Badian
Ilustracja
Badian japoński
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Austrobaileyanae

Rząd

Austrobaileyales

Rodzina

cytryńcowate

Rodzaj

badian

Nazwa systematyczna
Illicium Linnaeus
Syst. Nat. ed. 10. 1042, 1050, 1370. 7 Jun 1759
Typ nomenklatoryczny

Illicium anisatum Linnaeus[3]

Synonimy
  • Badianifera O. Kuntze
  • Skimmi Adanson[3]

Badian (Illicium L.) – rodzaj roślin z rodziny cytryńcowatych Schisandraceae, dawniej w niektórych systemach wyodrębniany do monotypowej rodziny badianowatych (Illiciaceae). Obejmuje według różnych ujęć 32[4], 37[5] do 42[6] gatunków. Rośliny te występują głównie w Azji wschodniej i południowo-wschodniej. Kilka gatunków rośnie także w południowo-zachodniej Ameryce Północnej, w Ameryce Środkowej oraz w północno-wschodniej części Ameryki Południowej[7][8]. Występują zwykle w lasach liściastych, wzdłuż strumieni, czasem na terenach skalistych[6].

Badian właściwy i w mniejszym stopniu kilka innych gatunków uprawiane są jako rośliny lecznicze i przyprawowe. Z owoców i pędów destyluje się olejek anyżowy dodawany do likierów. Owoce jako przyprawa stosowane były zwłaszcza w kuchni holenderskiej. Kora i owoce badianu japońskiego używane są w Japonii i Korei jako kadzidło, a roślina sadzona jest przy świątyniach i na cmentarzach[9]. Jako gatunek ozdobny uprawiany jest też Illicium henryi o ciemnoczerwonych kwiatach[6] oraz I. floridanum[4]. Toksyczne nasiona wykorzystywane są do trucia ryb. Rośliny te były też surowcem do wyrobu pierwszych udokumentowanych insektycydów w II w. p.n.e. w Chinach[4].

Morfologia

Owoce badianu właściwego
Pokrój
Zimozielone krzewy i niewysokie drzewa[9][10], osiągające do 18 m wysokości[6]. Pędy są nagie lub omszone za młodu. Młode pędy aromatyczne – zawierają komórki gromadzące żywice i olejki[8].
Liście
Naprzemianległe[9], zimozielone[6]. Zwykle skupione na końcach pędów i tu czasem pozornie okółkowe lub naprzeciwległe. Liście bez przylistków, ogonkowe, pojedyncze. Blaszka cienka lub skórzasta, całobrzega, często podwinięta nieco na brzegu. Żyłki przewodzące pierzaste[8].
Kwiaty
Drobne, pojedyncze lub skupione po kilka w kątach liści[9], rzadko wyrastające z pnia (kaulifloria)[10]. Wzniesione lub zwisające[7]. Listki okwiatu ułożone spiralnie, niezróżnicowane, liczne (od 7 do 33[10]) i zwykle wąskie, białe, żółte lub czerwone[6]. Pręcików jest od 5 do 15[9], osadzone są na grubych i krótkich nitkach[10] i skupione są w pierścień (też wyrastają spiralnie) w szczytowej części osi kwiatu, która jest wyciągnięta i na której osadzone są wzniesione ku górze zalążnie w liczbie 7–15 (rzadko w nieco mniejszej lub większej liczbie) ze szczelinowatym znamieniem na powierzchni. W każdej zalążni znajduje się pojedynczy zalążek[9].
Owoce
Zalążnie podczas owocowania rozpościerają się na kształt gwiazdy. W każdej zalążni rozwija się pojedyncze nasiono zawierające drobny zalążek i duże, bogate w tłuszcze bielmo. Otwierające się wzdłuż brzusznego szwu dojrzałe owoce wyrzucają nasiona na odległość do kilku metrów[9].

Systematyka

Kwiat Illicium majus

Rodzaj zaliczany jest albo do monotypowej rodziny badianowatych (Illiciaceae) (system Reveala z 1999, system APG II z 2003, system Takhtajana z 2009; w tym ostatnim przypadku wspólnie ze Schisandraceae tworzył rząd Illiciales[10]) albo do obejmującej trzy rodzaje rodziny cytryńcowatych (system APG III z 2009 i APG IV z 2016).

Wykaz gatunków[5]
  • Illicium angustisepalum A.C.Sm.
  • Illicium anisatum L. – badian japoński
  • Illicium arborescens Hayata
  • Illicium brevistylum A.C.Sm.
  • Illicium burmanicum E.H.Wilson
  • Illicium cubense A.C.Sm.
  • Illicium difengpi B.N.Chang
  • Illicium dunnianum Tutcher
  • Illicium ekmanii A.C.Sm.
  • Illicium floridanum J.Ellis
  • Illicium griffithii Hook.f. & Thomson
  • Illicium guajaibonense (Imkhan.) Judd & J.R.Abbott
  • Illicium henryi Diels
  • Illicium hottense A.Guerrero, Judd & A.B.Morris
  • Illicium jiadifengpi B.N.Chang
  • Illicium lanceolatum A.C.Sm.
  • Illicium leiophyllum A.C.Sm.
  • Illicium macranthum A.C.Sm.
  • Illicium majus Hook.f. & Thomson
  • Illicium merrillianum A.C.Sm.
  • Illicium micranthum Dunn
  • Illicium modestum A.C.Sm.
  • Illicium pachyphyllum A.C.Sm.
  • Illicium parviflorum Michx. ex Vent.
  • Illicium parvifolium Merr.
  • Illicium petelotii A.C.Sm.
  • Illicium philippinense Merr.
  • Illicium ridleyanum A.C.Sm.
  • Illicium simonsii Maxim.
  • Illicium stapfii Merr.
  • Illicium sumatranum A.C.Sm.
  • Illicium tashiroi Maxim.
  • Illicium tenuifolium (Ridl.) A.C.Sm.
  • Illicium ternstroemioides A.C.Sm.
  • Illicium tsaii A.C.Sm.
  • Illicium verum Hook.f. – badian właściwy
  • Illicium wardii A.C.Sm.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  3. 1 2 Illicium. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-05-30]. (ang.).
  4. 1 2 3 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 462, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. 1 2 Illicium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-11].
  6. 1 2 3 4 5 6 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 63. ISBN 0-333-73003-8.
  7. 1 2 Illicium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-07].
  8. 1 2 3 Nianhe Xia & Richard M. K. Saunders: Illiciaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-07].
  9. 1 2 3 4 5 6 7 Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 48–49. ISBN 83-7079-778-4.
  10. 1 2 3 4 5 Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 22-23. ISBN 978-1-4020-9608-2.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.