W Symbolu Apostolskim oraz innych wyznaniach wiary i orzeczeniach Kościoła

Wyznanie apostolskie stwierdza, że Chrystus:

...ukrzyżowan, umarł i pogrzebion. Zstąpił do piekieł (κατελθόντα εἰς τὰ κατώτατα), trzeciego dnia zmartwychwstał,^[3]

Artykuł o zstąpieniu do otchłani wszedł w skład Symbolu Apostolskiego w końcowej fazie jego formułowania. Pierwszym znanym wyznaniem wiary zawierającym ten artykuł jest Wyznanie z Akwilei z 370 roku, znane z relacji Rufina z Akwilei. Występował też w deklaracjach synodów z Sirmium (359), Nicei (359) i Konstantynopola (360)^[1].

W księgach apokryficznych

Wzmianki o zstąpieniu do otchłani znajdują się w księgach apokryficznych: Ewangelii Piotra, Ewangelii Nikodema, Ewangelii Bartłomieja, Liście Apostołów, Odach Salomona, Wyroczniach sybillińskich i Testamencie Dana. Ewangelia Nikodema podaje długi i dokładny opis zstąpienia do Hadesu jako triumfalnego wkroczenia w królestwo śmierci^[4].

Świadectwa pisarzy wczesnochrześcijańskich

O zstąpieniu do piekieł wspominają liczni Ojcowie Apostolscy i Ojcowie Kościoła. Wielu spośród nich podkreśla soteriologiczny charakter zstąpienia. Należą do nich m.in. Ignacy Antiocheński, Justyn Męczennik, Ireneusz z Lyonu, Meliton z Sardes, Cyryl z Aleksandrii, Epifaniusz z Salaminy, Hieronim ze Strydonu i Jan z Damaszku^[5].

We wczesnym chrześcijaństwie istniały dwa modele zstąpienia do piekieł, oparte na dwóch wzorach antropologicznych. Model semicki podkreślał zstąpienie do otchłani całego Chrystusa jako osoby, według modelu greckiego do otchłani zstąpiła jedynie dusza Chrystusa^[6].

Ojcowie Kościoła sprzeciwiali się utożsamianiu pogrzebania Jezusa ze zstąpieniem do piekieł^[7].

W katolicyzmie

Oficjalna nauka Kościoła katolickiego na temat zstąpienia do piekieł znajduje się w KKK 631–637.

Tomasz z Akwinu pisał na temat zstąpienia Chrystusa do Otchłani (limbus) w Summa Theologiae.III, q. 52, a. 6.

Jan Paweł II pisał, że: Zstąpienie do otchłani obrazowo wyraża zwycięstwo Chrystusa nie tylko nad śmiercią, ale również nad szatanem, zwycięstwo, które spowodowało wyzwolenie ludzkości spod dominacji złego ducha^[8].

W prawosławiu

Zstąpienie do piekieł odgrywa istotną rolą w teologii i pobożności Kościoła wschodniego. Uznawane jest ono za przejaw wywyższenia Chrystusa. Podkreślana jest jego rola soteriologiczna: stanowi ono zwycięstwo nad śmiercią i szatanem, i tym samym drogę do przebóstwienia człowieka. Ikonografia prawosławna przedstawia zstąpienie do piekieł jako wyrwanie z mocy śmierci całego rodzaju ludzkiego, symbolizowanego przez pierwszych rodziców, i tym samym wskazuje na uniwersalny charakter zbawienia^[9].

W protestantyzmie

Luteranizm

Teologia luterańska uznaje zstąpienie Chrystusa do otchłani za pierwszy stopień wywyższenia Chrystusa^[10]. Najszerszy wykład nauczania luterańskiego na temat zstąpienia do piekieł znajduje się w Formule zgody, a przede wszystkim w artykule IX, konkretnie temu zagadnieniu poświęconym. Według niej do otchłani zstąpił cały Chrystus, w swej boskiej i ludzkiej naturze. Zstąpienie do otchłani miało charakter zbawczy, było zwycięstwem Chrystusa i wyrwaniem wierzących z mocy śmierci, potępienia i szatana. Księga opowiada się w nim za jak najprostszym rozumieniem artykułu wiary jako zwycięstwa Chrystusa i niezagłębianiem się, w jaki sposób się ono dokonało. W kwestiach bardziej szczegółowych Formuła zgody odwołuje się do kazania wygłoszonego przez Marcina Lutra w Torgawie w 1533 roku, którego istotne elementy sama zawiera. Luter był zdania, że Chrystus zstąpił do piekieł duszą i ciałem, a sposób w jaki się to dokonało, przy jednoczesnym pozostaniu ciała w grobie, uznaje za tajemnicę Boga. Uznanie integralności osoby Chrystusa było w znacznej mierze pochodną polemiki w zakresie teologii eucharystycznej, w której luteranizm opowiadał się za realną obecnością ciała i krwi Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej^[11].

Nauczanie Formuły zgody na temat zstąpienia do piekieł jest polemiką z poglądami reformatorów szwajcarskich i ich naśladowców^[12].

Reformacja szwajcarska

Odmienną od tradycyjnej interpretację artykułu o zstąpieniu do piekieł uznawali reformatorzy szwajcarscy. Huldrych Zwingli utożsamiał zstąpienie Jezusa do piekieł z pogrzebaniem; artykuły „pogrzebion” i „zstąpił do piekieł” były jego zdaniem synonimiczne. Jan Kalwin w dziele Institutio religionis christianae tłumaczył zstąpienie do piekieł jako przeżycie wewnętrznej męki. Również Katechizm Heidelberski w odpowiedzi na 44 pytanie poświadcza, że reformatorzy szwajcarscy pojmowali zstąpienie do piekieł jako najgłębszy punkt cierpienia Chrystusa. Wśród teologów luterańskich podobne nauczanie prezentował Jan Aepinus, według którego zstąpienie do piekieł było karą poniesioną za grzechy pierworodne ludzi i ostatnim etapem poniżenia Chrystusa, a zwycięstwo nad piekłem zostało odniesione przez cierpienie^[13].

Socynianizm

Bracia polscy w XVI wieku, unitarianie w XVII wieku, i obecni chrystadelfianie wierzą, że słowo „piekło” (Hades) oznacza grób, i że Jezus umarł i 3 dni nie żył.

U Świadków Jehowy

Świadkowie Jehowy uważają, że termin piekło jest budzącym niewłaściwe skojarzenia tłumaczeniem hebrajskiego שְׁאוֹל (sze’òl) i greckiego Ἅδης (háides). Według nich oba te terminy odnoszą się do miejsca spoczynku zmarłych, w którym nie doznają żadnych wiecznych mąk. Nie jest to literalne miejsce o określonym położeniu, ale symboliczne jako stan niebytu – wspólny grób ludzkości^[14][15]. Dlatego uważają, że Jezus Chrystus poszedł po śmierci do piekła (grobu). Jednak „nie został opuszczony w grobie [„piekle”, Biblia gdańska]”, bo Jehowa Bóg po trzech dniach go wskrzesił (Dzieje Apostolskie 2:31, 32 (NW)^[16])^[17][18].