Wyjec
Alouatta[1]
Lacépède, 1799[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – wyjec brązowy (A. guariba)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy szerokonose

Rodzina

czepiakowate

Podrodzina

wyjce

Rodzaj

wyjec

Typ nomenklatoryczny

Simia belzebul Linnaeus, 1766

Gatunki

13 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Wyjec[12] (Alouatta) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny wyjców (Alouattinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae). Są największymi małpami Nowego Świata. Znane z umiejętności wydawania bardzo głośnych dźwięków. Spokrewnione z czepiakami z podrodziny Atelinae.

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki szeroko rozprzestrzenione w Ameryce Środkowej i Południowej – od Meksyku do północnej Argentyny[13][14][15].

Charakterystyka

Długość ciała 37–71,2 cm, ogona 51,5–80 cm; masa ciała samców samic 3,1–7 kg, 4,5–9,6 kg (samce są większe i cięższe od samic)[14][16]. Ubarwienie płowe, rude lub czarne. Są aktywne podczas dnia. Większą część życia spędzają na drzewach, tworząc grupy rodzinne liczące kilkanaście osobników. Cechą szczególną jest bardzo głośne nawoływanie (wzmacniane przez rezonatory – worki krtaniowe, których kostne ściany zbudowane są z przekształconej kości gnykowej), słyszalne w promieniu kilku kilometrów. Wyjce należą do zwierząt wydających najgłośniejsze dźwięki. Ich wycie jest formą terytorializmu, demonstrowania swojej obecności przedstawicielom innych grup rodzinnych celem uniknięcia sporów przy spotkaniach na granicy zajmowanego terytorium. Zamieszkują wilgotne lasy tropikalne.

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1799 roku francuski przyrodnik Bernard Germain de Lacépède w rozdziale Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères swojej książki o tytule Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux[2]. Na gatunek typowy Lacépède wyznaczył (oznaczenie monotypowe) wyjca rdzaworękiego (A. belzebul).

Etymologia

  • Alouatta (Aluata, Aluatta, Alouata, Alonata, Aloutta, Aluoatta): lokalna, karaibska nazwa arawata dla wyjców[17].
  • Mycetes (Mycetus): gr. μυκητης mukētēs „ryczący”, od μυκαομαι mukaomai „ryczeć”[18]. Gatunek typowy: Simia belzebul Linnaeus, 1766.
  • Stentor: w mitologii greckiej Stentor (gr. Στεντωρ Stentor) był trackim heroldem w wojsku greckim pod Troją, słynnym z potężnego głosu który równał się sile głosu pięćdziesięciu mężczyzn[19]. Gatunek typowy: Simia seniculus Linnaeus, 1760.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[20][16][13][12]:

  • Alouatta seniculus (Linnaeus, 1766) – wyjec rudy
  • Alouatta arctoidea Cabrera, 1940 – wyjec niedźwiedzi
  • Alouatta macconnelli D.G. Elliot, 1910 – wyjec gujański
  • Alouatta sara D.G. Elliot, 1910 – wyjec boliwijski
  • Alouatta nigerrima Lönnberg, 1941 – wyjec amazoński
  • Alouatta belzebul (Linnaeus, 1766) – wyjec rdzaworęki
  • Alouatta discolor (Spix, 1823) – wyjec nizinny
  • Alouatta ululata D.G. Elliot, 1912 – wyjec brzegowy
  • Alouatta guariba (Humboldt, 1812) – wyjec brązowy
  • Alouatta caraya (Humboldt, 1812) – wyjec czarny
  • Alouatta palliata (J.E. Gray, 1849) – wyjec płaszczowy
  • Alouatta pigra B. Lawrence, 1933 – wyjec jukatański

Opisano również południowoamerykański wymarły gatunek z plejstocenu[21]:

  • Alouatta mauroi Tejedor, Rosenberger & Cartelle, 2008

Uwagi

  1. 1 2 3 4 5 6 7 Niepoprawna późniejsza pisownia Alouatta Lacépède, 1799.
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Mycetes Illiger, 1811.

Przypisy

  1. ↑ Alouatta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. 1 2 Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 4. (fr.).
  3. 1 2 J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 70. (łac.).
  4. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 107, 1812. Paris. (fr.).
  5. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 549. (łac.).
  6. ↑ W. Swainson: Animals in menageries. London: Printed for Longman, Orme, Brown, Green, & Longmans, and John Taylor, 1838, s. 21, seria: Cabinet cyclopaedia, Natural history. (ang.).
  7. ↑ Mammalia. W: L. Agassiz: Nomenclator zoologicus, continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, adjectis auctoribus, libris, in quibus reperiuntur, anno editionis, etymologia et familiis, ad quas pertinent, in singulis classibus. Soloduri: Jent et Gassmann, 1842–1846, s. 2. (łac.).
  8. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Nova ed. (prima completa). Cz. 1. Berolini: R. Friedländer & sohn, 1898, s. 32. (łac.).
  9. ↑ A. Neiva & B. Penna. Viagem científica pelo norte da Bahia, sudoeste de Pernambuco, sul do Piauhí e de norte de Goiaz. „Memórias do Instituto Oswaldo Cruz”. 8 (3), s. 106, 1916. (port.).
  10. ↑ A. Ximenez: Algunos mamiferos venezoelanos en las colleciones del Museo Nacional de Historia Natural (Montevideo, Uruguay). W: Actas VI Congresso Latinoamericano Zoologia. Cz. 1. México: 1973, s. 258. (hiszp.).
  11. ↑ A.B. Rylands & D. Brandon-Jones. Scientific nomenclature of the red howlers from the northeastern Amazon in Brazil, Venezuela, and the Guianas. „International Journal of Primatology”. 19 (5), s. 883, 1998. DOI: 10.1023/A:1020349514553. (ang.).
  12. 1 2 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42–43. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  13. 1 2 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 212–214. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  14. 1 2 A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 525–529, 531–534. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  15. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Alouatta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
  16. 1 2 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 137–141. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  17. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 89–90.
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 438.
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 647.
  20. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  21. ↑ M.F. Tejedor, A.L. Rosenberger & C. Cartelle. Nueva especie de Alouatta (Primates, Atelinae) del Pleistoceno Tardío de Bahía, Brasil. „Ameghiniana”. 45 (1), s. 248, 2008. (hiszp.).

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.