Wojciech Kętrzyński
Ilustracja
Wojciech Kętrzyński (1881)
Imię i nazwisko urodzenia

Adalbert von Winkler

Data i miejsce urodzenia

11 lipca 1838
Lec

Data i miejsce śmierci

15 stycznia 1918
Lwów

Miejsce spoczynku

cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Zawód, zajęcie

historyk

Narodowość

polska

Alma Mater

Uniwersytet Albrechta w Królewcu

Stanowisko

dyrektor

Pracodawca

Zakład Narodowy im. Ossolińskich

Rodzice

Józef Winkler,
Eleonora z domu Raabe

Wojciech Kętrzyński, urodzony jako Adalbert von Winkler (ur. 11 lipca 1838 w Lecu, zm. 15 stycznia 1918 we Lwowie) – polski historyk, wieloletni dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie[1].

Ojciec Stanisława Kętrzyńskiego.

Życiorys

Tablica pamiątkowa w miejscu narodzin w Giżycku

Urodził się jako Adalbert von Winkler. Jego ojciec pochodził ze szlacheckiej rodziny kaszubskiej herbu Cietrzew, której nazwisko powstało od miejscowości Kętrzyno (obecnie w powiecie wejherowskim). Dziadkowi dopisano przy nazwisku dodatek Winkler, a ojciec o imieniu Józef używał już tylko nazwiska Winkler. Matka Eleonora z domu Raabe, pochodziła z Nowej Wsi pod Iławą. Po śmierci ojca (1846), który był żandarmem w Giżycku, w latach 1849–1853 przebywał w Poczdamie w szkole dla sierot po byłych wojskowych.

W latach 1853–1855 ukończył progimnazjum (w dwa lata pięcioletni kurs) w Lecu (obecnie Giżycko). Następnie od 1855 roku uczył się w gimnazjum w Rastemborku (obecnie Kętrzyn). W 1856 otrzymał list od siostry, z którego dowiedział się o polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym Kętrzyński. Spowodowało to jego zainteresowanie polskością i naukę języka polskiego. W 1859 zdał egzamin maturalny i 13 października rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Albrechta w Królewcu.

„Wiarę, mowę ukraść mi mogliście,

Ale serca z piersi nie wyrwiecie.
Serce me zostanie zawsze polskie!”[2]

Wojciech Kętrzyński W ojczystym kraju

Wojciech Kętrzyński przed 1906

W 1861 przeprowadził urzędową zmianę imienia i nazwiska na Wojciech Kętrzyński. W ślad za nim zmieniło je także jego rodzeństwo[2]. W wakacje 1862 roku przebywał u swojej ciotki Jadwigi Krohnke w Warszawie. Później zaangażował się w działalność patriotyczną i miał swój udział w powstaniu styczniowym organizując transport broni. W dniu 11 września 1863 został aresztowany we wsi Jaroty i uwięziony w Bramie Górnej w Olsztynie. Po początkowym uwolnieniu od zarzutów aresztowano go ponownie 6 października i osadzono w więzieniu Moabit w Berlinie. Jego sprawa była później rozpatrywana w wielkim procesie 135 Polaków w Berlinie. W czasie procesu został mu przedstawiony zarzut zdrady stanu. Ostatecznie od tego zarzutu został uniewinniony, ale 23 grudnia 1864 został skazany na rok więzienia w twierdzy kłodzkiej.

Grób na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie

W więzieniu przetłumaczył na łacinę swoją dysertację doktorską i poemat Wincentego Pola na niemiecki. Po wyjściu z więzienia w dniu 22 kwietnia 1866 udał się do Królewca na uniwersytet. Tam obronił 12 grudnia 1866 swoją rozprawę doktorską De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto a 1002–1005[3]. Potem w różnych miejscach szukał pracy, ponieważ władze pruskie odmawiały mu zatrudnienia na terenach, gdzie mieszkali Polacy. W 1868 roku opublikował w „Gazecie Poznańskiej” pracę O Mazurach. Materiały etnograficzne o życiu codziennym i kulturze Mazurów zbierał między innymi w Sztynorcie i jego okolicach[4]. W latach 1868–1870 znalazł zatrudnienie jako bibliotekarz u J.K. Działyńskiego w Kórniku pod Poznaniem. Od 1869 roku był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[5].

Ostatecznie od 1873 zaczął pracować w Zakładzie im. Ossolińskich we Lwowie. Pracę tam podjął 1 czerwca 1870 jako sekretarz naukowy; w 1874 został kustoszem i 1 listopada 1876 dyrektorem. W 1882 roku opublikował dzieło O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich[6].

W 1894 roku został członkiem Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego[7].

W 1906 otrzymał drugą nagrodę Fundacji Franciszka Kochmana ze Lwowa[8].

Zmarł 15 stycznia 1918 r. i został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Część rodziny Wojciecha Kętrzyńskiego osiedliła się w Warszawie, a niektórzy z niej wyemigrowali do Kanady.

Upamiętnienie

Pamięć Wojciecha Kętrzyńskiego uczczono, nadając w 1946 mazurskiemu miastu Rastembork nazwę Kętrzyn[uwaga 1]. Nazwiskiem jego nazwano wiele ulic (w Gdańsku, Olsztynie, Ostródzie, Giżycku, Szczytnie, Braniewie, Nidzicy i Pasymiu), osiedle w Olsztynie, a także jego imię i nazwisko występuje w nazwach szkół oraz innych instytucji. Do najważniejszych z nich należy Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, założony w 1963. W latach 1969–1994 był patronem Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki (przemianowanego w 1992 na Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych) w Bemowie Piskim[9].

Dorobek

Wojciech Kętrzyński dał się poznać jako historyk, etnograf, polityk, publicysta i poeta. Wprowadził na grunt nauki polskiej problematykę prusko-mazurską. W pracach swoich opierał się na tysiącach wcześniej niepublikowanych źródeł. Krytycznie odnosił się do zafałszowań historyków niemieckich. Pozytywnie ocenił prace Maxa Toeppena. Współpracował z Oskarem Kolbergiem, któremu przekazał zbiór pieśni mazurskich, uzupełniając zbiory Gustawa Gizewiusza. Kętrzyński współpracował z Henrykiem Sienkiewiczem, który przy pisaniu Potopu niewątpliwie korzystał z jego wiedzy.

Ważniejsze opracowania Wojciecha Kętrzyńskiego

  • w 1868 r. opublikował w „Dzienniku Poznańskim” artykuł O Mazurach, który publikowany był też później w 1872[10] w wersji rozszerzonej. Była to jego pierwsza z publikacji przybliżających Mazury Polsce i Polskę Mazurom.
  • Szkice Prus Wschodnich zamieszczone w „Przewodniku Naukowym i Literackim”[11], Lwów 1876 (wznowienie pt. Szkice w Wydawnictwie Pojezierze, Olsztyn 1977)
  • Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z ich przezwiskami niemieckimi[12], Lwów 1879.
  • Gazeta polska z początku XVIII wieku (Poczta Królewiecka 1718-1720) w „Przewodniku Naukowym i Literackim”, Lwów 1880.
  • Wiersze Wojciech Kętrzyński pisał po niemiecku w wieku młodzieńczym. Po wydaniu zbioru Aus dem Liederbuch eines Germanisierten (1854-1862)[13] w 1883 zostały skonfiskowane przez władze pruskie i austriackie. (Znaczenie tych wierszy doceniła Armia Krajowa – niektóre z nich kolportowano w czasie II wojny światowej wśród żołnierzy niemieckich.)
  • O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich[6], Lwów 1882.
  • O powołaniu Krzyżaków przez księcia Konrada w „Kraju” wydawanym w Petersburgu 1903.

Źródła opracowane przez W. Kętrzyńskiego

  • około 70 tekstów średniowiecznych dokumentów opublikowanych tomach 3–6 Pomników dziejowych Polski
  • 128 dokumentów z lat 1105–1399 wydrukowanych w Kodeksie dyplomatycznym klasztoru tynieckiego
  • katalog rękopisów Ossolineum (trzy tomy – siedemset stron druku)

Uwagi

  1. ↑ Nazwa Kętrzyn została nadana omyłkowo, gdyż Kętrzyński urodził się w Giżycku – w wyniku urzędniczej pomyłki Kętrzyn otrzymał nazwę od nazwiska Kętrzyński, natomiast Giżycko od Gizewiusza.

Przypisy

  1. ↑ Fryderyk Papée, Towarzystwo historyczne 1886-1900, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 5.
  2. 1 2 Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 156, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
  3. ↑ De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto a. 1002-1005. auctor Adalbertus de Kętrzyński. wyd. 1866 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
  4. ↑ Jerzy Łapo, Sztynort. Blaski i cienie. Przewodnik kulturowy, VMA Wzorcownia, 1 czerwca 2021, s. 65 (pol.).
  5. ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 2.
  6. 1 2 Wojciech Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, wyd. 1882 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
  7. ↑ Maria Blombergowa, Polscy członkowie Cesarskiego Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego (1864-1914), w: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 25/3 (1980) s. 555.
  8. ↑ Laureaci konkursu Kochmana. „Nowości Illustrowane”. Nr 16, s. 2, 21 kwietnia 1906.
  9. ↑ Leszkowicz 2022 ↓, s. 753.
  10. ↑ Wojciech Kętrzyński, O Mazurach, wyd. 1872 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
  11. ↑ Przewodnik Naukowy i Literacki, R. 4, 1876 [online], Królewiec s. 52–62, Na kresach mazurskich s. 165–176, Mazury s. 251–265, Warmia s. 456–464, polona.pl [dostęp 2018-04-09].
  12. ↑ Wojciech Kętrzyński, Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza. Wraz z przezwiskami niemieckiemi. wyd. 1879 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
  13. ↑ Wojciech Kętrzyński, Aus dem Liederbuch eines Germanisierten 1854-1862, wyd. 1938 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.