żeby

From że +‎ -by. First attested in the 15th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ʒʲɛbɨ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ʒʲɛbɨ/

żeby

1. introduces a subordinate clause; that

   Synonym: że

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 88:

     Tegdi ten, yen bi myenil, zebi yego bili role... ma doswyatczicz

     [Tegdy ten, jen by mienił, żeby jego były role... ma doświadczyć]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 86:

     Aczbi syąn prigodzilo, zebi nyektori nyeprzyiaczel... na nyekogo wrzvczil syąn (quod... irruerit) gy zabycz chczancz

     [Aczby się przygodziło, żeby niektory nieprzyjaciel... na niekogo wrzucił się (quod... irruerit) ji zabić chcąc]

   • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, section 16,30:

     Pakli nowø rzecz vcini pan, zebi *otworzocz zemya vsta swa polknølabi ge (ut... deglutiat eos)

     [Pakli nową rzecz uczyni Pan, żeby otworząc ziemia usta swa połknęłaby je (ut... deglutiat eos)]

   • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, section 36,6:

     Bo gest to to prawo dzewek Salfaad od boga vidano, zeby syø swadzbili, s kim zechczø

     [Bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano, żeby się swadźbiły, z kimże chcą]

   • 1874-1891 [Fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume XXV, page 218:

     Zebichom na them kazanu prziszli g boszkemu posznanu po them zawithanu

     [Żebychom na tem kazaniu przyszli k boskiemu poznaniu po tem zawitaniu]

2. to, so that, in order to
   • 1864, Jan Długosz, edited by Aleksander Przezdziecki, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis nunc primum e codice autographo‎, volume III, Krakow, page 354:

     Gdyszem umrzecz ymyal, prothoszem tho kazal popysszacz, zeby tho na mey duszy mye zostalo

     [Gdyżem umrzeć imiał, protożem to kazał popisać, żeby to na mej duszy mie zostało]

   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, section 29,18:

     Aby snad nye bili myedzi wami møsz albo zona..., gegos to by sercze bilo odwroczono od pana boga twego dzysz, zeby sedl (ut vadat) y slvzil bogom tich narodow

     [Aby snad nie byli miedzy wami mąż albo żona..., jegoż to by sierce było odwrocono od Pana Boga twego dziś, żeby szedł (ut vadat) i służył bogom tych narodow]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 93:

     Paklibi ktori krziwi s przerzeczonich ku moczi prziycz bi wsgardzil, tako zebi prawu staacz nye chczyal (sic quod iuri nollet parere)..., tegdi... tho wschisthko onemu, komu zaloscz yest, dano ma bicz

     [Pakliby ktory krzywy z przerzeczonych ku mocy przyć by wzgardził, tako żeby prawu stać nie chciał (sic quod iuri nollet parere)..., tegdy... to wszystko onemu, komu żałość jest, dano ma być]

   • 1930 [c. 1455], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, section 5,8:

     Gensze (sc. kapłan) pyrwe offyervge za grzech, zakrøczyw glowø gego, tako zebi syø gardla *dzerszalo (retorquebit caput eius ad pennulas, ita ut collo haereat) any owszem gey vrwacz

     [Jenże (sc. kapłan) pirwe ofieruje za grzech, zakręciw głowę jego, tako żeby się gardła dzierżała (retorquebit caput eius ad pennulas, ita ut collo haereat) ani owszem jej urwać]

• Masurian: zebi
• Polish: żeby
• Silesian: żeby

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “żeby”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Inherited from Old Polish żeby. By surface analysis, że +‎ -by. Compare Kashubian żebë.

• IPA^(key): /ˈʐɛ.bɨ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈʐɛ.bɨ/

• Audio 1

  (file)

• Audio 2

  (file)

• Rhymes: -ɛbɨ
• Syllabification: że‧by

żeby

1. creates a subordinate clause expressing desire or wish; to, so that, for that, in order to [+past tense]

   Synonyms: aby, ażeby, by, iżby

   Chcę, żebyś ciężej pracował! ― I want you to work harder!

2. creates a subordinate clause in which the speaker believes the following event would be good; to, that, had better, may [+past tense]

   Synonyms: aby, ażeby, bodaj, bodajby, by, byle, byleby, niech, niechaj, niechajże, niechby, niechże, oby

   Żeby mnie nie zabiło! ― I hope that it doesn't kill me!

3. creates a subordinate clause expressing aim or purpose, one's goal; to, so that, for that, in order to [+infinitive]

   Synonyms: aby, ażeby, by

   Czytam, żeby się uczyć. ― I am reading (in order) to learn.

4. creates a subordinate clause expressing expressing means by which something is achieved; to, so that, for that, in order to [+past tense] or [+infinitive]

   Synonyms: aby, ażeby, by

5. creates a subordinate clause in which one states the possibility of something depends on something else; to, so that, for that, in order to [+infinitive]

   Synonyms: aby, ażeby, by

   Zjadłem za dużo, żeby teraz biegać. ― I ate too much to run right now.

6. creates a subordinate clause expressing the speaker's position on the truthfulness of a given situation [+past tense] [+past tense], [+present tense] or [+infinitive]

   Synonym: gdyby

   Żebyś wiedział! ― You bet! (literally, “So that you knew!”)

   Żebyś wiedział! ― You bet! (literally, “So that you knew!”)

7. (colloquial) creates a subordinate clause emphasizing that the speaker thinks the contents of their statement are apt [+past tense], [+present tense] or [+infinitive]

   Synonym: choćby

   żeby nie wiem co ― you'd better believe it (literally, “so that I don't know what”)

8. (chiefly in negated sentences) creates a subordinate clause expressing doubt; that, if [+past tense]

   Synonyms: ażeby, by, iżby

   Nie wiem, żeby... ― I don't know if he...

9. creates a subordinate clause expressing the speakers doubt with relation to the goodness of a given event; roughly, to think that [+past tense] or [+infinitive]

   Synonyms: że, że też

   żeby też ― to think that (literally, “so that also”)

   ale żeby ― but to (think that)

10. (colloquial) creates a subordinate clause that expresses a lack of results; for the sake of [+infinitive]

    Synonyms: aby, byle, dla

    gadać, żeby gadać ― to talk for the sake of talking

11. creates a subordinate clause in which the speaker thinks something else should be reality rather than what truly is; so that, may; if only [+past tense]

    Synonym: gdyby

12. (literary) introduces a subordinate clause relating a following event with a previous one that is not caused by the first event; just to, only to [+infinitive]

    Synonyms: aby, ażeby, by

    Uciekał przez trzy lata, żeby skończyć w więzieniu. ― He ran away for three years just to end up in prison. [+infinitive]

13. (colloquial) introduces a second action co-occurring with another; to [+past tense]

    Synonyms: by, dla, gwoli

    żeby tak powiedzieć ― as it were/so to speak/I'll add (literally, “in order to say so”)

14. (colloquial) creates a subordinate clause expressing consequences; or else [+past tense]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), żeby is one of the most used words in Polish, appearing 8 times in scientific texts, 5 times in news, 68 times in essays, 121 times in fiction, and 334 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 536 times, making it the 84th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

• żeby in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• żeby in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “żeby”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ŻEBY I”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 21.07.2008
• “ŻEBY II”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 06.12.2008
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “żeby”, in Słownik języka polskiego‎
• Aleksander Zdanowicz (1861) “żeby”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “żeby”, in Słownik języka polskiego‎ (in Polish), volume 8, Warsaw, page 701

Inherited from Old Polish żeby. By surface analysis, że +‎ -by. Compare Kashubian żebë.

• IPA^(key): /ˈʐɛbɪ/
• Rhymes: -ɛbɪ
• Syllabification: że‧by

żeby

1. creates a subordinate clause expressing aim or purpose, one's goal; to, so that, for that, in order to

   Synonyms: aby, ażby, by, coby, iżeby

• żeby in silling.org