Zimna Brzeźnica

wieś
Ruiny pałacu
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	żagański
Gmina	Niegosławice
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	67-312[1]
Tablice rejestracyjne	FZG
SIMC	0912050
Położenie na mapie gminy Niegosławice Zimna Brzeźnica
Położenie na mapie Polski Zimna Brzeźnica
Położenie na mapie województwa lubuskiego Zimna Brzeźnica
Położenie na mapie powiatu żagańskiego Zimna Brzeźnica
51°39′04″N 15°49′04″E/51,651111 15,817778[2]

Ruiny dworu

Ruiny dzwonnicy

Droga do wsi

Zimna Brzeźnica (niem. Kaltenbriesnitz) – wieś w Polsce, położona w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, w gminie Niegosławice^[3][4].

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.

Integralne części wsi

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[5]:

• zespół pałacowy, z XVI-XVIII wieku:
  • pałac, klasycystyczny, z neogotyckim ryzalitem pierwotnie otoczony od południa i zacho­du parkiem krajobrazowym znajduje się przy trasie wiodącej od Zielonej Góry w kie­runku Wrocławia, ok. 8 km za Nowym Miasteczkiem, niedaleko Gaworzyc. Położony w południowej części wsi, po zachodniej stronie drogi, niegdyś wchodził w skład okazałe­go założenia pałacowo-folwarcznego. Obecnie zdewastowany i pozbawiony dachu popada w ruinę. Historia obiektu wiąże się z rodziną von Heuthausen, która w XIX wieku wybudowała nowy pałac, w duchu klasycyzmu, w sąsiedztwie renesansowego dworu (będącego obecnie ruiną), a wraz z nim imponujący folwark. Ogromne założenie dzieliło się wówczas na dwie części: od strony południowej – pałacowo-parkową, od strony północnej – folwarczną z budynkami gospodarczymi. W trzeciej. ćw. XIX wieku wzbogacono klasycystyczną bryłę pa­łacu od strony wschodniej neogotyckim ryzalitem z wieżyczkami. Od początku XX wie­ku, aż do wybuchu II wojny światowej majątek należał do rodziny von Waldow, która w tym czasie dokonała kolejnej rozbudowy folwarku i przebudowy niektórych obiektów. Po II wojnie światowej pałac wraz z zabudowaniami gospodarczymi należał do PGR. XIX-wieczny pałac, wzniesiony z cegły, tynkowany, rozplanowany na rzucie prostokąta po­siada boczny ryzalit i tworzy kształt litery „L”. Zwrócony fasadą w kierunku północnym do podwórza gospodarczego, otwarty jest od strony południowej do rozległego parku krajo­brazowego. Jest budowlą zwartą, jednokondygnacyjną z poddaszem użytkowym, pierwot­nie nakrytym dwuspadowym dachem z dachówki ceramicznej. Elewację frontową, z bocz­nym ryzalitem od strony wschodniej zwieńczonym neogotyckim szczytem z wieżyczkami, akcentuje pseudoryzalit zakończony trójkątnym naczółkiem, do którego prowadziły nie­gdyś schody z tarasem. Analogiczny pseudoryzalit znajduje się w elewacji od strony połu­dniowej, z istniejącą niegdyś werandą, do której prowadziły znacznie wyższe schody. Ele­wacja wschodnia, stanowiąca boczną ścianę ryzalitu, zwieńczona jest neogotyckim szczy­tem z fialami, elewacja zachodnia, prostym trójkątnym szczytem bez wieżyczek. Układ ho­ryzontalny pałacu podkreśla wysoki cokół, ponad którym znajduje się profilowany gzyms oraz dekoracyjnie opracowany fryz koronujący wsparty na konsolkach, ze stylizowany­mi kwiatami zwiniętymi w spiralę, z puttami oraz okrągłymi otworami. Nieco skromniej opracowany jest ryzalit wschodni pozbawiony dekoracyjnego fryzu, ale posiadający pro­filowane gzymsy. Wertykalizm wyznaczają otwory okienne wygięte łukowato lub pro­sto, ujęte w opaski z nadokiennikami w postaci gzymsów odcinkowych. Dekoracja pała­cu jest więc typowo klasycystyczna z frontonami, naczółkami i zdobieniami znamiennymi dla sztuki antycznej. Dodane w okresie późniejszym elementy neogotyckie nie zatarły jej pierwotnego wyrazu architektonicznego. Pierwotny układ pomieszczeń pałacu był dwutraktowy, z półtraktowym korytarzem w kor­pusie głównym i schodami biegnącymi na piętro, łączącym westybul z salonem od strony ogrodowej oraz pozostałymi wnętrzami. Po II wojnie światowej wnętrza pałacu zaadapto­wano na pomieszczenia biurowe i mieszkalne, w których mieściła się siedziba Stacji Ho­dowli Roślin w Przecławiu, niszcząc przy tym pierwotny układ wnętrz. Obecnie obiekt po­pada w ruinę, od wielu lat nie jest użytkowany.
  • park

inne zabytki:

• dwór obronny w Zimnej Brzeźnicy został wzniesiony w XVI w. dla rodziny von Haugwitz, a następnie rozbudowany dla von Niebelschultzów, która to rodzina posiadała dobra zimnobrzeźnickie do lat 80. XVII w. Następnie dwór przechodzi przez ręce kilku rodzin, von Knobelsdorffów, von Zedlitzów oraz von Heuthausenów, którzy to na początku XIX w. obok dworu wznieśli klasycystyczny pałac, a dwór przeznaczono do celów gospodarczych. Pod koniec XIX w. budynek dworu spłonął i nie został już odbudowany. Renesansowy dwór, o którego wyglądzie nie można dużo powiedzieć, ponieważ do dziś zachowały się tylko jego zarośnięte drzewami i roślinnością fragmenty budowli. O jego wyglądzie można wnioskować tylko z ocalonych fragmentów oraz z analiz architektonicznych bryły. Dwór został wzniesiony na planie nieregularnego prostokąta, a elewacje północną i wschodnią ozdobiono ryzalitami. Obecnie zachowały się duże fragmenty trójkondygnacyjnej elewacji południowej, czteroosiowej z resztkami tynków i przypór. W części południowo-zachodniej budowli na poziomie pierwszej kondygnacji ocalało kolebkowo sklepione wnętrze z lunetami i wnęka, w której kiedyś znajdował się piec. W części północno-wschodniej w piwnicy również zachowało się sklepienie kolebkowe, a także zamknięte arkadą wejście. Zachowała się również elewacja wschodnia do drugiej kondygnacji, przepruta arkadami oraz fragmenty części północnej, przypuszczalnie najstarszej z małymi prostokątnymi otworami okiennymi, też do wysokości drugiej kondygnacji.
• dzwonnica, stojąca przy drodze na terenie dawnego cmentarza niemieckiego dzwonnica jest pozostałością kościoła z XIV w. Fundatorami wyposażenia była rodzina von Knobelsdorff. Sama dzwonnica powstała w 1835 r. Obok kościoła istniała także kaplica pw. św. Ducha z XVII w.

Przypisy

Bibliografia

• Lubuskie Materiały Konserwatorskie 2006–2007 r. – tom 4