Charles Edwin Fripp, Bitwa pod Isandlwaną, 1879, zbiory: National Army Museum (SA)

Wojna kolonialna – rodzaj wojny prowadzonej z rodzimą ludnością danego obszaru w celu utworzenia kolonii lub zdobycia istniejących kolonii innych państw, charakterystyczny dla kolonializmu epoki nowożytnej[1].

Pojęcie wojny kolonialnej to ogólny termin, odnoszący się do różnych konfliktów, toczonych w wyniku przejmowania terytoriów zamorskich przez obce mocarstwa, tworzące następnie kolonie. Określenie znajduje użycie zwłaszcza w przypadku wojen toczonych w XIX wieku między armiami europejskimi w Afryce, Azji, Ameryce Północnej, Ameryce Południowej i Oceanii przeciw autochtonom. Podboje kolonii można podzielić na dwa etapy:

  1. Okres krótkich, regularnych działań wojennych między najeźdźcą a siłami tubylców, które w porównaniu z najeźdźcą były zazwyczaj mniej liczne i gorzej uzbrojone.
  2. Okres walki partyzanckiej, kiedy w celu przygotowania terytorium do wprowadzenia nowych osadników mocarstwo podejmowało operacje przeciwdziałające powstaniom. Gdy podbijające ziemie mocarstwo ustanowiło swój przyczółek na nowo podbitym terenie, rozpoczynało wyprawy na sąsiednie terytoria w odwecie za opór lub w celu zneutralizowania potencjalnych wrogów. Wojny kolonialne mogły skutkować również dekolonizacją.

Początki

Za pierwsze wojny kolonialne uznaje się portugalskie[2] i hiszpańskie[3] konkwisty, będące skutkiem wielkich odkryć geograficznych. Prowadzone były przeciwko rdzennej ludności Ameryki Środkowej i Południowej w XVI wieku.

Wojna angielsko-francuska o dominację w Ameryce Północnej

W latach 1754–1763 pomiędzy Wielką Brytanią a Francją rozpoczęła się wojna o hegemonię w Ameryce Północnej. Równocześnie trwający proces kolonizacji terytorium dzisiejszego USA przez Anglików oraz Kanady przez Francuzów, powodował realną możliwość utraty nowo zdobytych kolonii i wpływów.

Wykorzystując fakt napiętej sytuacji w Europie (wojna siedmioletnia), Anglicy rozpoczęli działania zbrojne. Na początku wojny żadna ze stron nie osiągała znaczącej przewagi. Dopiero wygrana Anglików w bitwie o rzekę św. Wawrzyńca zadecydowała o ich przewadze w konflikcie. Pozwoliła im przedostać się na tereny obecnej Kanady i ostatecznie pokonać znajdujące się tam siły francuskie. Wielka Brytania umocniła swoją pozycję w Ameryce Północnej, zajmując większość francuskich kolonii, a także hiszpańską Florydę. Największe straty ponieśli jednak mieszkańcy obszarów, na których terenie toczyły się walki.

Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych

Wzrost poczucia tożsamości narodowej wśród angielskich kolonistów w Ameryce oraz brytyjska polityka ceł na towary tam eksportowane (Akty Nawigacyjne) wywołały wzrost nastrojów separatystycznych wśród Amerykanów. W roku 1775 rozpoczęło się powstanie kolonii wschodniego wybrzeża kontynentu, które w ciągu zaledwie paru tygodni przerodziło się w rewolucję. Po serii zwycięskich batalii oraz ogłoszeniu niepodległości przez USA, Wielka Brytania zaniechała starań o ponowne przejęcie inicjatywy w utraconych dominiach.

Wydarzenia te pokazały niechęć rządu w Londynie do prowadzenia zorganizowanych działań zbrojnych. W perspektywie późniejszych konfliktów kolonialnych Imperium Brytyjskiego (np. wojny opiumowe czy powstanie Maorysów na Nowej Zelandii) taka polityka była ewenementem, ukazującym chwilową słabość Imperium.

Wojny w koloniach brytyjskich w XIX wieku

Wojny kolonialne prowadzone były przez Brytyjczyków przez cały XIX wiek w Afryce, Azji i Oceanii. Znalazły się wśród nich:

  • wojny burskie:
    • I wojna burska: Na terenie Transwalu i Oranii (republik Burów – potomków holenderskich osadników z XVIII wieku) odkryto w latach 60. i 70. XIX wieku pokaźne złoża złota i diamentów. Wielka Brytania rozpoczęła okupację tych terenów, której Burowie nigdy nie zaakceptowali. W 1880 roku rozpoczęli powstanie na obszarze Transwalu. Źle zorganizowane oddziały angielskie ponosiły liczne klęski, tracąc tysiące żołnierzy. Burowie wypracowali metodę wojny partyzanckiej, przez co byli nieuchwytni dla armii brytyjskiej. Dzięki tym działaniom Imperium Brytyjskie uznało w 1881 roku niepodległość Republiki Transwalu.
    • II wojna burska: Konflikt rozpoczęli Burowie w 1899 roku, wszczynając działania wojenne przeciw Brytyjczykom. Początkowo zwyciężali w starciach, jednak na skutek wielkiej ofensywy brytyjskiej w 1900 roku regularna armia burska poniosła ostateczną porażkę. Rozpoczął się partyzancki etap wojny, podczas którego Brytyjczycy zbudowali system obozów koncentracyjnych dla ludności cywilnej oraz sieć Blokhauzów, aby kontrolować ruchy burskich partyzantów. Metody te, pomimo sprzeciwu prasy europejskiej, przyniosły pożądany skutek, zapewniając Brytyjczykom zwycięstwo, które poskutkowało zajęciem Transwalu. Wojny te były toczone przy przytłaczającej przewadze wojsk brytyjskich (350 tys. przeciw 60 tys. Burów).[4][5]

Wojny kolonialne w wieku XX

Większość krajów Afryki oraz Azji uzyskała niepodległość na drodze pokojowej. Wyjątkiem były państwa podległe Francji i Portugalii, których polityka zakładała obronę kolonii i zaangażowanie wojsk w walki, tak jak miało to miejsce w Indochinach, Algierii, Angoli czy Mozambiku.

Przypisy

  1. ↑ Marc Ferro, Historia kolonizacji, Warszawa 1997.
  2. ↑ Roger Crowley, Zdobywcy. Jak Portugalczycy zdobyli Ocean Indyjski i stworzyli pierwsze globalne imperium, Poznań 2016, ISBN 978-83-7818-890-2.
  3. ↑ HISTORY OF THE SPANISH EMPIRE [online], www.historyworld.net [dostęp 2021-01-26].
  4. ↑ wojny burskie, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-06-23].
  5. ↑ Andrzej Bartnicki, Zarys dziejów Afryki i Azji. Historia konfliktów, 1869-2000, wyd. 2, Warszawa: Książka i Wiedza, 2000, ISBN 978-83-05-13157-5 [dostęp 2023-06-08].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.