| Sus ahoenobarbus[1] | |||
| Huet, 1888 | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
świnia palawańska | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Świnia palawańska[3] (Sus ahoenobarbus) – gatunek ssaka, kopytnego z rodziny świniowatych. Przypomina z wyglądu świnię brodatą, od której jest trochę mniejszy. Futro ciemnobrązowe, wyróżnia się jaśniejsza grzywa na głowie i grzbiecie oraz biała broda. Prosięta pasiaste. Zamieszkuje Palawan i okoliczne mniejsze wyspy. Zasiedla różnego rodzaju lasy, ale też mokradła i tereny trawiaste, niekiedy zapuszcza się na tereny rolnicze, przez co pada ofiarą odwetu ludzi. Zwierzę aktywne zmierzchem i świtem bądź nocą, żyje prawdopodobnie w grupach, wszystkożerca, zwyczaje słabo poznane. Gatunek bliski zagrożeniu wyginięciem.
Budowa
Długość głowy i tułowia wynosi między 100 a 160 cm, czemu towarzyszy ogon mierzący od 15 do 25 cm[4], a więc wymiary ustępują rozmiarom podobnej świni brodatej[5]. Wysokość świni palawańskiej wynosi 100 cm, a waży ona do 150 kg[4], a więc już niekoniecznie więcej od świni brodatej[5].
Ciało świni palawańskiej pokrywa rzadkie a szczeciniaste futro. Ma ono barwę ogólnie czarnobrązową, przy czym wyróżnia się biegnąca od szczytu głowy w kierunku zadu grzywa bielszych włosów[4]. Dla odróżnienia świnia wisajska nosi dłuższą grzywę czarnych włosów, niekiedy opadających na oczy[6]. Ponadto policzki i podgardle świni palawańskiej[4], podobnie jak brodatej[5], ale nie wisajskiej[6], porasta broda białych włosów. Jako że okolice wokół oczu, czoła i bardziej ku przodowi leżąca okolica pyska są czarne, przywodzi to badaczom na myśl maskę[4].
Odmienne jest ubarwienie prosiąt, które nie mają brody, grzywy ani brodawek. Ich tułowiem biegną trzy pomarańczowe pasy, z których boczny jest najszerszy i zajmuje większą część boku zwierzęcia. Pasy ciągną się aż do zadu[4]. U licznych bowiem gatunków świniowatych młode są pasiaście ubarwione[4], czego przykładem także wspominana już świnia wisajska[6] czy też dzik euroazjatycki[7].
Szkielet czaszki jest krótszy niż u świni brodatej[4].
Systematyka
Świnię palawańską opisał w 1888 Huet. Jako miejsce typowe podał Palauan, mając na myśli wyspę Palawan. W Handbook of the Mammals of the World znajduje się informacja, jakoby nie uznawał jej wtedy za osobny gatunek świni, ale opisał ją jako podgatunek świni brodatej[4], innego gatunku zamieszkującej Indonezję świni opisanej pół wieku wcześniej[5]. Użyłby więc nazwy Sus barbatus ahoenobarbus[4]. Jednakże w publikacji z 1888 Huet używa nazwy Sus ahoenobarbus[8].
Bez względu na status gatunkowy świnia ta zalicza się do rodziny świniowatych. Obecnie rodzinę tą reprezentuje 18 gatunków. Wszystkie należą do tej samej podrodziny Suinae, która pojawiła się w Europie bądź na zachodzie Azji w środkowym miocenie. Następnie uległy radiacji adaptacyjnej, dzieląc się na liczne rodzaje w kilku plemionach, do których należą Suini. Plemię to obejmuje współczesny rodzaj Sus, czyli świnia. Świnie te dzieli się dalej na dwie główne grupy w zależności od wyglądu twarzy. Do pierwszej należy dzik euroazjatycki, gatunek o gładkiej twarzy liczny w podgatunki. Do drugiej należą gatunki zwane po angielsku Warty Pigs, czyli świniami brodawkowatymi, noszące na twarzy brodawki. Do nich właśnie należy świnia palawańska, jak też i brodata[9]. Ich różnicowanie, związane z oddzielaniem się populacji na wyspach, przypada na pliocen, pomiędzy 4 a 2,5 milionami lat temu[10].
Później doniesiono jednak o istotnych różnicach dzielących świnię palawańską i świnię brodatą. Co więcej, wykonane badanie mtDNA wskazały na bliższe pokrewieństwo świni palawańskiej ze świnią wisajską[4], gatunkiem zamieszkującym Filipiny, a nie Indonezję[6], niż ze świnią brodatą. Z drugiej strony Meijaard i inni podkreślają podobieństwo anatomiczne świni palawańskiej i brodatej, w tym obecność białawej brody, a brak wydatnych brodawek na twarzy obecnych u świni filipińskiej czy grzywy też obecnej u świni filipińskiej[4], a jeszcze wydatniejszej i opadającej na oczy u świni wisajskiej[6]. Jako kolejny argument za bliskim pokrewieństwem świń palawańskiej i brodatej jest kariotyp. Oba gatunki liczą bowiem po 38 chromosomów, a więc o 2 więcej niż u świń wisajskiej czy filipińskiej[4]. Nowsze, nieznane jeszcze Meijaardowi i innym badania podają w ogóle u świni wisajskiej tylko 34 chromosomy[10]. W każdym razie autorzy Handbook of the Mammals of the World widzą w świni palawańskiej bliską krewną świni brodatej, prawdopodobnie jej skarłowaciałą formę. Zauważają jednak potrzebę dalszych badań. Jako inne wytłumaczenie pewnych cech łączących świnie palawańską i wisajską podają krzyżowanie się obu gatunków. Wydaje się, że świnia wisajska jest najbardziej bazalnym gatunkiem z tej grupy[4].
Podgatunków się nie wyróżnia. W latach 50. XX wieku postulowano istnienie odrębnej formy calamianensis na podstawie badań dwóch młodocianych osobników, formy takiej się jednak nie wyróżnia[2].
Tryb życia
Na terenach dzikich, dalekich od ludzkiej działalności świnia palawańska aktywna jest zmierzchem i porankiem. Na obszarach zasiedlonych przez człowieka przerzuca swą aktywność na noc. Mało wiadomo o jej strukturze społecznej. Lokalna ludność, w tym myśliwi podają, że widują zwykle grupy 2–3 świń, prawdopodobnie grupy rodzinne. Nie można jednak wykluczyć, że w miejscach mniej dotkniętych presją antropogeniczną występują większe stada świń palawańskich[4].
Nie ma żadnych informacji opisujących rozród świni palawańskiej[4]. Świniowate ogólnie znane są z szybkiego rozrodu[9]. Prosięta nie mają brody, nie mają grzywy, ich pysk nie wyróżnia się zbytnio. Natomiast ich tułowiem biegną trzy pomarańczowe pasy, z których boczny jest najszerszy i zajmuje większą część boku zwierzęcia. Pasy ciągną się aż do zada[4].
Rozmieszczenie geograficzne
Świnia palawańska ma ograniczony zasięg występowania. Jest endemitem Filipin[4], jak pewni inni przedstawiciele swego rodzaju[9]. Zajmuje wyspę Palawan i mniejsze okoliczne wyspy, jak Busuanga, Bacbac, Calauit, Coron, Culion i Dumaran, Marily, Linapacan, Bugsuc, Balabac i Ramos[4], a także Pandanan[2]. Na Bulalacao prawdopodobnie została wytrzebiona[4]. IUCN podaje 10 lokalizacji. Wymienia też szczątki kopalne z El Nido i Quezon na Palawanie, pochodzące z późnego plejstocenu-późnego holocenu[2].
Ekologia
Gatunek zalicza się do regionu fauny palawańskiego, jest ostatnim przedstawicielem wielkich ssaków tejże fauny[2]. Świnia palawańska jest zwierzęciem leśnym. Zasiedla i lasy pierwotne, i wtórne. Zajmuje tereny od poziomu morza do wysokości 1500 m. Zamieszkuje z jednej strony wilgotne lasy deszczowe i mangrowce, z drugiej bardziej suche tereny zadrzewione i trawiaste. Nie unika terenów zasiedlonych przez człowieka i użytkowanych przezeń rolniczo[4]. Zapuszcza się regularnie na mokradła. Lokalnie zwany jest nawet trawiastą świnią[2].
Nie poświęcono odrębnych badań jadłospisowi świni palawańskiej. Autorzy podejrzewają jednak, że nie przedstawia on istotnych różnic od pożywienia świni brodatej[4]. Ogólnie świniowate są wszystkożercami[9], świnia brodata w szczególności konsumuje przede wszystkim różne rośliny, uwielbiając szczególnie bogate w tłuszcze owoce bobowatych i dwuskrzydłowatych, ale także grzyby, korzenie, bezkręgowce i niewielkie kręgowce[4]. Wedle niektórych autorów łatwiej byłoby wymienić, czego świnia brodata nie je[5], niemniej znana jest z konsumpcji masowo pojawiających się leśnych owoców, pełni też rolę w ich rozsiewaniu[9].
Zagrożenia i ochrona
Całkowita liczebność gatunku obniża się, jednak występuje on jeszcze dość szeroko i nie jest znacznie pofragmentowany. W niektórych okolicach jest jeszcze pospolity (Mantalingahan, Victoria/Anepaha, góry Pandanan, do niedawna Calauit). IUCN po raz pierwszy wypowiedział się o świni palawańskiej jeszcze jako o Sus barbatus ahoenobarbus, oceniając podgatunek jako rzadki (rare) w 1994. 2 lata później ocenił go jako podgatunek niskiego ryzyka. W 2000 uznał go za narażony na wyginięcie. W 2008 podtrzymał kategorię zagrożenia przy uznaniu za osobny gatunek. Ostatnia ocena z 2016 opublikowana w 2017 zmniejsza kategorię do gatunku bliskiego zagrożenia[2].
Do zagrożeń należą polowania przez człowieka dla utrzymania się i sprzedaży mięsa[2], 2 razy droższego od wieprzowiny świni domowej. Polowania nasilają się w porze owocowania, kiedy świnie zbierają się pod drzewami[4]. Myśliwi korzystają z wnyków i psów, świnie zabijane są też za pomocą bomb pig bombs[2], niewielkich kul wielkości piłki pingpongowej[4], niekiedy z wydrążonego batata[2], wypełnionych prochem, kawałkami porcelany[4], szkła i metalu[2], ale też pastą rybną bądź innym pokarmem o intensywnym zapachu mającym zwabić świnie. Bomby takie zakopuje się na szlakach uczęszczanych przez świnie bądź na skraju pól na brzegu lasu. Świnia odkopuje je i nagryza, prowokując wybuch, który zabija zwierzę bądź wywołuje drastyczne obrażenia, umożliwiające potem myśliwym dopadnięcie broczącego krwią osobnika i dobicie go następnego dnia[4]. Najczęściej nie umiera od razu od wybuchu, lecz agonia przedłuża się. Mięso świń palawańskich figuruje nie tylko w lokalnych jadłodajniach, ale też restauracjach stolicy wyspy Puerto Princesa. Sprzedaje się także prosięta, niekiedy trzymane jako zwierzęta domowe, a niekiedy hodowane w celu utuczenia i zjedzenia[2]. Innym zagrożeniem jest wypaleniskowe rolnictwo kaingin, a także górnictwo[4]. Na Palawanie obecne są także dzikie świnie domowe, potomkowie świń wprowadzonych przez człowieka. Świnie takie mają w zwyczaju krzyżować się z dzikimi gatunkami świń, ale nie wiadomo, czy zjawisko to ma miejsce także na Palawanie[2].
Świnię palawańską oficjalnie chroni prawo, jednakże prawo to często nie jest egzekwowane[2]. Prowadzi się też pewne działania informacyjne wśród miejscowej ludności. Obecnie jednak ludność ta podejmuje na świniach palawańskich działalność odwetową za niszczenie plonów, przy cichej aprobacie władz. Bieda i brak środków do życia skutkują rozwojem rolnictwa na terenach oficjalnie objętych ochroną, niemniej na świnie polują często osoby wcale nie potrzebujące dziczyzny do przeżycia, a raczej chcące się zabawić bądź kierowane tradycją[4]. Skuteczna ochrona wymagałaby powołania nowych i rzeczywiście objętych ochroną terenów chronionych[2].
Przypisy
- ↑ Sus ahoenobarbus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Meijaard, E. & Widmann, P., Sus ahoenobarbus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017 [dostęp 2024-03-30] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 167. ISBN 978-83-88147-15-9.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 12. Palawan Bearded Pig, s. 285, w: E. Meijaard, J.P. d'Huart, W.L.R. Oliver, Family Suidae (Pigs), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 248–291, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- 1 2 3 4 5 13. Bearded Pig, s. 285–286, w: E. Meijaard, J.P. d'Huart, W.L.R. Oliver, Family Suidae (Pigs), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 248–291, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- 1 2 3 4 5 9. Visayan Warty Pig, s. 283–284, w: E. Meijaard, J.P. d'Huart, W.L.R. Oliver, Family Suidae (Pigs), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 248–291, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- ↑ 16. Eurasian Wild Pig, s. 288–290, w: E. Meijaard, J.P. d'Huart, W.L.R. Oliver, Family Suidae (Pigs), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 248–291, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- ↑ Huet, Sur deux especes nouvelles de sangliers, „Le Naturaliste”, 1988, s. 5-8 [dostęp 2024-04-13] (fr.).
- 1 2 3 4 5 E. Meijaard, J.P. d'Huart, W.L.R. Oliver, Family Suidae (Pigs), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 248–291, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- 1 2 Liu i inni, The Visayan warty pig (Sus cebifrons) genome provides insight into chromosome evolution and sensory adaptation in pigs, „Molecular Biology and Evolution”, 39 (6), 2022, DOI: 10.1093/molbev/msac110 (ang.).