznensis, Palatinatus Sandomirensis). W 1536 roku w dobrach biskupich w Biadolinach mieszkało 16 kmieci i 4 zagrodników; we wsi znajdowała się karczma i produkowano miody[8]. W 1581 roku dobra biskupie w Biadolinach obejmowały 7 łanów gruntu; we wsi mieszkało 18 kmieci, 3 zagrodników, 3 komorników, 2 ubogich i 3 rzemieślników[9]. Po 1630 roku Biadoliny przeszły w wieczystą dzierżawę kapituły krakowskiej[7].

XVIII wiek

W XVIII wieku na terenie miejscowości powstały cegielnia i gorzelnia[7]. W 1772 roku, po I rozbiorze Polski, wieś znalazła się na terytorium Austro-Węgier. Dobra radłowskie biskupów krakowskich, obejmujące wraz z Biadolinami Radłowskimi około 20 wsi, zostały czasowo zasekwestrowane przez władze austriackie w 1782 roku, gdy biskupem krakowskim był Kajetan Ignacy Sołtyk, a w 1785 roku uległy całkowitej konfiskacie i stały się galicyjskimi dobrami kameralnymi. Następnie zasiliły fundusz religijny utworzony patentem cesarskim z dnia 15 lipca 1785 roku. W tym okresie miejscowość należała administracyjnie do cyrkułu bocheńskiego, okręg Radłów, a pieczęć gromady Biadoliny Radłowskie przedstawiała św. Wawrzyńca w szatach diakońskich z atrybutami męczeństwa w rękach[10].

XIX wiek

W 1808 roku wieś liczyła 559 mieszkańców i 109 domów złożonych z 147 izb; w 1820 roku kupił ją od funduszu religijnego baron Karol Badenfeld[7]. W 1856 roku przez Biadoliny Radłowskie poprowadzono Kolej galicyjską im. Karola Ludwika (niem. k.k.priv. Galizische Carl Ludwig-Bahn (CLB)), ze stacją kolejową w Biadolinach Szlacheckich.

W 1857 roku miejscowość liczyła 785 mieszkańców; w tym okresie właścicielem dóbr tabularnych w Biadolinach Radłowskich był hrabia Wilhelm Hompesch[11] (1799–1861), właściciel majątku w Rudniku nad Sanem[12]; do rodziny Hompeschów należał również majątek w Radłowie[13].

W 1867 roku w Biadolinach Radłowskich założono staraniem gminy szkołę wiejską; w 1874 roku decyzją Rady Szkolnej Krajowej we Lwowie została ona uznana za szkołę etatową, podlegającą władzom szkolnym Galicji[14]. Obecnie we wsi działa publiczna szkoła podstawowa i publiczne gimnazjum, które w 2009 roku otrzymało imię księdza Józefa Łakomego, wieloletniego proboszcza parafii w Biadolinach[15].

W 1872 właścicielem posiadłości w Biadolinach Radłowskich był Ludwik Helcel[16] (1810–1872), bankier i filantrop, wiceprezydent Krakowa z rodziny krakowskich bankierów, których nazwisko brzmiało pierwotnie Hölzel von Sternstein, żonaty z Anną Helcel z Treutlerów (1813–1880)[17]; do Ludwika Helcla należała także posiadłość w Radłowie[18]. Anna Helcel, jako właścicielka dóbr radłowskich, na prośbę gminy obdarowała szkołę wiejską w Biadolinach kawałkiem gruntu[14].

W 1880 roku Biadoliny Radłowskie liczyły 153 domy i 922 mieszkańców; oprócz szkoły ludowej jednoklasowej znajdowała się tam kasa pożyczkowa gminna[19].

W 1890 roku wieś liczyła 892 mieszkańców; właścicielem posiadłości w Biadolinach Radłowskich był Henryk Dolański (1856–1935) z Grębowa[20], będący również właścicielem posiadłości w Radłowie[21].

Według spisu ludności z dnia 31 grudnia 1900 roku miejscowość liczyła 891 mieszkańców (429 płci męskiej i 462 płci żeńskiej), z czego 877 było wyznania rzymskokatolickiego, a 14 wyznania mojżeszowego. W tym czasie Biadoliny Radłowskie obejmowały 1568 hektarów gruntu (w tym 572 hektarów pól, 100 hektarów łąk i 812 hektarów lasu); we wsi znajdowały się 173 domy i szkoła ludowa dwuklasowa[22].

Od XX wieku

W okresie I wojny światowej w miejscowości przeprowadzono pierwszą udaną próbę kierowania ogniem baterii artylerii z samolotu drogą radiową, czyli bez bezpośredniej widoczności miejsca ostrzeliwania. W styczniu 1915 roku zostały ostrzelane i zniszczone pozycje obronne wojsk rosyjskich znajdujące się pod Tarnowem. Ostrzał prowadzono z wykorzystaniem czterech najcięższych moździerzy Škoda o kalibrze 305 mm rozmieszczonych w rejonie Biadolin Radłowskich, a obserwacje były prowadzone z wykorzystaniem dwupłatowca Albatros B. I o imieniu „MUZZL” z Flik 1 (Fliegerkompanie 1) wyposażonego w radiotelegraf, którego załogę tworzyli: oberleutnant Max Hesse i oberleutnant Ludwig Dumbacher[23]. Samolot ten wystartował z lotniska polowego armii austro-węgierskiej położonego w Biadolinach Radłowskich[24].

W 1918 roku wieś liczyła 956 mieszkańców; właścicielem posiadłości w Biadolinach Radłowskich i Radłowie był w dalszym ciągu Henryk Dolański[25]. W 1920 roku miejscowość weszła w skład województwa krakowskiego. W tym okresie Henryk Dolański przeprowadził prywatną parcelację dworskich gruntów i w 1922 roku pozostały przy nim tylko lasy. Po jego śmierci ich właścicielem został Henryk Skrzyński, syn Ireny Dolańskiej, córki Henryka Dolańskiego[26].

W okresie II wojny światowej miejscowość znajdowała się na terenie dystryktu krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa. W czasie okupacji niemieckiej w tym rejonie działała konspiracyjna Armia Krajowa; uczestniczył w niej m.in. nauczyciel i kierownik szkoły w Biadolinach, porucznik Adam Bartosz „Kmicic” (1909–1944), oficer dywersji w Obwodzie AK „Batuta” – Brzesko[27]. W 1944 roku jeden z mieszkańców wsi został rozstrzelany przez Gestapo z Krakowa za udzielanie pomocy Żydom[28]. Wojska niemieckie wycofały się z rejonu Biadolin w styczniu 1945 roku w wyniku ofensywy styczniowej Armii Czerwonej na odcinku 1 Frontu Ukraińskiego.

W 2008 roku wieś liczyła 1241 mieszkańców i miała obszar 1562,47 hektarów[7].

Parafia, obiekty sakralne, podania religijne

Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Biadolinach została utworzona w 1938 roku; przedtem Biadoliny Radłowskie należały do parafii pw. św. Wawrzyńca w Wojniczu[29]. We wsi znajduje się kościół parafialny wzniesiony w latach 1964–1967, cmentarz parafialny i dwie kapliczki: św. Stanisława Biskupa, pochodząca z XIX wieku, oraz św. Piotra i św. Pawła[30]. Parafia w Biadolinach należy do dekanatu w Porąbce Uszewskiej w diecezji tarnowskiej[31] i obejmuje wsie Biadoliny Radłowskie, Biadoliny Szlacheckie oraz Perła[32].

Proboszczami parafii w Biadolinach byli kolejno: ks. Józef Pochroń (lata 1938–1961), ks. Józef Łakomy (lata 1961–1993), ks. Antoni Gieroń (lata 1993–2015)[29][30] i ks. Zbigniew Dudek (od 2015 roku).

W kościele parafialnym w Biadolinach znajdują się zabytkowe rzeźby przeniesione z kapliczki wiejskiej: św. Anna Samotrzeć, gotycka, ok. 1500 roku; św. Jan Chrzciciel, barokowa, z XVIII wieku; św. Piotr i św. Paweł, barokowe, z XVIII wieku[33].

Z kapliczką św. Piotra i św. Pawła znajdującą się na terenie wsi wiąże się legenda ludowa o apostołach, którzy przywrócili wzrok niewidomemu wodą z cudownego źródełka[34].

Inne

W miejscowości działa Ludowy Klub Sportowy „Pogoń” Biadoliny Radłowskie, założony w 1946 roku[35], i znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, która w 2007 roku obchodziła stulecie istnienia[36]. W Biadolinach Radłowskich mieści się siedziba leśnictwa, podległego nadleśnictwu w Dąbrowie Tarnowskiej[37].

W miejscowości urodził się Antoni Wolak, poeta polski mieszkający w Calgary w Kanadzie.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 23 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4204
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ GUS. Rejestr TERYT.
  6. ↑ J. Okoński, Najdawniejsza przeszłość Wojnicza i okolic, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wojnickiej, Wojnicz 2002, s. 232, 234, 340.
  7. 1 2 3 4 5 6 Informacje o Biadolinach na stronie miasta i gminy Wojnicz.
  8. ↑ A. Pawiński Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, tom IV, „Dodatki. Spisy poborów i pogłównego z XV, XVI i XVII wieku”, Warszawa 1886, s. 494 (w źródle z 1536 roku wieś występuje pod nazwą „Biadolim”).
  9. ↑ A. Pawiński Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, tom III, „Małopolska”, Warszawa 1886, s. 262 (w źródle z 1581 roku wieś występuje pod nazwą „Byadolyn”).
  10. ↑ Państwo radłowskie w metryce józefińskiej z 1785–1787 roku. Biadoliny Radłowskie i Łętowice, wydali A. Jaworska i J. Szymański przy udziale S. Koźluka, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wojnickiej, Wojnicz 2002, s. 7.
  11. ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskim, Lwów 1868, s. 8–9.
  12. ↑ J. Chmiel, Krótka historia rodziny Hompeschów.
  13. ↑ Historia Radłowa na stronie Urzędu Gminy Radłów oraz Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskim, Lwów 1868, s. 178–179.
  14. 1 2 Historia Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Biadolinach Radłowskich, dostęp w dniu 23 VIII 2008
  15. ↑ Informacja o uroczystości nadania imienia gimnazjum w Biadolinach na stronie miasta i gminy Wojnicz .
  16. ↑ K. Orzechowski, Przewodnik statystyczno topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, Kraków 1872, s. 4.
  17. ↑ Karolina Grodziska: Plan cmentarza Rakowickiego.
  18. ↑ Historia Radłowa na stronie Urzędu Gminy Radłów oraz K. Orzechowski, Przewodnik statystyczno topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, Kraków 1872, s. 68.
  19. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, Warszawa 1880, s. 168.
  20. ↑ Informacje genealogiczne o Henryku Dolańskim na stronie „Potomkowie Sejmu Wielkiego” .
  21. ↑ Historia Radłowa na stronie Urzędu Gminy Radłów oraz J. Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskim, Lwów 1897, s. 13, 59, 158.
  22. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, „Galizien”, Wien 1907, s. 76–77.
  23. ↑ Andrzej Olejko. Zapomniane galicyjskie niebo 1914–1915. „'Historic@”. 1, s. 29–40, czerwiec 2007. InstytutHistorii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
  24. ↑ Strona z informacjami o cmentarzach z okresu I wojny światowej w okręgu brzeskim .
  25. ↑ J. Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskim i Księstwie Bukowińskim, wydanie V, Lwów 1918, s. 9, 137.
  26. ↑ Informacje o Biadolinach na stronie miasta i gminy Wojnicz oraz informacje o Henryku Skrzyńskim i Irenie Dolańskiej na stronie „Potomkowie Sejmu Wielkiego .
  27. ↑ S. Jedynak Tragiczna śmierć „Kmicica” i „Kresowiaka” 4 lipca 1944 r. .
  28. ↑ Lista zamordowanych Polaków udzielających pomocy Żydom na stronie „Polish Righteous” .
  29. 1 2 Historia Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Biadolinach.
  30. 1 2 Encyklopedia Kościelna, hasło „Parafia Biadoliny”.
  31. ↑ Informacje o parafii w Biadolinach na stronie diecezji tarnowskiej.
  32. ↑ Informacje o parafii w Biadolinach na stronie Archiwum Diecezjalnego w Tarnowie .
  33. ↑ Encyklopedia Kościelna, hasło „Biadoliny – kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa” .
  34. ↑ Tarnów i jego okolice w legendach i podaniach ludowych, oprac. R. Iwaniec, Tarnów 2000, „Biadoliny Radłowskie”, na stronach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tarnowie oraz J. Królikiewicz, „Legenda o św. Piotrze i Pawle”, [w:] Zeszyty Wojnickie, 1992, nr 3, s. 5–7.
  35. ↑ Informacje o LKS „Pogoń” Biadoliny Radłowskie na stronie miasta i gminy Wojnicz .
  36. ↑ Stulecie strażaków z Biadolin, 4 VIII 2007 , oraz adresy jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej na stronie miasta i gminy Wojnicz .
  37. ↑ Dane teleadresowe leśnictwa w Biadolinach.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.