Kancelaria Rzeszy projektu Alberta Speera, ukończona w 1939 roku

Zeppelinhaupttribüne na Reichsparteitagsgelände w Norymberdze

Architektura nazistowska – architektura promowana w III Rzeszy od 1933 roku do jej upadku w 1945 roku. Charakteryzuje się trzema formami: okrojonego neoklasycyzmu (typowe projekty Alberta Speera); ujednoliconego stylu, który czerpał inspirację z tradycyjnej architektury wiejskiej, zwłaszcza wysokogórskiej oraz utylitaryzmu w kolejnych dużych projektach infrastrukturalnych i przemysłowych lub kompleksach wojskowych. Nazistowska ideologia zezwalała na pluralizm w podejściu do architektury, jednak Adolf Hitler uważał, że forma powinna podążać za funkcjonalnością i optował przeciw „głupiej imitacji przeszłości”.

Ukoronowaniem tego ruchu był plan Germanii, proponowanej przebudowy niemieckiej stolicy Berlina po zwycięstwie nazistów podczas II wojny światowej. Albert Speer, który nadzorował projekt, przygotował większość planów dla nowego miasta. Tylko niewielka część „stolicy świata” została zrealizowana w latach 1937–1943. Podstawową funkcją planu było stworzenie dużego miasta w stylu klasycystycznym, opartego na osi wschód-zachód z kolumną zwycięstwa w centrum. Główne budynki, jak gmach parlamentu Rzeszy czy wielka hala (nie zbudowana) domykać miały szerokie aleje. Duża liczba zabytkowych budynków na terenie planowanej zabudowy została wyburzona. W związku z klęską III Rzeszy większość prac nie została rozpoczęta.

Obiekty w Polsce

Urząd Wojewódzki we Wrocławiu, 1939–1945 (Felix Bräuler, Erich Böddicker, Arthur Reck)

Przykłady:

• Budynek Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu, planowany jako Regierungspräsidium.
• Mauzoleum w Wałbrzychu
• Schronisko młodzieżowe im. Pawła Beneke na Biskupiej Górce w Gdańsku
• ośrodek szkoleniowy Ordensburg Krössinsee
• dworzec kolejowy w Olsztynku^[1]
• Budynki obozu Auschwitz-Birkenau, np. wartownia i brama główna Birkenau
• Autostrada A18 (Polska) – wiadukty i kładki
• Przebudowywano Zamek Cesarski w Poznaniu, przebito główne wejście
• Rozbudowano Stadion Olimpijski we Wrocławiu, wzniesiono wieżę zegarową^[2]
• Pomnik SA we Wrocławiu – pozostałości
• Mauzoleum Hindenburga – rozebrane

Plany germanizacji miast nie zostały zrealizowane, np. Plan Pabsta dla Warszawy. W Krakowie powstało osiedle przy ulicy Królewskiej^[3]. Wybudowano część „Bloków” w Ciechanowie^[4]. Osiedle mieszkaniowe powstało również w Pułtusku^[5]. Oprócz tego Niemcy wytyczyli ulicę Garncarską w Kole i wybudowali przy niej kilkadziesiąt budynków mieszkalnych. W 2017 odbyła się w Poznaniu konferencja na temat architektury III Rzeszy w Polsce^[6].

Przedstawiciele architektury

Przypisy