Pojazd zaprzęgowy (zaprzęg, wóz) – środek transportu, pojazd poruszający się na kołach (dwóch lub czterech) lub płozach (sanie) przy wykorzystywaniu siły zwierzęcia pociągowego (najczęściej konia), rzadziej człowieka (riksza).
Główne części składowe pojazdu to podwozie z kołami lub płozami stanowiące jego ostoje oraz nadwozie. Zaprzęgiem wykorzystującym siłę zwierzęcia kieruje przeważnie, siedząc na tzw. koźle, powożący (woźnica, dorożkarz).
Podział pojazdów zaprzęgowych
- reprezentacyjne (karoca, lando)
- wyjazdowe (kareta, wolant)
- podróżne (dyliżans, dormeza)
- komunikacji miejskiej (dorożka, omnibus)
- spacerowe (kabriolet, faeton)
- sportowe (rydwan, brek, gig, sulki)
- gospodarskie (bryka, linijka, wóz gospodarski – furmanka)
- wojskowe (rydwan, taczanka)
- kultowe (rydwan, karawan pogrzebowy)
- specjalne (wóz pogotowia ratunkowego, wozy myśliwskie, strażackie)
Historia
Odkrycia archeologiczne wskazują, że już w epoce kamienia łupanego ludzie tworzyli i stosowali rozmaite wynalazki celem ułatwienia transportu i przewozu ciężkich rzeczy. W ok. 6000 r. p.n.e. powszechnie stosowaną praktyką było toczenie transportowanego przedmiotu na drewnianych walcach we włóku.
- ok. 3000 rok p.n.e. – w Mezopotamii w mieście Ur włók ten przekształcił się w ciężki wóz na dwóch pełnych kołach ciągnionym za pośrednictwem dyszla i jarzma.
- ok. 2000 rok p.n.e. – zastosowano (m.in. na Krecie) koło o dzwonach z desek i czterech szprychach.
- ok. 1700 rok p.n.e. – w Azji Mniejszej pojawiły się pojazdy zaprzęgowe o nadwoziu skrzyniowym otwartym ku tyłowi z kołami o 4 szprychach.
- ok. 1500 rok p.n.e. – w Egipcie pojawił się dwukołowy wóz bojowy z platformą.
- ok. 1000 rok p.n.e. – na terenie Skandynawii połączono dwa pojazdy dwukołowe w jeden cztero-kołowy
W starożytnej Grecji i Rzymie używano dwu- i czterokołowych pojazdów.
- III wiek n.e. – w Tracji zastosowano zawieszenie nadwozia
- X wiek – w Europie wprowadzono chomąto. Produkcja koczów o pudle zawieszonym na podwoziu rozporowym zapoczątkowała rozwój nowożytnych pojazdów zaprzęgowych.
- XVI wiek – zastosowano po raz pierwszy szyby w oknach.
- II połowa XVIII wieku – wprowadzono zawieszenie na resorach piórowych
W Bronocicach koło Działoszyc podczas prowadzonych w 1976 roku prac archeologicznych znaleziono tzw. wazę z Bronocic z najstarszym znanym wyobrażeniem pojazdu kołowego na świecie (ok. 3635-3370 p.n.e.). Był on wyposażony w cztery koła i dyszel. Grafika na wazie oprócz pojazdu zawiera schematyczne przedstawienie krajobrazu osady.
W Polsce oryginalnymi konstrukcjami były bryczka, brożek, kolebka, kolasa i linijka. Pierwszy polski cech powoźników powstał w 1556 roku w Pabianicach. Na XVIII wiek przypada poważny rozwój manufaktur przewoźniczych. W 1784 roku powstała w Warszawie spółka fiakrów, a w 1845 roku Piotr Steinkeller założył spółkę do eksploatacji omnibusów własnej produkcji. W końcu XIX wieku w samej Warszawie było około dziesięciu fabryk pojazdów zaprzęgowych słynących z doskonałych wyrobów.
W XX wieku pojazdy zaprzęgowe zostały niemal całkowicie wyparte przez pojazdy mechaniczne. Historyczne pojazdy są obiektami wystaw muzealnych m.in. w Muzeum Powozów i Zaprzęgów w Galowicach.
Uprawnienia do kierowania w Polsce
Pojazdem zaprzęgowym może kierować osoba, która ukończyła 15 lat. W przypadku osób, które nie ukończyły 18 lat, dokumentem stwierdzającym posiadanie uprawnienia do kierowania pojazdem zaprzęgowym jest karta rowerowa lub prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T. Osoby, które ukończyły 18 lat, mogą kierować tego typu pojazdem bez dokumentów uprawniających. Dokumentem stwierdzającym osiągnięcie wymaganego wieku jest dokument tożsamości lub dowolna kategoria prawa jazdy[1].
Warunki techniczne w Polsce
Do poruszania się po drogach publicznych pojazd zaprzęgowy wyposaża się w:
- dwa światła pozycyjne barwy białej widoczne z przodu oraz dwa światła pozycyjne barwy czerwonej widoczne z tyłu
- dwa światła odblaskowe barwy białej widoczne z przodu oraz dwa światła odblaskowe barwy czerwonej widoczne z tyłu; tylne światła odblaskowe powinny mieć kształt trójkąta równobocznego o długości boku nie mniejszej niż 15 cm, zwróconego wierzchołkiem do góry; trójkąt odblaskowy może być jednolity lub stanowić ramkę o bokach szerokości co najmniej 2 cm albo może być złożony z sześciu okrągłych odbłyśników o średnicy 5 cm, po trzy na każdym z boków trójkąta
- ogumione koła
- tabliczkę o wymiarach nie mniejszych niż 25 × 15 cm, umieszczoną na prawym boku pojazdu, określającą imię i nazwisko (nazwę) właściciela pojazdu oraz jego adres; jeżeli jeden właściciel posiada kilka pojazdów zaprzęgowych, na tabliczce należy dodatkowo umieścić numer kolejny pojazdu.
Dopuszczalne jest uczestniczenie w ruchu pojazdu zaprzęgowego:
- wyposażonego w koła nieogumione, pod warunkiem że nacisk koła na drogę nie przekracza 1,5 kN na 1 cm szerokości obręczy
- na płozach; jeżeli masa całkowita pojazdu przekracza 300 kg, płoza powinna mieć w dolnej części co najmniej 120 cm długości i 10 cm szerokości[2].
Przypisy
- ↑ Dz.U. z 2023 r. poz. 622.
- ↑ § 55 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. z 2024 r. poz. 502).
Zobacz też
Bibliografia
- Encyklopedia Powszechna PWN (4 tomy), Warszawa, 1973-1976