Powiat polityczny Bielsko (niem. Politischer Bezirk Bielitz) – dawny powiat (Bezirk) Cesarstwa Austrii (a od 1867 Austro-Węgier), istniejący w latach 1850–1855 i 1868-1918 na terenie przedlitawskiej prowincji Śląsk Austriacki.
Wiosna Ludów w Cesarstwie Austriackim pociągnęła za sobą liczne przemiany społeczne, prawne, jak również administracyjne. Pod koniec grudnia 1849 usamodzielnił się Śląsk Austriacki jako kraj koronny. Podzielono go następnie na siedem powiatów politycznych, w tym z siedzibą w Bielsku. Powiaty polityczne podzielono na mniejsze powiaty sądowe. Powiat bielski podzielono w ten sposób na bielski, skoczowski i strumieński. W okresie rządów Aleksandra Bacha w 1855 zlikwidowano powiaty polityczne, a w ich miejsce ustanowiono Urzędy Powiatowe (niem. Bezirkamt) pokrywające się terytorialnie z powiatami sądowymi. W 1863 wydano ważną dla samorządów śląską krajową ustawę gminną, nie dotyczyła ona jednak samego Bielska, które zostało później wydzielone z powiatu (powiaty polityczne reaktywowano w 1868) jako miasto statutarne (nadal jednak pozostawało siedzibą powiatu). Od 1868 roku powiat bielski nie ulegał już znaczącym zmianom terytorialnym do 1920 roku[1]. Liczył 758 km² i 67 gmin[2].
Według spisów ludności przeprowadzonych w latach 1880, 1890, 1900 i 1910 powiat polityczny Bielsko liczył[3]:
| Rok | Mieszkańców | Polskojęzyczni | Niemieckojęzyczni | Czeskojęzyczni | Rzymscy katolicy | Ewangelicy | Żydzi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1880 | 67363 | 55813 (83,5%) | 10753 (16,1%) | 268 (0,4%) | |||
| 1890 | 71339 | 58692 (83,1%) | 11678 (16,5%) | 261 (0,4%) | 43354 (60,8%) | 26664 (37,4%) | 1320 (1,8%) |
| 1900 | 75593 | 60434 (81%) | 13777 (18,5%) | 406 (0,5%) | 46512 (61,5%) | 27580 (36,5%) | 1470 (2%) |
| 1910 | 82835 | 63580 (77,7%) | 17631 (21,5%) | 663 (0,8%) | 52456 (63,3%) | 28760 (34,7%) | 1533 (1,9%) |
Po upadku Austro-Węgier obszar powiatu był spornym pomiędzy II Rzecząpospolitą a Czechosłowacją, miał być m.in. obszarem, o którego przynależności miał zdecydować plebiscyt. Ostatecznie został zastąpiony przez funkcjonujący w Polsce powiat bielski.
Podział na gminy
W latach 1868–1920. W nawiasie nazwy niemieckojęzyczne podane w spisie z 1910 roku[4]:
- Powiat sądowy Bielsko (Gerichtsbezirk Bielitz)
- Aleksandrowice (Alexanderfeld)
- Stare Bielsko (Alt Bielitz)
- Komorowice Śląskie (Batzdorf)
- Bystra Śląska (Bistrai)
- Bronów (Braunau)
- Czechowice (Czechowitz)[uwaga 1]
- Dziedzice (Dziedzitz)
- Ligota (Ellgoth)
- Jaworze (Ernsdorf)[uwaga 2]
- Jasienica (Heinzendorf)
- Kamienica[uwaga 3]
- Międzyrzecze Dolne (Nieder Kurzwald)[uwaga 4]
- Międzyrzecze Górne (Ober Kurzwald)
- Wapienica (Lobnitz)
- Mazańcowice (Matzdorf)
- Mikuszowice Śląskie (Nikelsdorf)[uwaga 5]
- Zabrzeg
- Powiat sądowy Strumień (Gerichtsbezirk Schwarzwasser)
- Bąków (Bonkau)[uwaga 6]
- Chybie (Chybi)
- Drogomyśl (Drahomischl)[uwaga 7]
- Frelichów (Fröhlichhof)
- Iłownica (Illownitz)
- Landek
- Mnich
- Ochaby (Ochab)[uwaga 8]
- Pruchna
- Rudzica (Riegersdorf)[uwaga 9]
- Miasto Strumień (Schwarzwasser Stadt)[uwaga 10]
- Zabłocie (Zablacz)
- Zaborze (Zaborz)[uwaga 11]
- Zarzecze (Zarzicz)
- Zbytków (Zbitkau)
- Powiat sądowy Skoczów (Gerichtsbezirk Skotschau)
- Dębowiec (Baumgarten)
- Bielowicko (Bielowitzko)
- Brenna
- Godziszów (Godzischau)
- Goleszów (Golleschau)
- Grodziec (Grodzietz)
- Górki Małe (Klein Gurek)
- Górki Wielkie (Gross Gurek)
- Harbutowice (Harbutowitz)
- Hermanice (Hermanitz)
- Iskrzyczyn
- Kisielów (Kisielau)
- Kiczyce (Kitschitz)
- Kostkowice (Kostkowitz)[uwaga 12]
- Kowale (Kowali)
- Kozakowice Dolne (Nieder Kozakowitz)
- Kozakowice Górne (Ober Kozakowitz)
- Łazy (Lazy)
- Lipowiec (Lippowetz)
- Łączka (Lonczka)
- Międzyświeć (Miendzyswietz)
- Nierodzim[uwaga 13]
- Pierściec (Perstetz)
- Pogórze (Pogorz)
- Roztropice (Rostropitz)
- Simoradz (Schimoradz)
- Miasto Skoczów (Skotschau Stadt)
- Świętoszówka (Swientoszuwka)[uwaga 14]
- Miasteczko Ustroń (Ustron M.)
- Wisła (Weichsel)[uwaga 15]
- Wieszczęta (Wieszczont)
- Wilamowice (Willamowitz)
- Wiślica (Wislitz)
- Cisownica (Zeislowitz)[uwaga 16]
Uwagi
- ↑ Z Komorowicami Czechowickimi (Mückendorf) i Renardowicami (Renardowitz).
- ↑ Podzielone wewnętrznie na Jaworze Górne, Dolne i Średnie oraz Nalensch, Pelchrim i Saint-Genois.
- ↑ Z Olszówką Górną (Ober Ohlisch).
- ↑ Z Franciszkowicami (Franzfeld).
- ↑ Z Olszówką Dolną (Nieder Ohlisch).
- ↑ Z Rychułdem (Rychuld).
- ↑ Z Knajem.
- ↑ Podzielone wewnętrznie na Ochaby Małe (Klein Ochab) i Ochaby Wielkie (Gross Ochab).
- ↑ Z Laryszowem (Larischau).
- ↑ Z przedmieściem (Burgrecht).
- ↑ Z Uchylanami.
- ↑ Z Samlowcem.
- ↑ Z Bładnicami Górnymi (Ober Bladnitz).
- ↑ Z Bierami.
- ↑ Z Tokarnią.
- ↑ Podzielona wewnętrzne na Małą i Dużą.
Przypisy
- ↑ Grzegorz Wnętrzak: Stosunku polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji zachodniej w latach 1897–1920. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 20. ISBN 978-83-7780-882-5.
- ↑ G. Wnętrzak, 2014, s. 24.
- ↑ G. Wnętrzak, 2014, s. 26, 37, 46.
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
Bibliografia
- Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów do I wojny światowej (1848–1914). red. Krzysztof Nowak, Idzi Panic. Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2013, s. 12–13. ISBN 978-83-935147-3-1.