Mapa etniczna Turcji 1911 rok[1]
Podział Anatolii i Tracji według traktatu z Sevres.

     Terytorium Turcji i planowany Kurdystan (ciemnocytrynowy)

Tereny oddane:

     Armenii

     Grecji

     Francji

     Wielkiej Brytanii

Ponadto obszary zaznaczone liniami pionowymi – strefy wpływów:

     Włoch

     Francji

     Wielkiej Brytanii

     Zdemilitaryzowana międzynarodowa strefa kontroli cieśnin

Linią ciągłą zaznaczony zrewidowany traktatem w Lozannie 1923 przebieg granic Turcji
Ostateczne granice Turcji ustalone traktatem w Lozannie (1923). Zaznaczono strefy zdemilitaryzowane.

Wymiana ludności pomiędzy Grecją i Turcją – przesiedlenia obejmujące ponad dwa miliony osób wynikłe z zapisów traktatu z Lozanny, podpisanego 24 lipca 1923 przez Imperium brytyjskie, Francję, Włochy, Japonię, Grecję, Rumunię oraz Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców z jednej strony a Republiką Turecką z drugiej strony.

Traktat w Lozannie zrewidował postanowienia traktatu z Sèvres z 10 sierpnia 1920, sprowadzające się w praktyce do rozbioru terytorium Imperium Osmańskiego, w tym etnicznych ziem tureckich, umiędzynarodowienia Konstantynopola (Stambułu), cieśnin Bosfor i Dardanele i ograniczenia suwerennej władzy Turcji do części Anatolii[2]. Traktat z Sevres spotkał się z czynnym oporem Turków, którzy obalili sułtanat i ustanowili republikę ze stolicą w Ankarze, gdzie Mustafa Kemal Atatürk zwołał 23 kwietnia 1920 Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji – pierwszy w historii parlament turecki[3], a następnie zbrojnie przeciwstawili się armii greckiej, która podjęła ofensywę do centrum Anatolii próbując wymusić realizację postanowień traktatu z Sevres. W bitwie nad rzeką Sakarya armia grecka została pokonana i odrzucona na wybrzeże przez Turków. W konsekwencji traktat z Sèvres stał się martwą literą. W ramach wymiany ludności przesiedlono do Turcji od 500 – 800 tys. ludzi, a do Grecji ok. 1,5 mln. (głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego (Jonia), wybrzeża Morza Czarnego (Pontu), Tracji wschodniej oraz Kapadocji).

Traktat zakończył wojnę grecko-turecką i ustabilizował sytuację w regionie. W latach 1915–1918 pod pretekstem obrony kraju w północno-wschodniej Turcji, w rejonie działań wojennych pomiędzy armiami turecką i rosyjską doszło do masowych przesiedleń, pogromów i rzezi ormiańskich i greckich mieszkańców regionu Pont. Po przegranej Turcji i jej sojuszników w I wojnie światowej i wycofaniu wojsk rosyjskich z obszaru Pontu doszło do planowej i wyjątkowo okrutnej eksterminacji nie-Turków (ludobójstwo Greków Pontyjskich).

Po podpisaniu traktatu z Lozanny, wobec skali wzajemnej nienawiści pomiędzy chrześcijanami a Turkami w regionie i w konsekwencji praktycznej niemożności zgodnego pokojowego współżycia obu społeczności etnicznych w ramach jednego państwa (Grecji lub Turcji) zadecydowano o masowym przesiedleniu ludności cywilnej, obu wielkich religii, z terenów etnicznie mieszanych na terytorium państwa etnicznego. Wymiana ludności nie była dokonywana według kryterium narodowego czy językowego. Podstawowy wyznacznik stanowiło wyznanie. I tak z Grecji wysiedlono nie tylko ludność tureckojęzyczną, ale także muzułmanów posługujących się innymi językami: wyznających islam Cyganów, pewną część Pomaków, Albańczyków oraz Meglenorumunów. Natomiast z Turcji wysiedlono niemal wszystkich prawosławnych bez względu na to czy posługiwali się oni językiem greckim, tureckim czy innym. Z obligatoryjności wymiany wyłączono okręg Konstantynopola i wysp Imbros i Tenedos w Turcji, gdy w greckiej Tracji Zachodniej mogła pozostać miejscowa społeczność muzułmańska, składająca się z Turków i Pomaków. W Turcji pozostała też muzułmańska część Pontów, zamieszkujących okolice Trapezuntu. Grupa ta, islamizowana poczynając od XVII w., do dziś używa pontyjskiej formy języka greckiego i przyjaźnie odnosi się do greckiej diaspory, także wywodzącej się z Pontu.

Wymiana ludności zazwyczaj odbywała się w sposób pokojowy, stopniowo i trwała do 1930 r. Liga Narodów zorganizowała także aktywizację ekonomiczną okolic objętych wymianami ludności. W ten sposób dopomożono także ludności, która opuściła swe ojczyzny jeszcze w trakcie trwania wojen bałkańskich. Aktywizacją ekonomiczną łagodzono także napięcia, pomiędzy repatriantami a ludnością miejscową. Urzędnicy Ligi Narodów, a za nimi greccy historycy mówią wręcz o przejściu części Bałkanów, objętej wymianami ludności, prosto z realiów XVII wieku, do szybkiego rozwoju i XX wieku[4].

Wymiana ludności pomiędzy Turcją a Grecją w konsekwencji traktatu z Lozanny były pierwszą w historii nowoczesnej operacją tego typu. Na modelu określonym w Lozannie i z podobnych motywów oparta była wymiana ludności w Europie Środkowo-Wschodniej po II wojnie światowej.

Przypisy

  1. ↑ Bardziej precyzyjna mapa, oparta o dane z 1918 roku autorstwa Georgiosa Sotiriadisa, profesora historii Uniwersytetu Ateńskiego, źródło: “An Ethnological Map Illustrating Hellenism In The Balkan Peninsula And Asia Minor”, London: Edward Stanford, LTD. 12, 13, 14 Long Acre, W.C.2. 1918. Nie obejmuje centralnej i wschodniej Turcji.
  2. ↑ Trację Wschodnią po Morze Czarne z Adrianopolem i półwyspem Gallipoli otrzymała Grecja. Uzyskała ona również prawo do okupacji i administracji rejonu Smyrny (obecnie Izmir), z obowiązkiem dopuszczenia tam lokalnego parlamentu, który po pięciu latach miałby się wypowiedzieć o dalszej przynależności tego terytorium.Zachodnia i południowa Anatolia została podzielona na dwie strefy wpływów: włoską i francuską. Na wschodzie Anatolii, od Morza Czarnego po jezioro Van i granicę perską, miała się rozciągać niezależna Armenia, a na południe od niej autonomiczny Kurdystan. Bardzo rozległa strefa cieśnin po stronie europejskiej i azjatyckiej miała ulec ścisłej demilitaryzacji.
  3. ↑ Formalne zniesienie sułtanatu nastąpiło w 1922
  4. ↑ John Hope Simpson. The Work of the Greek Refugee Settlement Commission. „Journal of the Royal Institute of International Affairs”. 8, s. 583–604, listopad 1929. (ang.).; Εμείς οι Έλληνες, wyd.: Σκαϊ Βιβλίο 2008.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.