Żółtlica owłosiona
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

żółtlica

Gatunek

żółtlica owłosiona

Nazwa systematyczna
Galinsoga quadriradiata Ruiz & Pav.
Syst. Veg. Fl. Peruv. Chil. 198 198 1798[3]
Synonimy
  • Adventina ciliata Raf.
  • Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake[3]

Żółtlica owłosiona (Galinsoga quadriradiata Ruiz & Pav.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.

Zasięg występowania

Żółtlica owłosiona pochodzi z Ameryki Południowej, ale rozprzestrzeniła się na wielu obszarach Ameryki i Europy o klimacie umiarkowanym i subtropikalnym i nadal się rozprzestrzenia[4]. Obecnie występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji, niektórych rejonach Afryki i w Nowej Zelandii. Brak jej tylko w Australii[5]. Do Europy została sprowadzona w XIX w. przez ogrody botaniczne, skąd samorzutnie rozprzestrzeniła się w środowisku naturalnym, jest więc ergazjofigofitem[6]. W niektórych krajach (np. w Anglii, na Litwie) jest bardziej pospolita od sprowadzonej około 50 lat wcześniej żółtlicy drobnokwiatowej Galinsoga parviflora. W Polsce po raz pierwszy zanotowano ją w 1876 roku. Jest obecnie pospolita w całym kraju, choć lokalnie jest rzadsza od żółtlicy drobnokwiatowej. Status gatunku we florze Polski: epekofit[7].

Morfologia

Roślina jest morfologicznie podobna do żółtlicy drobnokwiatowej, ale silniej od niej owłosiona[7].

Łodyga
Wzniesiona lub podnosząca się, silnie rozgałęziona, osiągająca wysokość 20-100 cm. Cała jest gęsto, odstająco owłosiona, szczególnie górą[8][7].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe, liście dołem szerokojajowate, górą jajowatolancetowate lub jajowate, ostro zakończone, o brzegach grubo ząbkowanych. Są wiotkie, bezogonkowe i całe obficie, odstająco owłosione gruczołowymi włoskami[7].
Kwiaty
Zebrane w drobne (3-5 mm szerokości) koszyczki wyrastające na długich i owłosionych szypułkach. Koszyczki są nieco większe od koszyczków ż. drobnokwiatowej, ponadto są owłosione – gruczołowe włoski u ż. owłosionej występują na listkach okrywy, podczas gdy u ż. drobnokwiatowej koszyczki są nagie. U ż. owłosionej silniej owłosione są także szypułki koszyczków. Okrywa koszyczka składa się z kilku jajowatych listków. Brzeżne kwiaty w koszyczku to 5 kwiatów języczkowych o białych, 3-ząbkowych płatkach. Wewnątrz koszyczka żółte kwiaty rurkowate. Plewinki przeważnie nierozcięte, ich brzegi są tylko frędzlowane[7].
Owoc
Drobna, grzbietobrzusznie spłaszczona i owłosiona niełupka. W koszyczkach występują 2 typy owoców (heterokarpia). Owoce powstające w środku koszyczka z kwiatów obupłciowych mają włoski puchu kielichowego wyciągnięte w wyraźną ość, owoce powstające z brzeżnych kwiatów języczkowych mają tylko szczątkowy puch kielichowy[7].

Biologia i ekologia

Rozwój
Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do października, a nawet do listopada (do pierwszych mrozów). Gatunek ciepłolubny i światłolubny. Rozmnaża się przez nasiona. Jedna roślina wytwarza ich od kilku do kilkudziesięciu tysięcy. Kiełkują w temperaturze 5–27 °C, optymalna wynosi 22 °C. Zachowują zdolność kiełkowania przez około 10 lat[9]. Nasiona z puchem kielichowym rozsiewane są przez wiatr, nasiona bez puchu pozostają w glebie po obumarciu rośliny (autochoria)[7].
Siedlisko
Występuje na takich samych siedliskach ruderalnych i segetalnych, jak żółtlica drobnokwiatowa: nieużytki, wysypiska ziemi i gruzu, przychacia, szczeliny murów, place budów, parki, cmentarze. Często obydwa gatunki występują razem. Preferują takie same gleby; piaszczyste, piaszczysto-gliniaste lub próchnicze i obydwa są roślinami azotolubnymi. W uprawach rolnych żółtlica owłosiona jest chwastem, głównie w uprawach roślin okopowych i w ogrodach[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Galinsogo-Setrietum[10].
Zmienność

Tworzy mieszańce z żółtlicą drobnokwiatową (Galinsoga × mixta)[8].

Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 32, 36[8].

Zastosowanie

  • W ziołolecznictwie ludowym okłady z żółtlicy owłosionej stosowane były przeciw egzemie i innych zmianach skórnych, a także jako środek wzmacniający organizm[11]. Herbata z ziela jest środkiem mlekopędnym, a zewnętrznie używana jest do przemywania ran. Świeże i suszone ziele zawiera proteiny i witaminę C. Okres zbioru: od maja do października[12]. Żółtlica owłosiona nigdy nie znajdowała się w oficjalnym wykazie roślin leczniczych. Stosowano ją w postaci soku, maceratów, pogniecionego ziela lub wykonanej z niego maści (utarte ziele zmieszane z olejem lnianym i tranem)[11].
  • Młode pędy lub same liście można przyrządzać po zmieleniu jak szpinak, można też robić z nich sałatki z oliwą. Mają własności odżywcze i odtruwające[11].
  • Wyciąg z żółtlicy w postaci toniku, kremu lub oleju można używać do pielęgnowania cery suchej, łuszczycowej, alergicznej i naczyńkowej, rumieniowej, zaskórnikowej, z przebarwieniami i wysiękami[11].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. 1 2 The Plant List. [dostęp 2018-01-20].
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
  5. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-20].
  6. ↑ Ekoportal (zarchiwizowane przez Internet Archive, wersja z 21 marca 2007 roku. [dostęp 2007-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 marca 2007)].
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  8. 1 2 3 Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  10. ↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4
  11. 1 2 3 4 Żółtlica – Galinsoga w ziołolecznictwie – Medycyna dawna i współczesna [online] [dostęp 2018-01-20].
  12. ↑ Czesław Bańkowski, Eugeniusz Kużniewski "Ziołolecznictwo ludowe"
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.