Witold Jarkowski

Data i miejsce urodzenia	1875 Smoleńsk
Data i miejsce śmierci	1918 Piotrogród
Przyczyna śmierci	rozstrzelanie
Zawód, zajęcie	inżynier
Odznaczenia

Witold Jarkowski, herbu Korczak (ur, 4 kwietnia 1875 w Smoleńsku - zm. 3 października 1918 w Petersburgu) - polski inżynier lotnictwa, prekursor przemysłu lotniczego w Rosji i Polsce, wynalazca, działacz PPS.

Życie

W 1892 ukończył 3. Moskiewski Korpus Kadetów^[1] a następnie Instytut Technologiczny w Petersburgu (1897), jako inż. technolog^[2]. W czasie studiów należał do polskiego kółka studenckiego^[1]. Początkowo pracował przy budowie cukrowni pod Warszawą (1897) a następnie jako asystent dyrektora w pierwszej środkowoeuropejskiej wytwórni cementu portlandzkiego uruchomionej w 1857 r. w Grodźcu koło Będzina przez rodzinę Ciechanowskich. Od 1903 prowadził w Warszawie własne przedsiębiorstwo, w którym budował m.in. piece opalane ekskrementami dostarczane do Charkowa i Taganrogu^[1]. W latach 1903-1905 współpracował także z Williamem H. Lindleyem^[1].

Był sympatykiem a od 1905 członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. Jego mieszkanie służyło jako skład partyjnej bibuły i broni. Członek Warszawskiego Komitetu Robotniczego PPS^[3]. Był także autorem wielu pamfletów politycznych oraz patriotycznych utworów w jęz. polskim i rosyjskim. Aresztowany w październiku 1905 r. karę więzienia odbywał w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Dzięki staraniom rodziny i poręczeniu został wypuszczony z więzienia w 1908^[3].

Opuścił wówczas Imperium Rosyjskie i zamieszkał w Niemczech we Frankfurcie nad Menem. Pracował wówczas jako inżynier w tamtejszym Biurze Technicznym Williama H. Lindleya. Od 1908 rozpoczął także samodzielne studia w zakresie teorii lotu (interesowała go zwłaszcza aerodynamika eksperymentalna oraz technologia materiałów lotniczych). Od jesieni 1909 związany był z powstałym wówczas przy warszawskim Stowarzyszeniu Techników „Kołem Awiatorów” i jego działaczami m.in. z Władysławem Umińskim i Czesławem Tańskim. Publikował także w „Gazecie Warszawskiej” i „Tygodniki Ilustrowanym”, a na łamach „Poradnika Językowego” jako pierwszy podjął próbę opracowania polskiego słownika podstawowych pojęć lotniczych. W końcu 1909 wygłosił w Petersburgu cykl odczytów związanych z lotnictwem i technologiami lotniczymi^[1].

W latach 1910-1911 studiował i ukończył paryską Ecole Superieure Aeronautique et Construction Mecanique otrzymując inżyniera-mechanika aeronautyki, stając się tym samym pierwszym dyplomowanym inżynierem lotnictwa w Polsce i Rosji^[4]. W tym czasie kontynuował badania nad teorią wiropłata, polemizując skutecznie m.in. ze Stefanem Drzewieckim^[1]. Po studiach we Francji powrócił do Petersburga, gdzie rozpoczął intensywną działalność naukową w zakresie lotnictwa, czego efektem było ponad 20 publikacji. Opracował też wiele haseł do wydawanej wówczas w Petersburgu „Encyklopedii Technicznej”^[1]. Od września 1911 roku prowadził kurs lotnictwa, w Instytucie Technologicznym^[5], a od 1913 wykłady w Oficerskiej Szkole Żeglugi Powietrznej^[1]. Podczas I wojny światowej prowadził wykłady z zakresu konstrukcji i projektowania samolotów na Wydziale Budowy Okrętów w Piotrogrodzkim Instytucie Politechnicznym^[4]. Od 1917 był członkiem zespołu opracowującego strukturę organizacyjną i programy nauczania Wydziału Lotniczego i Laboratorium Aerodynamicznego w tej uczelni. Współuczestniczył także w tworzeniu programu kształcenia dla tworzonego Wydziału Żeglugi Powietrznej Mikołajewskiej Akademii Inżynieryjnej^[1].

Uczestniczył również w tworzeniu przemysłu lotniczego w Rosji. Od 1912 pracował i był udziałowcem budującego płatowce Petersburskiego Towarzystwa Akcyjnego Władimira A. Liebiediewa początkowo jako kierownik najlepszego w kraju biura konstrukcyjnego, a od wiosny 1914 jako dyrektor pierwszych w Rosji zakładów produkcji wielkoseryjnej samolotów mieszczących się na Wyspie Wasiljewskiej^[4]. Zaprojektował też nowe zakłady lotnicze w Taganrogu i Jarosławlu nad Wołgą^[1]. W latach 1914-1915 odegrał dużą rolę w uruchomieniu produkcji licencyjnej samolotów Deperdussin typ TT, Voisin III (LA), Morane-Saulnier L oraz łodzi latających FBA B (FBA C). W 1914 r. opracował samolot Lebied L-8, który był kopią niemieckiego samolotu LVG B-I. W 1915 r. rozpoczął pracę nad budową samolotu "Rosyjski Albatros", czyli rosyjskiej kopii niemieckich samolotów firmy Albatros Flugzeug-Werke G.m.b.H. Rosyjska kopia stanowiła swoistą fuzję elementów konstrukcyjnych właściwych dla samolotów LVG B-I, Albatros B-I i Albatros B-II. Trzy pierwsze "Rosyjskie Albatrosy" zmontowano w kwietniu 1915 r. Dalszym rozwojem konstrukcji "Rosyjskich Albatrosów" były wodnosamoloty Lebied LM-1 i Lebied LM-2 oraz samoloty Lebied L-11 i Lebied L-12. W 1914 r. opracował samolot Lebied L-9, który był kopią niemieckiego samolotu Aviatik B-I. Jego budowa nie została ukończona. W tym samym roku. prowadził prace nad jednomiejscowym samolotem rozpoznawczym Lebied L-7, który był kopią bardzo udanego samolotu brytyjskiego Sopwith "Tabloid". W 1915 r. powstała jego wersja dwumiejscowa Lebied L-7bis. Podjął również wysiłki w kierunku wdrożenia do pro­dukcji innego samolotu angielskiego- Avro 504. Jednak zbudowany wiosną 1915 r. "Rosyjski Avro" nigdy nie doczekał się prób w lo­cie^[4][6].

Po odejściu w 1916 z firmy Lebiediewa był dyrektorem specjalizujących się w produkcji „latających łodzi” zakładów Pierwszego Rosyjskiego Towarzystwa Lotniczego (1915-1916) a potem znacznie większych piotrogrodzkich zakładów firmy „Awiabałt” (1916-1918)^[1] Czerpiąc z doświadczeń anglosaskich, wdrażał wreszcie nowoczesne metody organizacji produkcji. W sumie od 1916 kierował produkcją ciężkich samolotów RBWZ "Ilja Muromiec", lekkich samolotów myśliwskich: jednopłatowych Sikorski S-12 i dwupłato­wych RBWZ S-16. W tym okresie zakłady podjęły także budowę nowych typów samo­lotów: "Ilja Muromiec" (serii IM-G-2, IM-G-3, IM-D-1, IM-D-2, IM-E) oraz samolotów rozpoznawczych RBWZ S-17, myśliwskich i bom­bowych RBWZ S-18, a także pierwszego w Rosji i jednego z pierwszych na świecie samolotu szturmowego RBWZ S-19. Podjęto również budowę jednomiejscowego dwu­płata myśliwskiego RBWZ S-20^[4][6]. Od stycznia 1917 zmagał się ze strajkami, czym naraził się Komitetowi Zakładowemu. Do rewolucji październikowej 1917 odniósł się przychylnie. W lutym 1918 r. został członkiem Komitetu Technicznego Dowództwa Wojenno-Powietrznej Floty Armii Czerwonej. Sprzeciwiał się likwidacji przemysłu lotniczego oraz „Awiabałtu”^[1]. Podczas czerwonego terroru, mimo sprzeciwu części petersburskich działaczy został aresztowany za sabotaż i rozstrzelany przez bolszewików w 1918^[7]. Miejsce jego pochówku nie jest znane. O jego śmierci pisał w Przedwiośniu, Stefan Żeromski, wkładając w usta Szymona Gajowca, mówiącego do Cezarego Baryki te oto słowa: "Ty przecie znasz Moskwę /.../. Jeden ci tak! wymienię; wzięty na zakładnika - dobre prawo! Witold Jarkowski, genialny wynalazca, świetny teoretyk awiatyki, profesor, najcudniejsza dusza człowiecza, ozdoba rodu ludzkiego, jako dzie­siąty w szeregu, stawiony pod ścianą bez żadnej winy, podle kulami zabity"^[8]. Przez wiele lat komunistyczna cenzura uniemożliwiała podkreślanie jego wkładu w historię lotnictwa Polski i Rosji, obecnie zrehabilitowany jako pionier lotnictwa^[4].

Życie prywatne

Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych, jego dziad Józef był powstańcem listopadowym. Był synem absolwenta IT oraz znanego inżyniera kolejowego Jana (1844–1902) i Heleny z Szendzikowskich (zm. 1919). Miał dwie siostry - Kazimierę (1878- 1906), żonę inż. technologa Aleksandra Jaronia, i Helenę (1882-1920), która po śmierci siostry wyszła za szwagra i zamieszkała z nim w Tallinie oraz trzech braci: absolwenta Instytutu Technologicznego a potem księdza - Aleksandra (1874-1918), chemika, absolwenta i wykładowcę IT Władysława (zm. 1920 w Warszawie) i wybitnego neurochirurga, mieszkającego we Francji Jana (1880–1929)^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Januszewski Stanisław, Michiejew Vadim Rostisławowicz Witold Jarkowski (1875 - 1918) inżynier aeronauta - pionier lotnictwa, Wrocław 2006.
• Vadim Rostisławowicz Michiejew, Stanisław Januszewski "Витольд Иванович Ярковский 1875-1918", wyd. Nauka, Moskwa, 2007. (ros.)