Wprowadzenie

Dramat rozpoczyna monolog Autora wzywającego na scenę Świat. Autor wypowiada się o świecie z zachwytem, jednocześnie podkreślając jego zmienność i małość. Następnie informuje Świat, że z racji święta (autos były wystawiane z okazji święta Bożego Ciała), odbędzie się na nim przedstawienie ku jego (Autora) chwale i ku chwale jego władzy. Następnie pozostawia światu wolną rękę usuwając się na drugi plan, by stworzyć aktorów. Tymczasem Świat przedstawia swoją historię dzieląc ją, jak hiszpańską comedia, na trzy dni: pierwszy, trwający od stworzenia świata do momentu otrzymania przez Mojżesza dziesięciu przykazań, jest to dzień prawa naturalnego. Drugi, to dzień praw pisanych, trzeci era prawa łaski, który trwa od przyjścia Chrystusa. Świat ukazuje też dwie bramy: kołyskę i mogiłę, przez które będą musieli przejść wszyscy aktorzy. Obiecuje sprawiedliwie ich obdarzyć, każdemu dając to, co mu się zgodnie z jego pozycją społeczną należy. Na scenę zostają przywoływani Aktorzy i Autor wymienia im ich role, większość posłusznie dziękuje, lecz wieśniak i biedak skarżą się na swoje przydziały i pytają o ich przyczynę. Autor zapowiada, że wszystkich Aktorów zrówna po przedstawieniu oceniając ich tylko według tego, czy właściwie zagrali swe role. Sztuka grana w teatrze świata ma być komedią i nosi tytuł Czyń dobro bowiem Bóg jest Bogiem. Aktorzy domagają się także próby i informacji kiedy skończą grać, jednak Autor nie godzi się na żadne żądania. Postacie otrzymują też od Świata właściwe swym rolom kostiumy i rekwizyty (jedynie biedakowi nic nie daje, zamiast tego traci ubranie). Całe wprowadzenie, czyli rozdanie ról społecznych, następuje jeszcze przed narodzeniem postaci^[4].

Przedstawienie

Pedro Calderón. Relief

Akcja tej części rozgrywa się w dwóch, otwierających się przed widzami, kulach: ziemskiej, w której grają aktorzy, i niebieskiej, w której siedzi Autor obserwujący przedstawienie^[5].

Właściwe przedstawienie rozpoczyna Prawo łaski, ujawniając sens sztuki, który zawiera się w dwóch zdaniach: Kochaj bliźniego swego, jak siebie samego, oraz czyń dobro, bowiem Bóg jest Bogiem. Prawo łaski będzie w kolejnych scenach często powtarzać to drugie zdanie, lecz większość bohaterów nie będzie go słyszeć. Następuje spotkanie bohaterów i konfrontacja ich postaw życiowych. Biedak stara się uzyskać od innych postaci wsparcie, jednak Piękno go nie zauważa, Bogacz odrzuca jego prośby, Król odsyła do swego jałmużnika, zaś Wieśniak zamiast pomocy oferuje pracę. Jedynie Roztropność ofiaruje mu chleb (w autos, chleb zazwyczaj oznacza Eucharystię). Następnie Roztropność/Religia chwieje się, lecz zostaje podtrzymana przez Króla, co jest wyraźnym nawiązaniem do wspierania Kościoła przez władzę świecką. Po tych zdarzeniach postacie zaczynają rozmowę w trakcie której ujawniają swoje pragnienia i tak: Król marzy o mądrości, Piękno o podziwie, Wieśniak martwi się o swoją duszę gdyż uważa, że za bardzo jest przywiązany do ziemi a za mało wdzięczny wobec Boga, Bogacz pragnie jedynie rozkoszy zmysłowych, zaś Biedak przeklina dzień w którym został poczęty, lecz podkreśla, że robi to nie ze względu na swoje cierpienia ale dlatego, że został zrodzony w grzechu. W trakcie tej rozmowy Głos kolejno oznajmia bohaterom ich śmierć. Większość buntuje się przeciw niej (jedynie biedak przyjmuje ją z radością) ostatecznie jednak odchodzą pogodzeni i skruszeni (z wyjątkiem Bogacza, który odchodzi w przerażeniu i zostawia serce na ziemi). Nie umiera jedynie Roztropność, która kończy przedstawienie przypominając widzom o konieczności poprawy własnego życia. Na koniec Autor zapowiada wyjawienie kar oraz nagród. Autor w tej części wypowiada się tylko trzykrotnie: na początku otwiera przedstawienie, na końcu je zamyka, zaś w środku przypomina, że dał Aktorom wolność i dlatego nie będzie naprawiał ich błędów. Świat jest w tej części na drugim planie i nie bierze udziału w akcji, komentując jedynie grę Aktorów^[5].

Sąd

Po śmierci świat odbiera Aktorom rekwizyty (by przekazać je kolejnym), przy czym Piękno nie ma już niczego do oddania (bo już piękne nie jest), zaś Roztropność nie oddaje niczego, bowiem Świat nie może odebrać dobrych uczynków. Pojawia się też Dziecko, zmarłe przed narodzeniem. Wreszcie następuje uczta. Autor zaprasza Aktorów do stołu pełnego chleba, który adoruje Niebo a szanuje chcąc nie chcąc także Piekło. Najpierw zaproszeni zostają Roztropność i Biedak. Król, Wieśniak i Piękno zostają odesłani do czyśćca, przy czym król jako pierwszy z nich dostępuje zbawienia ze względu na wsparcie jakie udzielił Roztropności/Religii. Bogacz trafia do piekła zaś Dziecko nie zaznaje ani kary ani nagrody (patrz otchłań). Sztuka kończy się wspólnym odśpiewaniem hymnu na cześć chleba: Tantum ergo^[6].