Zamek w Lipienku
Symbol zabytku nr rej. A/147/64 z 18.10.1934[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Lipienek

Typ budynku

zamek krzyżacki

Styl architektoniczny

gotyk

Ukończenie budowy

pocz. XIV w.

Pierwszy właściciel

Zakon krzyżacki

Położenie na mapie gminy Lisewo
Mapa konturowa gminy Lisewo, na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek w Lipienku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek w Lipienku”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek w Lipienku”
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego
Mapa konturowa powiatu chełmińskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek w Lipienku”
Ziemia53°15′59″N 18°39′05″E/53,266389 18,651389

Zamek w Lipienku – krzyżacki zamek komturski w Lipienku, siedziba komturów ziemi chełmińskiej. Obecnie w stanie ruiny.

Historia

W miejscu drewnianego grodu funkcjonującego już od X wieku[2], Krzyżacy po opanowaniu Ziemi chełmińskiej zbudowali nową drewniano-ziemną warownię, która została spalona w 1277 roku przez Prusów[3]. W jej miejscu Krzyżacy zbudowali zamek, co stało się przypuszczalnie między rokiem 1285, gdy powstała komturia w Lipienku, a rokiem 1325, gdy zamek był po raz pierwszy wzmiankowany[2][4]. Według prof. Sławomira Jóźwiaka, w latach 1285-1334 była to główna siedziba komtura ziemi chełmińskiej[5], a po likwidacji tej komturii około 1340 roku zamek w Lipienku stał się siedzibą wójtów[3] o nadzwyczajnych uprawnieniach, ponieważ podległych bezpośrednio tylko wielkiemu mistrzowi w Malborku. W 1291 roku wydano tu przywilej lokacyjny dla miasta Grudziądza.

Zamek był na tyle silny, że jesienią 1330 roku nie był w stanie go zdobyć król Władysław Łokietek mimo wsparcia wojsk węgierskich i litewskich, w związku z czym 18 października 1330 król zawarł tu rozejm z Krzyżakami. W 1410 roku zamek zajęły wojska Władysława Jagiełły. W 1411 roku Krzyżacy pojmali na zamku wspierającego Polskę rycerza Mikołaja z Ryńska (Nicolaus von Renys), którego następnie ścięli na rynku w Grudziądzu. Od II pokoju toruńskiego z 1466 roku zamek przyłączony został do Polski i od tego czasu aż do 1655 roku była to siedziba polskich starostów z rodu Kostków i osób z nim spokrewnionych. Ostatnim starostą z rodu był Stanisław Franciszek Kostka[6]. Po nim starostwo przejął z dniem 16 września 1655 Albrecht Czerski.

Zabudowania zostały częściowo zniszczone w czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku. Zamek został zniszczony w wyniku ciężkich walk podczas potopu szwedzkiego w 1659 roku i już nie odbudowany[3]. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. zabudowania zostały rozebrane w większości przez Prusaków[7]. Obszar zamku wchodził w skład folwarku z dworem funkcjonującego do XX wieku[3].

W latach 60. XX wieku Ireneusz Sławiński wykonał inwentaryzację konserwatorską zachowanych murów zamku, a w 2018 roku przeprowadzono na jego terenie badania archeologiczne.

Architektura

Zamek zbudowano na długim półwyspie wchodzącym daleko w jezioro (pozostaje częściowo wyschnięte). Zamek główny był regularny i czteroskrzydłowy, w planie zbliżony do kwadratu o wymiarach 35 × 38,5-39,7 m[3]. Był to najmniejszy krzyżacki kasztel na ziemi chełmińskiej[3]. Posiadał dwie kondygnacje nadziemne i magazynowe poddasza. Dziedziniec obiegały ganki, a w narożu północno-wschodnim znajdowała się wieża główna o boku około 7,7 m[3].

Od wschodu zamek poprzedzony był rozległym, otoczonym murem pierwszym przedzamczem na planie trapezu, ze stodołą, oborą, wozownią, kuźnią, browarem i gorzelnią. Wjazd prowadził przez wieżę bramną zwieńczoną gotyckimi szczytami. Z zabudowy przedzamcza zachowała się jedynie sklepiona kolebkowo gotycka piwnica i pozostałości kamiennego muru ograniczającego przedzamcze od zachodu.

Obszerny opis założenia zamkowego zawarty jest w lustracji z 1565 roku.

Po zamku widoczne są na powierzchni nieliczne relikty, a jego teren jest trudno dostępny.

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2020-08-12].
  2. 1 2 Bogusz Wasik: Zamek w Lipienku - wstępne wyniki badań. castra-terrae, 2018-06-26. [dostęp 2020-08-12].
  3. 1 2 3 4 5 6 7 Bogusz Wasik: Zamek w Lipienku w świetle wyników badań w ramach projektu Castra Terrae Culmensis z 2018 roku. wydzialhistoryczny.ukw.edu.pl. [dostęp 2020-10-24].
  4. ↑ https://www.zapiskihistoryczne.pl/files/issues/30118745162aaf7544a2efadbd478136_ZH_2016_3_recenzje_J%C3%B3%C5%BAwiak.pdf
  5. ↑ Sławomir Jóźwiak: Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343. Toruń: 1997, s. 144–167.
  6. ↑ Jerzy Antoni Kostka: Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin: Z.P. POLIMER, 2010, s. 338- 339. ISBN 978-83-89976-40-6.
  7. ↑ Włodzimierz Antkowiak, Piotr Lamparski: Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej. Toruń: 2000.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.