Zabójstwo przy Rue Morgue
The Murders in the Rue Morgue
Ilustracja
Ilustracja do noweli z 1909 roku, autor: Byam Shaw
Autor

Edgar Allan Poe

Typ utworu

nowela

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Stany Zjednoczone

Język

angielski

Data wydania

1841

Zabójstwo przy Rue Morgue (ang. The Murders in the Rue Morgue, w polskim przekładzie także: Morderstwo przy Rue Morgue) – nowela amerykańskiego pisarza Edgara Allana Poego, opublikowana w czasopiśmie Graham's Magazine w roku 1841[1]. Autor zaliczał ją do grupy swych „historii analitycznych”[1]. Określana jest jako pierwszy utwór detektywistyczny, choć już przedtem ukazywały się dzieła z podobnymi motywami, np. Panna de Scudery (1819) Ernsta Hoffmanna[2] oraz Zadig (1748) Woltera[3].

Głównym bohaterem noweli jest C. Auguste Dupin, detektyw z Paryża, który rozwiązuje sprawę zagadkowego morderstwa dwóch kobiet. Wielu świadków słyszało głos podejrzanego człowieka, jednak każdy z nich twierdzi, że głos mówił w innym języku. Na miejscu zbrodni Dupin znajduje podejrzany włos, który zdaje się nie należeć do człowieka.

Wykreowana w noweli postać Dupina stała się pierwowzorem wielu fikcyjnych detektywów, takich jak Sherlock Holmes i Herkules Poirot. Dupin pojawił się później w nowelach Tajemnica Marii Roget (ang. The Mystery of Marie Roget) oraz Skradziony list (ang. The Purloined Letter).

Treść

Głównymi bohaterami noweli są dwaj rodowici Paryżanie, Auguste Dupin i jego przyjaciel, nienazwany w tekście z nazwiska narrator historii. Obydwaj, żyjąc w odosobnieniu i izolacji, nie przyjmują żadnych odwiedzin. Zerwali kontakty z wcześniejszymi wspólnikami i wychodzą tylko w nocy. Podczas jednego z wieczornych spacerów Dupin demonstruje swe umiejętności analitycznie, odczytując myśli narratora jedynie na podstawie obserwacji jego zachowań.

Pewnego dnia w paryskich gazetach ukazuje się doniesienie o zagadkowym, podwójnym morderstwie Madame L'Espanaye i jej córki na fikcyjnej paryskiej ulicy Rue Morgue. Zwłoki Madame L'Espanaye znaleziono na podwórzu za domem; kobieta miała połamane kości, a jej gardło było tak brutalnie przecięte, że jej głowa ledwo się trzymała reszty ciała. Córka została uduszona i siłą wepchnięta w komin. Morderstwo zostało popełnione w pokoju na czwartym piętrze, zamkniętym od środka na klucz. Według zeznań świadków, podczas morderstwa z mieszkania słychać było dwa głosy: jeden męski, mówiący po francusku, drugi mówiący w obcym języku. Świadkowie nie są zgodni co do języka, którym mówił drugi głos. Każdy z nich twierdzi, że głos mówił w języku, którego świadek nie znał.

Kiedy mężczyzna o nazwisku Adolphe Le Bon zostaje aresztowany, mimo że nie ma dowodu jego winy, Dupin jest tak zaintrygowany, że oferuje swoje usługi prefektowi policji „G-”.

Ponieważ świadkowie nie są zgodni, jakim dokładnie językiem mówił morderca, Dupin przypuszcza, że nie słyszeli oni w ogóle ludzkiego głosu. Na miejscu zbrodni znajduje niezwykły włos i stwierdza, iż nie należy on do człowieka. Wskazuje także na inne znaczące okoliczności: na miejscu zbrodni znaleziono nietknięte przez mordercę kosztowności, co wskazuje, że nie było motywu rabunkowego; wepchnięcie zwłok córki do komina wymagało nadludzkiej siły; jedynym możliwym sposobem wejścia do pokoju było wykonanie niezwykle zręcznego skoku do okna z pobliskiego piorunochronu; ślady na szyi uduszonej kobiety nie pochodzą od ludzkiej ręki. Dupin dochodzi do wniosku, że kobiety zabił nie człowiek, lecz orangutan.

Aby zwabić właściciela zwierzęcia, Dupin zamieszcza w gazecie ogłoszenie, w którym zawiadamia o znalezieniu orangutana. Na ogłoszenie odpowiada marynarz, który przychodzi do niego do domu i oferuje nagrodę za zwrot zwierzęcia. Dupin pyta go o wszystkie informacje, jakie zna na temat zabójstwa przy Rue Morgue. Marynarz przyznaje, że posiadał dzikiego orangutana. Pewnego dnia zwierzę skradło mu ostrą brzytwę do golenia i uciekło na ulicę. Marynarz gonił orangutana aż do Rue Morgue, gdzie zwierzę wdrapało się na ścianę i weszło do apartamentu przez okno. Orangutan schwytał Madame L'Espanaye i próbował ją golić brzytwą, przyzwyczajony do codziennej rutyny marynarza. Krzyki kobiety rozwścieczyły orangutana, który poderżnął kobiecie gardło, a jej omdlałą córkę udusił. Tymczasem marynarz wdrapał się do okna i z przerażeniem patrzył na krwawą scenę. Widząc swego pana, orangutan próbował schować zwłoki i wepchnął córkę do komina, po czym zbiegł.

Ostatecznie marynarz odnajduje orangutana i sprzedaje go. Adolphe le Bon zostaje wypuszczony po tym, jak Dupin opowiada całą historię prefektowi policji „G-”. Niezadowolony z rozwiązania sprawy przez Dupina G- mówi kąśliwie, że ludzie powinni zajmować się własnymi sprawami. Dupin mówi narratorowi, że G- jest „za sprytny na to, aby być głębokim”, ale zarazem chwali umiejętność prefekta de nier ce qui est, et d‘expliquer ce qui n‘est pas (cytat z Nowej Heloizy: „zaprzeczać temu, co jest, a wyjaśniać to, czego nie ma”).

Tematy i analiza

Ilustracja Zabójstwa przy Rue Morgue autorstwa Aubreya Beardsleya

W liście do przyjaciela, dra Josepha Snodgrassa, Poe pisał, że przewodnim tematem noweli było ćwiczenie pomysłowości w próbach wykrycia mordercy[4]. Dupin nie jest zawodowym detektywem; na rozwiązanie sprawy morderstw przy Rue Morgue decyduje się dla osobistej rozrywki. Pragnie również poznać prawdę i udowodnić niewinność fałszywie oskarżonego mężczyzny. Jego zainteresowanie sprawą nie ma wymiaru finansowego i odrzuca on nawet nagrodę pieniężną od właściciela orangutana[5]. Tożsamość prawdziwego mordercy w zasadzie usuwa samo przestępstwo, gdyż ani orangutan, ani jego właściciel nie mogą być moralnie odpowiedzialni[6]. Późniejsze opowiadania detektywistyczne zapewne próbowałyby zwieść czytelnika za pomocą fałszywych tropów, kierujących podejrzenia na aresztowanego Adolphe'a Le Bon; Poe jednak nie zdecydował się na to[7].

Metoda Dupina podkreśla ważność słowa czytanego i pisanego. Doniesienia prasowe podsycają jego ciekawość, a informacje o orangutanach zaczerpuje z pisemnych relacji "Cuviera" (zapewne przyrodnika Georgesa Cuviera). Ta metoda angażuje także czytelnika, który podąża za tokiem rozumowania detektywa, samemu czytając poszlaki[8]. Poe podkreśla również moc słowa mówionego. Kiedy Dupin pyta marynarza o informacje na temat mordercy, temu (...) krew uderzyła do głowy, jak w przystępie duszności. Zerwał się z miejsca i zacisnął kij w pięści, lecz po chwili powalił się znów ciężko na krzesło, drżąc na całym ciele. Z rysów jego wyzierało śmiertelne przerażenie[9].

Poe napisał Zabójstwo przy Rue Morgue w czasie, kiedy przestępstwa zajmowały opinię publiczną ze względu na szybki rozwój miast. Londyn niedługo przedtem ustanowił pierwsze profesjonalne siły policyjne, amerykańskie miasta zaczynały koncentrować się na naukowej pracy policji, a gazety donosiły o krwawych morderstwach i kryminalnych procesach[1]. Zabójstwo przy Rue Morgue nawiązuje do motywów miejskich, z których Poe korzystał kilkakrotnie w swej twórczości, w szczególności w Człowieku tłumu, napisanym pod wpływem czasu spędzonego przez Poego w Filadelfii[10].

W opowieści znaleźć można metaforę walki między umysłem a muskulaturą. Siła fizyczna, uosabiana zarówno przez orangutana, jak i jego właściciela, reprezentuje tu tylko przemoc: orangutan sam jest mordercą, podczas gdy jego właściciel przyznaje, że karał zwierzę biczem. Siła umysłu analityka przewyższa jednak ich przemoc[11]. Nowela zawiera także częsty u autora motyw śmierci pięknej kobiety, który on sam (w eseju The Philosophy of Composition) określał jako jeden z najbardziej poetyckich tematów na świecie[12].

Znaczenie i recepcja

Oryginalny manuskrypt noweli

Biograf Poego, Jeffrey Meyers, podsumowuje znaczenie Zabójstwa przy Rue Morgue przez stwierdzenie, że nowela zmieniła historię świata literatury[13]. Nowela często jest przedstawiana jako pierwsze dzieło z gatunku literatury detektywistycznej. Postać Dupina stała się wzorem dla wielu przyszłych fikcyjnych detektywów jak Sherlock Holmes czy Herkules Poirot. Utwór wyznaczył również wiele toposów, które stały się popularnymi elementami w obrębie gatunku: ekscentryczny, ale błyskotliwy detektyw, nieporadne siły policyjne, oraz narracja pierwszoosobowa prowadzona przez bliskiego przyjaciela. Poe przedstawia policję w mało sympatycznym świetle jako kontrast dla figury detektywa[14].

Poe był także prekursorem techniki narracyjnej, w której detektyw najpierw oznajmia swoje rozwiązanie, po czym wyjaśnia prowadzące do niego rozumowanie[15]. Nowelę uważa się za pierwszy w historii literatury detektywistycznej przykład zagadki zamkniętego pokoju[16].

Po wydaniu Zabójstwa przy Rue Morgue autor był chwalony za stworzenie nowatorskiego dzieła[3]. W pensylwańskiej gazecie Inquirer pisano, że nowela stanowi dowód na geniusz pana Poego ... z potęgą inwencji i z kunsztem, z którymi nie da się niczego porównać[16]. Poe jednak bagatelizował swe osiągnięcie w liście do Philipa Pendeltona Cooka[17]:

Takie historie analitycznego procesu rozumowania zawdzięczają swoją popularność temu, że są niejako w nowej tonacji. Nie chcę powiedzieć, że nie są genialne – ale ludzie sądzą, że są one bardziej genialne niż w rzeczywistości […] Na przykład w przypadku „Zabójstwa przy Rue Morgue” – co jest genialnego w rozwikłaniu matni, którą utkało się samemu w celu jej rozwikłania?[4]

Dzisiejszy czytelnik może być niezadowolony z naruszenia przez Poego niepisanej konwencji, podług której czytelnik powinien być w stanie sam znaleźć rozwiązanie podczas lektury. Końcowy zwrot akcji można odczytać jako przejaw „złej woli” autora, ponieważ czytelnicy nie uwzględniliby orangutana na liście potencjalnych morderców[18]. Rola, jaką odegrał Poe w stworzeniu gatunku literatury detektywistycznej, odzwierciedlona jest w nazwie przyznawanych corocznie przez organizację Mystery Writers of America nagród Edgar Awards[19].

Inspiracja

Słowo detektyw jeszcze nie istniało, kiedy Poe pisał Zabójstwo przy Rue Morgue[3], choć postacie zajmujące się rozwiązywaniem tajemnic pojawiały się już wcześniej w literaturze. Niekiedy za pierwszy utwór detektywistyczny uważa się Pannę de Scudery E.T.A. Hoffmanna, w której tytułowa bohaterka udowadnia niewinność człowieka podejrzanego przez policję o morderstwo[2]. Do prekursorów tego gatunku można też zaliczyć powiastkę filozoficzną Zadig Woltera, której tytułowy bohater dokonuje podobnych popisów rozumowania[16].

Poe mógł także opierać się na własnych wcześniejszych dziełach analitycznych, takich jak esej Maelzel's Chess Player oraz opowiadanie komediowe Three Sundays in a Week[16]. Główny zwrot akcji utworu mógł być zainspirowany reakcją tłumu na widok orangutana pokazanego w Masonic Hall w Filadelfii w lipcu 1839 roku[13].

Nazwisko głównego bohatera zostało być może zapożyczone od Dupina, postaci z serii opowiadań publikowanych w roku 1828 w Burton's Gentleman’s Magazine pod tytułem Nieopublikowane fragmenty z życia Vidocq, francuskiego ministra policji[20]. Poe prawdopodobnie był zaznajomiony z tymi opowiadaniami, w których także występuje analityk, odnajdujący mordercę, chociaż obie fabuły wykazują tylko niewielkie podobieństwo. Jednak w obu przypadkach ofiary mordercy mają podcięte gardło w tak drastyczny sposób, że głowa prawie całkowicie odpada od reszty ciała[21]. W noweli Poego Dupin wspomina o Vidocqu, określając go jako osobę mającą „zmysł śledczy”[22].

Ekranizacje

Muzyka

Przypisy

  1. 1 2 3 Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. s. 171.
  2. 1 2 Booker: The Seven Basic Plots. s. 507.
  3. 1 2 3 Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. s. 173.
  4. 1 2 Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. s. 354.
  5. ↑ Whalen: Poe and the American Publishing Industry. s. 86.
  6. ↑ Cleman: Irresistible Impulses: Edgar Allan Poe and the Insanity Defense. s. 65.
  7. ↑ Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. s. 312.
  8. ↑ Thomas: Poe's Dupin and the Power of Detection. s. 133–134.
  9. ↑ Kennedy: Poe, Death, and the Life of Writing. s. 120.
  10. ↑ Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. s. 172.
  11. ↑ Rosenheim: The Cryptographic Imagination: Secret Writing from Edgar Poe to the Internet. s. 75.
  12. ↑ Hoffman: Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. s. 110.
  13. 1 2 Meyers: Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. s. 123.
  14. ↑ Van Leer: Detecting Truth: The World of the Dupin Tales. s. 65.
  15. ↑ Cornelius, Kay (2001). „Biography of Edgar Allan Poe” in Bloom's BioCritiques: Edgar Allan Poe, Harold Bloom, ed. Philadelphia: Chelsea House Publishers, 33 ISBN 0-7910-6173-6
  16. 1 2 3 4 Kenneth Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Nowy Jork: Harper Perennial, 1991, s. 174. ISBN 0-06-092331-8. (ang.).
  17. ↑ Kennedy: Poe, Death and the Life of Writing. s. 119.
  18. ↑ Rosenheim: The Cryptographic Imagination: Secret Writing from Edgar Poe to the Internet. s. 68.
  19. ↑ Neimeyer: Poe and Popular Culture. s. 206.
  20. ↑ Cornelius: Biography of Edgar Allan Poe. s. 31.
  21. ↑ Ian V. K. Ousby. 'The Murders in the Rue Morgue' and 'Doctor D'Arsac': A Poe Source. „Poe Studies”. V (2), s. 52, grudzień 1972. (ang.).
  22. ↑ Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. s. 311.
  23. ↑ Murders in the Rue Morgue. IMDb. (ang.).
  24. ↑ Murders in the Rue Morgue. IMDb. [dostęp 2011-01-31]. (ang.).
  25. ↑ Phantom of the Rue Morgue. IMDb. [dostęp 2011-01-31]. (ang.).
  26. ↑ Murders in the Rue Morgue. IMDb. [dostęp 2011-01-31]. (ang.).
  27. ↑ The Murders in the Rue Morgue. IMDb. [dostęp 2011-01-31]. (ang.).
  28. ↑ Killers. AllMusic. [dostęp 2011-01-31]. (ang.).

Bibliografia

  • Christopher Booker: The Seven Basic Plots. Continuum, 2004, s. 507. (ang.).
  • John Cleman: Harold Bloom: Bloom's BioCritiques: Edgar Allan Poe. Filadelfia: Chelsea House Publishers, 2001, s. 65. ISBN 0-7910-6173-6. (ang.).
  • Kay Cornelius: Biography of Edgar Allan Poe. W: Harold Bloom: Bloom's BioCritiques: Edgar Allan Poe. Filadelfia: Chelsea House Publishers, 2001, s. 33. ISBN 0-7910-6173-6. (ang.).
  • Daniel Hoffman: Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972, s. 110. ISBN 0-8071-2321-8. (ang.).
  • J. Gerald Kennedy: Poe, Death, and the Life of Writing. New Haven: Yale University Press, 1987, s. 119-120. ISBN 0-300-03773-2. (ang.).
  • Jeffrey Meyers: Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. Nowy Jork: Cooper Square Press, 1992, s. 123. ISBN 0-8154-1038-7. (ang.).
  • Arthur Hobson Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998, s. 311-312, 354. ISBN 0-8018-5730-9. (ang.).
  • Shawn James Rosenheim: The Cryptographic Imagination: Secret Writing from Edgar Poe to the Internet. Johns Hopkins University Press, 1997, s. 68, 75. ISBN 978-0-8018-5332-6. (ang.).
  • Kenneth Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Nowy Jork: Harper Perennial, 1991, s. 171-174,. ISBN 0-06-092331-8. (ang.).
  • Dawn B. Sova: Edgar Allan Poe: A to Z. Nowy Jork: Checkmark Books, 2001, s. 162–163. ISBN 0-8160-4161-X. (ang.).
  • Peter Thomas: The Cambridge Companion to Edgar Allan Poe. W: Kevin J. Hayes: Poe's Dupin and the Power of Detection. Cambridge University Press, 2002, s. 133–134. ISBN 0-521-79727-6. (ang.).
  • David Van Leer: Detecting Truth: The World of the Dupin Tales. W: Kenneth Silverman: The American Novel: New Essays on Poe's Major Tales. Cambridge University Press, 1993, s. 65. ISBN 0-521-42243-4. (ang.).
  • Terance Whalen: Poe and the American Publishing Industry. W: J. Gerald Kennedy: A Historical Guide to Edgar Allan Poe. Oxford University Press, 2001, s. 86. ISBN 0-19-512150-3. (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.