Zirydzi (arab. زيريون) – dynastia berberyjska pochodząca z Małej Kabylii spośród plemienia Kutama. Rządziła Ifrikiją (mniej więcej współczesna Tunezja), początkowo w imieniu Fatimidów, przez około dwa stulecia, dopóki nie została osłabiona przez Banu Hilal, a w końcu zniszczona przez Almohadów. Ich stolicą był Kairuan. Boczna gałąź tej rodziny rządziła Grenadą do 1090 (zobacz Zirydzi z Grenady).

Hammadydzi byli odgałęzieniem tej dynastii.

Historia

Zirydzi byli Berberami z plemion Sanhadża z rejonu współczesnej Algierii. W X wieku byli wasalami Fatymidów, pokonali charydżycki bunt Abu Jazyda (943-947) pod wodzą Ziriego ibn Manada (935-971). Przy wsparciu Fatymidów Ziri został gubernatorem środkowego Maghrebu i założył swoją rezydencję w Aszirze na południowym wschodzie Algieru.

Gdy Fatymidzi przenieśli swoje centrum do Egiptu w 972, Buluggin ibn Ziri (971-984) syn Ziriego został wyznaczony wicekrólem Ifrikiji. Wycofanie floty do Egiptu uniemożliwiło utrzymanie Sycylii przez Kalbidów, natomiast Algieria oderwała się pod zarządem Hammada ibn Buluggina syna Buluggina.

Stosunki z fatymidzkimi suzerenami były zmienne – w 1016 tysiące szyitów straciło życie w buncie w Ifrikiji, a Fatymidzi sprzyjali odłączeniu się Trypolitanii od Zirydów, tym niemniej stosunki pozostały bliskie. W 1045 Zirydzi oderwali się całkowicie przez uznanie Abbasydów z Bagdadu jako prawowitych kalifów.

Fatymidzi wysłali beduińskie plemiona Banu Hilal i Banu Sulajm do Ifrikiji. Berberyjskie wojska uciekły, Zirydzi zostali pokonani, a kraj spustoszony przez Beduinów. W wyniku anarchii zniszczono kwitnące dotąd rolnictwo. Nadmorskie miasta nabrały nowego znaczenia jako droga dla handlu morskiego i baza dla działań pirackich przeciw chrześcijańskim statkom.

Po utracie Kairuanu (1057) rządy Zirydów ograniczyły się do nadbrzeżnego pasa z Al-Mahdijją jako stolicą, podczas gdy w głębi lądu powstało kilka beduińskich emiratów. Między 1146 a 1148 Normanowie z Sycylii podbili wszystkie nadbrzeżne miasta, a w 1152 ostatni Zirydzi w Algierii zostali zastąpieni przez Almohadów.

Zirydzi

• Abu al-Futuh Sajf ad-Dawla Buluggin ibn Ziri (973-983)
• Abu al-Fat'h al-Mansur ibn Buluggin (983-995)
• Abu Katada Nasir ad-Dawla Badis ibn al-Mansur (995-1015)
• Szaraf ad-Dawla al-Muizz ibn Badis (1015-1062) ogłosił niezależność od Fatymidów 1048, zmienił stolicę na Al-Mahdijję w 1057 po tym jak Kairuan został utracony na rzecz plemienia Banu Hilal.
• Abu Tahir Tamim ibn al-Muizz (1062-1108); zmienił w 1087 chutbę tak by odwoływała się do kalifa Abbasydzkiego – ostateczne zerwanie z Fatymidami.
• Jahja ibn Tamim (1108-1131)
• Ali ibn Jahja (1115-1121)
• Abul-Hasan al-Hasan ibn Ali (1121-1152)

Genealogia

Bibliografia

• Franciszek Bocheński, Zirydzi, w: Mały słownik kultury świata arabskiego, pod red. Józefa Bielawskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971, ss. 530-531.