Dolina Zielona Kieżmarska, w części literatury tatrzańskiej Dolina Zielona Kiezmarska, także Dolina Zielonego Stawu (słow. dolina Zeleného plesa) – tatrzańska dolina, będąca górną częścią głównej gałęzi słowackiej Doliny Kieżmarskiej (Dolina Bielej vody Kežmarskej).
Opis
Ma 14,5 km² powierzchni, a w połowie długości zmienia pod kątem 75° kierunek, dzieląc się na dwie całkowicie odmienne części: w dolnej części jest to zalesiony żłób lodowcowy, w górnej jest to otwarta dolina z bocznymi dolinkami wiszącymi, obramowana potężnymi szczytami. Pionowa rozpiętość doliny wynosi 1700 m. Niemal cała dolina zbudowana jest z granitów, jedynie dolna część jej lewego skrzydła ukształtowana jest ze skał osadowych. Granitowa część doliny była zlodowacona, pozostałością tego okresu są cyrki lodowcowe z klasycznymi ryglami, wały moren, silne podcięcia erozyjne w zboczach, kilkanaście stawów i stawków polodowcowych i inne. Pod północnymi ścianami Łomnicy znajduje się szczątkowy lodowiec (w ostatnich latach stale zmniejszający się).
Topografia
Dolina Zielona Kieżmarska graniczy z:
- od północy z Doliną Białych Stawów (dolina Bielych plies), rozdziela je grań Rzeżuchowych Turni (Žeruchové veže),
- od zachodu z Doliną Kołową (Kolová dolina) i Doliną Czarną Jaworową (Čierna Javorová dolina) należącymi do systemu Doliny Jaworowej (Javorová dolina), rozdziela je główna grań Tatr od Jagnięcego Szczytu (Jahňací štít) do Wyżniego Baraniego Zwornika w masywie Baranich Rogów (Baranie rohy),
- od południowego zachodu z Doliną Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina), rozdziela je boczna grań odchodząca od Wyżniego Baraniego Zwornika przez Baranie Rogi, Durny Szczyt (Pyšný štít) w kierunku Łomnicy (Lomnický štít),
- od południowego wschodu z Doliną Łomnicką (Skalnatá dolina), rozdziela je grań Wideł (Vidlový hrebeň), oraz ze Świstówką Huncowską (Huncovská kotlinka), rozdziela je masyw Kieżmarskiego (Kežmarský štít) i Małego Kieżmarskiego Szczytu (Malý Kežmarský štít).
Dolina Zielona Kieżmarska należy do dolin piętrowych, górne jej piętra tworzą wiszące dolinki i kotliny:
- Dolina Jagnięca (Červená dolina),
- Dolina Jastrzębia (Malá Zmrzlá dolina),
- Dolina Dzika (Veľká Zmrzlá dolina),
- Miedziana Kotlina (Medená kotlina).
Stawy
W dolinie znajdują się stawy tatrzańskie, z których największy to Zielony Staw Kieżmarski (Zelené pleso), położony na wysokości 1545 m n.p.m., pod najwyższą w Tatrach (wysokość 900 m) ścianą schodzącą z Małego Kieżmarskiego Szczytu. Powierzchnia stawu wynosi 1,77 ha, a głębokość ok. 4,3 m.
W dolinie znajdują się także dwa mniejsze stawy: Czarny Staw Kieżmarski (Čierne pleso) oraz Mały Staw Kieżmarski (Malé Čierne pleso). Dnem płynie Zielony Potok Kieżmarski (Zelený potok), dopływ Białej Wody Kieżmarskiej, głównego cieku wodnego Doliny Kieżmarskiej.
Historia
Słoneczne hale Doliny Kieżmarskiej były od dawna wypasane przez pasterzy z Kieżmarku, Białej Spiskiej i Rakus. W wielu miejscach czynne były kopalnie kruszców, w XVIII wieku górnicy założyli „banie” nawet w północnych ścianach Łomnicy i Wideł (na Miedzianych Ławkach, których nazwa pochodzi właśnie od wydobywanych tu rud miedzi). Stanisław Staszic, zwiedzający te kopalnie w 1805 r., pisał: ... zastałem tu kilka osób pracujących nad dobywaniem żyły cynobru i miedzi. Praca ta dwa, a najdalej trzy miesiące do roku tylko trwać może. Dolina penetrowana była przez poszukiwaczy skarbów, była też celem pierwszej znanej wycieczki w Tatry: Beata i Olbracht Łascy w 1565 r. przyprowadzili tutaj swoich studentów. Istotną rolę w zdobywaniu szczytów i ścian w okolicy tej doliny odegrali taternicy polscy.
Nad brzegiem Zielonego Stawu Kieżmarskiego już w 1880 roku postawiono pierwsze schronisko (przeniesione z Rakuskiej Polany). Drewniany budynek został zniszczony przez pożar w 1883 r., odbudowany spalił się ponownie w 1890 r. W latach 1894–1897 zbudowano schronisko murowane – schronisko nad Zielonym Stawem (Chata pri Zelenom plese), w latach 1950–1990 oficjalnie nazywaną Brnčalova chata na cześć Alberta Brnčala, taternika, który zginął pod Jastrzębią Przełęczą.
Turystyka
Przez dolinę przebiegają szlaki turystyczne – Magistrala Tatrzańska z Doliny Białych Stawów przez Rakuski Przechód (Sedlo pod Svišťovkou) do Świstówki Huncowskiej oraz znakowany szlak na Jagnięcy Szczyt. Dolina jest jedną z najbardziej popularnych w Tatrach Słowackich. Potężne szczyty wznoszące się ponad jej jeziorem są jednym z najważniejszych rejonów wspinaczkowych w Tatrach. Dolina Dzika jest w zimie dobrym rejonem dla narciarzy.
– żółty szlak rozpoczynający się przy parkingu i przystanku Biała Woda przy Drodze Wolności między Kieżmarskimi Żłobami i Matlarami i prowadzący przez Zbójnicką Polanę, Rzeżuchową Polanę i rozdroże na Folwarskiej Polanie wzdłuż Białej Wody Kieżmarskiej nad Zielony Staw Kieżmarski, a stamtąd Doliną Jagnięcą na Jagnięcy Szczyt.
- Czas przejścia od Białej Wody do schroniska przy Zielonym Stawie: 3:15 h, ↓ 2:55 h
- Czas przejścia ze schroniska na Jagnięcy Szczyt: 2:15 h, ↓ 1:35 h
– końcowy odcinek znakowanej czerwono Magistrali Tatrzańskiej, prowadzący znad Łomnickiego Stawu przez Rakuski Przechód i obok schroniska nad Zielonym Stawem nad Wielki Biały Staw.
- Czas przejścia znad Łomnickiego Stawu do schroniska: 2:05 h, z powrotem 2:55 h
- Czas przejścia ze schroniska nad Wielki Biały Staw: 35 min w obie strony
– rowerowy od Białej Wody do schroniska nad Zielonym Stawem, cały czas wzdłuż żółtego szlaku turystyki pieszej[1]
Przypisy
- ↑ Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-88-0.
Bibliografia
- Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
- Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. ISBN 83-901580-8-6.