Pałac i park

Wołczyńska rezydencja kasztelana Stanisława Poniatowskiego zbudowana została po 1721 roku pośrodku imponującej, blisko półtorakilometrowej osi, ciągnącej się od kościoła Bazylianów na zachodzie do groty Neptuna na wschodnim krańcu kanału, będącego głównym akcentem ogrodu^[5]. Pałac założony został na planie podkowy i obejmował cour d’honneur, po którego obu stronach usytuowano dwa dziedzińce gospodarcze. Północny dziedziniec otaczały budynki gospodarcze oraz mieszkanie cukiernika. Przy południowym dziedzińcu ulokowano stajnie, wozownię oraz przylegający do pałacu pawilon dla gości. Dziedziniec ten otwierał się na plac, na którym znajdował się wzniesiony przez kasztelana Stanisława Poniatowskiego w latach 1729-1734 kościół Św. Trójcy oraz plebania, dom kościelnego i stolarnia^[5]. Plac ten komunikował się poprzez mostek i drogę z położonym za niewielkim kanałem miasteczkiem Wołczyn. Pałac obecnie nie istnieje, pozostały po nim tylko murowane sklepione piwnice i relikt oficyny północnej jako ściany wiejskich domów^[5].

Na tyłach pałacu znajdował się rozległy, założony na trzech tarasach parterowy ogród z czterema fontannami i teatrem ogrodowym po południowej stronie. Po stronie północnej znajdował się ogród warzywny z oranżerią, cieplarnią, a także figarnią i mieszkaniem ogrodnika. W dalszej części ogrodu usytuowano kanał obiegający dwie regularne wyspy i wspomniany wyżej Wielki Kanał z kaskadą oraz dwoma owalnymi basenami - w środku jego długości i na zakończeniu^[5]. Północną stronę kanału zajmował poprzecinany alejami las z salonem oraz położony na zachód od niego sad. Pomiędzy lasem a leżącym dalej na północ stawem założony został rozległy zwierzyniec jeleni. Teren na południe od Wielkiego Kanału przeznaczono pod menażerię. Przypuszczalnie ogród zaprojektował Ricaud de Tirregaille. Pałac został wyremontowany w latach 1777-1780 z okazji wizyty króla Poniatowskiego. W 1813 pałac był jeszcze w dobrym stanie. W 1890 roku Wołczyn należał do Lucjana Moraczewskiego^[5]. Część zabudowań, w tym biblioteka i oranżeria, istniały jeszcze w 1893 roku. Zespół pałacowo-parkowy został doszczętnie zrujnowany po zakończeniu II wojny światowej, kiedy Wołczyn został włączony do Białoruskiej SRR.

Kościół św. Trójcy

Po dawnym zespole pałacowo-parkowym pozostał barokowy kościół Świętej Trójcy, wybudowany w latach 1729–1731 z fundacji kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego wg projektu Johanna Sigmunda Deybla^[8] (lub Carla Friedricha Pöppelmanna). Prace wykończeniowe prowadzono w latach 1732-1733. Figury ewangelistów są autorstwa Johanna Chrisostoma Redlera i Michaela Dollingera, a sztukaterie warszawskiego rzeźbiarza Johanna Georga Plerscha^[8]. Chór muzyczny zbudowano w latach 1738-1743. Kościół został konsekrowany 21 lipca 1743 przez biskupa Franciszka Antoniego Kobielskiego^[5]. Cmentarz przykościelny otaczał otynkowany mur. W 1753 roku w krypcie pod ołtarzem pochowano 11-letniego Antoniego Czartoryskiego, a w 1754 roku podkomorzego wileńskiego Józefa Horaina^[5]. Przy kościele znajdował się cmentarz. W ramach represji po Powstaniu styczniowym, władze rosyjskie w 1866 roku odebrały kościół katolikom i dokonały przeróbek wyrywając marmurową podłogę, rozbierając kruchtę, ołtarz i chór, wywożąc trzy dzwony, ławki i zmieniając miejsce wejścia na od zachodu zamiast południowego. Zbudowano też nową odmienną stylistycznie kruchtę. Katolicy odzyskali zrujnowany kościół dopiero w 1918 roku. W 1924 roku wybudowano neobarokową plebanię^[5]. Kościół został zniszczony po 1945 roku w czasach ZSRR i odbudowany częściowo po 2009 roku.

19 listopada 1761 zawarli w Wołczynie związek małżeński: książę Adam Kazimierz Czartoryski i Izabela Czartoryska. Ślubu udzielał ks. biskup poznański Teodor Kazimierz Czartoryski.

W dniu 17 lipca 1938 w dawnym skarbcu w pn.-zach. aneksie kościoła zostały pochowane, przewiezione z przeznaczonego do rozbiórki kościoła św. Katarzyny w ówczesnym Leningradzie, zwłoki króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po sprofanowaniu grobu w 1944 roku, kościół w 1945 roku zamieniono na magazyn nawozów sztucznych co doprowadziło do jego destrukcji. W 1988 roku resztki szczątków króla (drobiny kości i fragmenty szat) króla władze sowieckie po latach starań wydały władzom PRL. W 1995 złożono je w krypcie bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Zrujnowany i pozbawiony od lat 80.XX wieku dachu kościół, w 2007 roku przejęła diecezja pińska Kościoła rzymskokatolickiego. W latach 2009-2013 kościół odbudowano z zewnątrz pod kierunkiem Wiktora Wilka z Zamościa. Przywrócono oryginalną orientację. Wnętrze nadal jest niewykończone.

Miasteczko

Regularnie rozplanowane miasteczko zostało założone wzdłuż szerokiej ulicy i obszernego prostokątnego placu z dwiema budowlami (prawdopodobnie studniami) pośrodku i cerkwią w pierzei^[5]. O miejskiej przeszłości osady świadczy słabo czytelny układ przestrzenny z rynkiem, przy którym wznosi się drewniana cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja i dawny żydowski dom modlitwy.

W Wołczynie znajduje się cmentarz katolicki z nagrobkami okolicznych ziemian i położony przy drodze do niego kirkut (kilkadziesiąt nagrobków z polnego kamienia), a także cmentarz prawosławny z kaplicą pw. św. Włodzimierza^[4].

Przy drodze do Motykał znajduje się nieczynny młyn wodny.