5 złotych wzór 1928
Dane podstawowe
Emitent

Bank Polski

Nominał

5 złotych

Rocznik

1928, 1930, 1931, 1932

Emisja
Mennica

mennica w Brukseli,
Mennica Państwowa w Warszawie

Nakład

26 704 000 szt.

Data emisji

24 lipca 1928

Data wycofania

30 września 1934

Projektant

Edward Wittig

Opis fizyczny
Masa

18 g

Średnica

33 mm

Materiał

srebro Ag750

Rant

z wklęsłym napisem

Stempel

zwykły

Uwagi

moneta obiegowa

5 złotych wzór 1928 Nike – moneta pięciozłotowa, bita w srebrze, wprowadzona do obiegu 24 lipca 1928 r. (Dz.U. z 1928 r. nr 72, poz. 657), wycofana z obiegu 30 września 1934 r. (Dz.U. z 1934 r. nr 52, poz. 482)[1].

W niektórych opracowaniach z początku XXI w. jako data wprowadzenia pięciozłotówki do obiegu podawany był 29 lipca 1929 r[2], jednak w późniejszych tego samego autora – 24 lipca 1928 r[3].

Monetę bito z datami rocznymi: 1928 oraz 1930–1932[4].

Awers

W centralnym punkcie umieszczono godło – orła w koronie, dwie cyfry „5" po obu stronach orła, poniżej napis „ZŁOTYCH”, a na dole rok emisji[4][5].

Rewers

Na tej stronie monety umieszczono kroczącą boginię zwycięstwa Nike, dookoła obrzeża napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, przy obrzeżu dookoła całego rysunku rewersu perełki, a w przypadku monet bitych w Warszawie, z lewej strony, u dołu herb Kościesza – znak Mennicy Państwowej. Z prawej strony tuż przy rancie znajdują się inicjały projektanta EW[4][5].

Rant

Na rancie umieszczono wklęsły napis:

SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX

(dobro Rzeczypospolitej najwyższym prawem)[1][5].

Nakład

Monetę bito w srebrze próby 750, na krążku o średnicy 33 mm, masie 18 gramów, według projektu Edwarda Wittiga. Pięciozłotówki bito w mennicach w Brukseli (tylko z datą 1928) oraz w Warszawie[1]. Nakłady poszczególnych roczników wynosiły[1]:

Rocznik Rewers Mennica Znak mennicy Nakład (sztuk) Zdjęcie
5 złotych 1928 Nike Bruksela brak 10 000 000
Warszawa herb Kościesza 11 853 000
5 złotych 1930 Nike Warszawa herb Kościesza 2 569 400
5 złotych 1931 Nike Warszawa herb Kościesza 2 177 600
5 złotych 1932 Nike Warszawa herb Kościesza 104 000

W niektórych opracowaniach podawana jest informacja, że rocznik 1928 bez znaku był bity w dwóch mennicach[3]:

  • w Brukseli (5 700 000 szt.) oraz
  • Royal Mint w Londynie (4 300 000 szt.)

Opis

Moneta była bita według ustroju monetarnego wprowadzonego rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 listopada 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 97, poz. 855) zmieniającego między innymi próbę, masę i średnicę srebrnych monet pięciozłotowych, po niewprowadzonym ostatecznie do obiegu wzorze pięciozłotówki z 1925 r[1].

Godło na monecie była zgodne ze wzorem Godła Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzonym 13 grudnia 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980)[1].

Edward Wittig zaczerpnął projekt kroczącej bogini zwycięstwa Nike ze swojego projektu pomnika Wolności i Zwycięstwa, który miał stanąć w Gdyni[1].

Moneta była pierwszą pięciozłotówką powszechnego obiegu wprowadzona w II Rzeczypospolitej[1], jak również pierwszą masową emisją obiegową II Rzeczypospolitej z napisem na rancie. Początkowo napis ten powstawał na maszynie, w której krążek toczony był z dużym naciskiem po płaskiej kliszy z wypukłymi literami. Ze względu jednak na zbyt małą wydajność takiego rozwiązania opracowano nowe – z kliszą w kształcie krążka. Monety z napisem tłoczonym z wykorzystaniem płaskiej kliszy mają na obrzeżu widoczne, charakterystyczne „fale”, w miejscu gdzie na rancie odciśnięto literę w głąb krążka[6].

Od 30 listopada 1932 r. do dnia wycofania, tj. 30 września 1934 r., moneta krążyła w obiegu razem z o 7 gramów lżejszą pięciozłotówka wzoru 1932, wprowadzoną na podstawie zmiany ustroju monetarnego z 1932 r[1].

Dla pierwszej emisji monety (tej z datą roczną 1928) krążki mennicze (4 713 375 szt.) dostarczała początkowo mennica Royal Mint w Londynie. Z zagranicznych mennic, z datą na monecie 1928, bez znaku mennicy, monety bito tylko w Brukseli, w latach budżetowych[1]:

  • 1928/1929 (5 670 000 szt.) oraz
  • 1929/1930 (4 330 000 szt.)

W Warszawie z datą roczną 1928 i znakiem mennicy wybito[1]:

  • 1 560 000 sztuk w roku budżetowym 1928/1929 oraz
  • 10 293 000 sztuki w roku budżetowym 1929/1930.

Po wycofaniu monety z obiegu przez Bank Polski, z łącznego nakładu wszystkich czterech roczników wynoszącego 26,7 mln sztuk, mennica przetopiła 22,8 mln, w tym praktycznie cały nakład rocznika 1932. Na rynku kolekcjonerskim pozostało również niewiele monet z roczników 1931 i 1930[1].

Stopień rzadkości poszczególnych roczników pięciozłotówki przedstawiono w tabeli[1]:

Rocznik Typ rewersu Mennica Znak mennicy Stopień rzadkości Szacowana liczba egzemplarzy
5 złotych 1928 Nike Bruksela brak R[7] 80 001–400 000
Warszawa herb Kościesza R[7] 80 001–400 000
5 złotych 1930 Nike Warszawa herb Kościesza R3[8] 601–3000
5 złotych 1931 Nike Warszawa herb Kościesza R4[9] 121–600
5 złotych 1932 Nike Warszawa herb Kościesza R5[10] 26–120

Odmiany

Warszawskie 5 złotych 1928 z przesuniętym znakiem mennicy

W przypadku bicia warszawskiego z 1928 r. istnieją odmiany z przesuniętym znakiem mennicy[11].

Istnieją również odmiany ułożenia napisu na rancie determinowane wielkością przerwy pomiędzy słowami „LEX” i „SALUS”, która może wynosić[6]:

  • 8 mm
  • 10 mm
  • 13 mm
  • 18 mm

Odmiany te występują zarówno na egzemplarzach rocznika 1928 pochodzących z mennicy w Warszawie jak i Brukseli[6].

Znane są również monety rocznika 1928 z omyłkowym napisem na rancie – „SUPRMA” zamiast „SUPREMA”[6].

Wersje próbne

Próba w srebrze 1927 z odmiennym rysunkiem awersu
Próba w srebrze rocznika 1928 bita stemplem głębokim, bez napisu na rancie

W katalogach podana jest informacja o wybiciu próbnych wersji monety z[12]:

W 1930 roku wybito również próbną wersję monety Nike, upamiętniającą wizytę ministra Jackowskiego w mennicy w Brukseli z awersem, na którym zamiast orła umieszczono w języku francuskim odpowiedni tekst. Moneta ta została wybita w brązie i srebrze[4][12].

Dla wszystkich roczników bitych w Warszawie (1928, 1930, 1931, 1932) istnieją wersje monety bite stemplem lustrzanym[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 190–204, ISBN 83-912223-4-9.
  2. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 159, ISBN 83-87355-37-2.
  3. 1 2 Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919–1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 40, ISBN 978-83-87355-65-4.
  4. 1 2 3 4 Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. drugie, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 159, 176–178, ISBN 83-87355-37-2.
  5. 1 2 3 Czesław Kamiński, Ilustrowany katalog monet polskich 1916–1975, wyd. IV poprawione i uzupełnione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 20.
  6. 1 2 3 4 Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918–1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 192, ISBN 83-912223-4-9.
  7. 1 2 Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część trzecia Rzeczpospolita Polska 1945-1952 Polska Rzeczpospolita Ludowa 1952-1989, wyd. drugie, Sosnowiec 2008, s. 195-200.
  8. ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-08-30].
  9. ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-08-30].
  10. ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-08-30].
  11. ↑ 934. Nike 5 złotych 1928 Warszawa – znak dalej | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak [online], archiwum.gndm.pl [dostęp 2018-09-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-30] (pol.).
  12. 1 2 3 Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 170–185, ISBN 978-83-87355-65-4.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.