Zamach stanu w Syrii
zimna wojna
Czas

29 marca 1949

Miejsce

Republika Syryjska

Wynik

ustąpienie Szukri al-Kuwatliego

Strony konfliktu
rząd syryjski puczyści z szeregów Sił Zbrojnych Syrii
Wsparcie:
CIA (podobno)
Dowódcy
Szukri al-Kuwatli Husni az-Za’im
Adib asz-Sziszakli
Sami al-Hinnawi
Miles Copeland Jr. (podobno)
Stephen Meade (podobno)
brak współrzędnych

Zamach stanu w Syrii (marzec 1949) – bezkrwawy[1] zamach stanu przeprowadzony 30 marca 1949 roku w Republice Syryjskiej przez oddziały wojska syryjskiego pod przywództwem pułkownika i szefa Sztabu Generalnego Syryjskich Sił Zbrojnych Husniego az-Za'ima, we współpracy ze Stanami Zjednoczonymi. Zamach uważany jest za efekt jednej z pierwszych tajnych akcji CIA[2][3].

Geneza

W listopadzie 1948 roku w Syrii wybuchły zamieszki antyamerykańskie i antyizraelskie. Premier Dżamil Mardam ustąpił, a jego miejsce zajął Chalid al-Azm. W trakcie tego kryzysu agent CIA Stephen Meade nawiązał kontakt z prawicowymi oficerami armii syryjskiej, w tym z Husnim az-Za'imem. Podczas co najmniej 6 spotkań omawiali i planowali możliwość zainstalowania wojskowego reżimu w Syrii. CIA do pomocy i do planowania zamachu powołała specjalny zespół[4]. Stronie amerykańskiej odpowiadało silnie antysowieckie nastawienie Za'imego. Jego samego określono jako dyktatora z republiki bananowej[2]. Za'im nie popierał również pomysłu zjednoczenia Syrii i Iraku w Wielką Syrię - pomysłu forsowanego przez niektóre środowiska syryjskie i wspieranego przez Abd Allaha I ibn Husajna, króla Transjordanii. Było to na rękę USA, które obawiały się zmniejszenia wpływów saudyjskich w regionie. Proamerykańskie i profrancuskie nastawienie przywódcy zamachu osłabiało też wpływy brytyjskie w regionie[4].

14 marca 1949 roku Za'im poprosił USA o pomoc w wywołaniu w Syrii niepokojów wewnętrznych koniecznych do przeprowadzenia zamachu stanu, lub o fundusze na ten cel. 21 marca Za'im ponowił Meade'owi gotowość do działania, jeśli USA zapewnią wsparcie. Niedługo po tym do Damaszku przyjechał podsekretarz stanu USA George McGhee, aby omówić kwestię przyjęcia uchodźców palestyńskich. Najpewniej jednocześnie autoryzował działania Za'imego. W Syrii ponownie wybuchły zamieszki - przeciw korupcji w rządzie i niepowodzeniach w trwającej wojnie z Izraelem[2]. Na dwa dni przed zamachem, w Palestynie miało też dojść do spotkania Fauziego al-Kawukdżiego, dowódcy Arabskiej Armii Wyzwoleńczej, z liczną grupą oficerów syryjskich i byłych oficerów Armii Wyzwoleńczej[5].

Arabska gazeta Jezira wskazywała jako przyczyny buntu francusko-syryjską umowę monetarną, sprawę koncesji na rurociąg (planowany przez ARAMCO od końca 1945, a decyzja w sprawie którego utknęła w syryjskim parlamencie), rozmowy pokojowe z Izraelem, i przymusowe wycofanie się wojsk syryjskich z Libanu[5].

30 marca Za'im przeprowadził zamach stanu. Aresztował prezydenta Szukriego al-Kuwatliego i członków rządu[5], oraz zawiesił konstytucję[2]. Zamknięto również granicę z Libanem i wprowadzono godzinę policyjną[5]. Za'im wydał dekret rozwiązujący parlament i ogłosił utworzenie konstytuanty mającą stworzyć nową konstytucję i ordynację wyborczą[1].

W nowo utworzonym przez siebie rządzie Za'im objął funkcję prezydenta, premiera, ministra spraw wewnętrznych i spraw zagranicznych[1].

17 kwietnia nowy rząd Syrii został uznany przez Iran. 23 kwietnia - przez Egipt i Arabię Saudyjską. 27 kwietnia - wspólnie przez USA, Wielką Brytanię i Francję[6][1].

25 czerwca Za'im wygrał referendum, dzięki któremu został prezydentem Syrii a na premiera wybrano Muhsina al-Baraziego, byłego ministra ds. Egiptu i Arabii Saudyjskiej[7].

Radio Damaszek cytowało na antenie słowa Za'imego: „Kierowani patriotycznym wezwaniem, cierpiąc pod zdradzieckimi rządami naszych tak zwanych 'serdecznych' władców, zostaliśmy zmuszeni odsunąć poprzedni rząd, i tymczasowo musimy sami przejąć zadania rządu”[5].

Jak donosił Dżamal Baban, iracki polityk kurdyjskiego pochodzenia, jedynie Druzowie byli entuzjastycznie nastawieni do Za'ima. Sam Za'im zwierzył się Babanowi, że uważa, że kolejne wybory na pewno zostaną „ustawione”[8].

Wiadomo, że Za'imowi pomagali w przewrocie liczni byli żołnierze niemieccy, jak pułkownik SS Walter Rauff, mianowany później komisarzem ds. bezpieczeństwa (miał zająć się reorganizacją syryjskiego wywiadu)[9].

Skutki

Z punktu widzenia USA działania Za'ima przekroczyły pokładane w nim oczekiwania. 15 kwietnia Meade raportował do USA, że w całej Syrii aresztowano ponad 400 komuchów. 28 kwietnia Za'im przekazał ambasadorowi USA, że Syria wznowi rozmowy pokojowe z Izraelem i rozważy przyjęcie 250 000 uchodźców palestyńskich. 16 maja Za'im zgodził się na przebieg Rurociągu transarabskiego przez terytorium Syrii, mimo szerokiego sprzeciwu społeczeństwa syryjskiego, które uważało rurociąg na narzędzie wpływu Zachodu[4]. 30 maja zdelegalizował partie komunistyczne i aresztował lewicowych aktywistów. W lipcu, jako ostatni kraj, zawarł rozejm z Izraelem[2].

Reżimowi przeciwstawiała się zbrojna opozycja, działająca m.in. z Libanu[10].

Junta Za'ima została obalona 14 sierpnia 1949 roku przez kolejny zamach stanu, przeprowadzony przez Samiego al-Hinnawiego[2]. Jako słabość dyktatury Za'imego upatruje się w jego skupieniu się na zabezpieczeniu władzy od czynników zewnętrznych (poprawa stosunków USA, Francją, Egiptem, Izraelem), podczas gdy jego poparcie w kraju pozostało słabe[11]. W 1949 w Syrii przeprowadzono łącznie 3 udane zamachy stanu, a do 1970 - piętnaście[12].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Dean Acheson. Syria: Attitude of the United States toward recognition of governments in Syria following a succession of coups d'etat. „Memorandum by the Secretary of State of the President”. 890D.01/4-2549, 1949-04-25. US State Deparment. (ang.).
  2. 1 2 3 4 5 6 Douglas Little. 1949-1958, Syria: Early Experiments in Covert Action. „Press for Convertion”. 51, maj 2003. Coalition to Oppose the Arms Trade. (ang.).
  3. ↑ Olivia B. Waxman. The U.S. Intervened in Syria in 1949. Here's What Happened. „Time”, 2017-04-13. (ang.).
  4. 1 2 3 Ibraheem Saeed Al-Baidhani: U.S. Policy Toward Syria - 1949 to 1958. Xlibris Corp., 2014, s. 17,18,20,23. ISBN 978-1-4931-9094-2.
  5. 1 2 3 4 5 Military dictatorship in Syria. „The Age”. 29305, s. 1, 1949-03-31. (ang.).
  6. ↑ 24. Syria (1946-present). University of Central Arkansas. [dostęp 2017-09-22]. (ang.).
  7. ↑ Syrian President and Premier Shot. „The Age”. 29422, s. 1, 1949-08-15. (ang.).
  8. ↑ Memorandum for: Subject Arab-Israeli Poet Mortem. 'Phase U 1'.. „General CIA Records”, 1949-04-08. CIA. (ang.).
  9. ↑ Background information on German military experts in Syria. „FOIA Collection”, 1954-02-23. CIA. (ang.).
  10. ↑ Jacob Bercovitch, Judith Fretter: Regional Guide to International Conflict and Management from 1945 to 2003. Waszyngton: CQ Press, 2004, s. 267. ISBN 978-1-56802-825-5.
  11. ↑ Jörg Michael Dostal. Post-independence Syria and the Great Powers (1946-1958): How Western Power Politics Pushed the Country Toward the Soviet Union. „2014 Annual Meeting of the Academic Council on the United Nations System”, 2014. (ang.).
  12. ↑ James T. Quinlivan. Coup-Proofing: Its Practice and Consequences in the Middle East. „International Security”. 24 (2/1999), s. 134, 2007-11-03. MIT Press. ISSN 0162-2889. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.