Zgrupowanie wielkich żaglowców podczas Regat Hanzeatyckich w 2010 roku

Wielki żaglowiec (ang. tall ship) – duży statek wodny o tradycyjnym omasztowaniu i ożaglowaniu. Współczesne wielkie żaglowce, będące najczęściej jednostkami szkolnymi, to szkunery, brygantyny, brygi, barki i fregaty. Termin „tall ship” stosowany jest również w odniesieniu do organizacji regat, zlotów i festiwali z udziałem największych żaglowców świata.

Historia

Bark STS Kruzensztern od dziobu

W skład tradycyjnego takielunku może wchodzić ożaglowanie rejowe i gaflowe, zwykle na oddzielnych masztach. Generalnie takielunek tradycyjny jest bardziej skomplikowany niż współczesny, w którym wykorzystuje się nowsze materiały, jak aluminium i stal do budowy wyższych, lżejszych masztów o mniejszej ilości bardziej wszechstronnych żagli. Znaczna liczba mniejszych, współczesnych żaglowców wykorzystuje ożaglowanie bermudzkie. Ożaglowanie takie – wynalezione w XVII wieku na Bermudach i stosowane na małych jednostkach zwanych slupami bermudzkimi – na świecie stało się popularne dopiero w XX wieku. Jednak od czasów kliprów i windjammerów największym zainteresowaniem miłośników żagli cieszą się te największe, z pełnorejowcami na czele^[1].

Za ojca terminu „tall ship” uchodzi angielski poeta John Masefield, aczkolwiek znany pisarz, a jednocześnie doświadczony człowiek morza, Joseph Conrad (który lata 1874–1894 spędził na morzu i dobrze znał terminologię morską) używał terminu „tall ship” w swych pracach; na przykład w powieści The Mirror of the Sea (pol. Zwierciadło morza) z roku 1903. A skoro Conrad użył terminu, jest całkiem pewne, że „tall ship” istniał w słownictwie braci marynarskiej ostatniego ćwierćwiecza XIX wieku^[2]. Amerykański pisarz i poeta Henry David Thoreau również odniósł się do wielkich żaglowców w swej pierwszej pracy, A Week on the Concord and Merrimack Rivers, pisząc „W dole, u ujścia, atramentowy ocean miesza się z błękitem nieba. Piaszczyste grzbiety Plum Island wiją się na horyzoncie jak wąż morski, a odległą światłość przekreślają nieruchome sylwetki wielkich żaglowców”. Praca powstała w roku 1849^[3].

W związku z tym, że organizacja Sail Training International (STI) rozszerzyła na potrzebę swych regat definicję tall ship – by dopuścić wszelkie jednostki żaglowe o długości wzdłuż linii wodnej od 9,14 m, na których co najmniej połowę załogi stanowią ludzie w wieku od 15 do 25 lat – a tym samym definicja objęła wiele współczesnych jachtów żaglowych, pojęcie tall ship/wielki żaglowiec może odnosić się jedynie do statków wodnych żaglowych zaszeregowanych do klasy „A”^[4].

Sail Training International

Od początku XXI stulecia terminem „tall ship” określa się głównie duże, klasyczne żaglowce, ale termin ten został zdefiniowany technicznie przez STI dla potrzeb własnych organizacji, która stara się definicję tę popularyzować. Szczegółowa definicja ulegała z czasem pewnym zmianom, ale od roku 2011 stosuje się podział wielkich żaglowców na cztery klasy (A, B, C i D). W odniesieniu do wielkości istnieją tylko dwie klasy, klasa A dla jednostek od 40 m długości całkowitej (LOA), i klasa B/C/D dla jednostek od 9,14 do 40 m LOA. Definicje szczegółowe nawiązują do ożaglowania: do klasy A zalicza się jednostki z ożaglowaniem rejowym, do klasy B „ożaglowane tradycyjnie”, do klasy C „ożaglowane współcześnie” bez żagli dodatkowych, jak spinaker, a do klasy D takie same, ale noszące żagle dodatkowe jak spinaker^[5][6].

Żaglowce klasy A

Tu mieszczą się wszystkie jednostki z ożaglowaniem rejowym (bark, barkentyna, bryg, brygantyna i pełnorejowiec) i wszystkie inne żaglowce ponad 40 m LOA, bez względu na rodzaj ożaglowania. STI przedstawia swoją definicję klasy A jako „wszystkie statki z ożaglowaniem rejowym ponad 40 m długości całkowitej (LOA)”, w tym przypadku STI LOA wyklucza bukszpryt i wystrzał. STI definiuje LOA jako „długość całkowitą mierzoną od stewy dziobowej do stewy rufowej”^[7].

Istniejące żaglowce zaliczane do klasy A

Obecna nazwa	Przynależność	Zbudowany / w służbie od	Masztów	Typ	Długość (bez bukszprytu) [m]	Szerokość [m]	Uwagi
Akogare	Japonia	1993	3	Szkuner	52,1	8,6	Akogare
ALEX II	Niemcy	2011	3	Bark	60	10,8	Alex
Alpha	Rosja	1948	2	Barkentyna		8,9
Amerigo Vespucci	Włochy	1931	3	Pełnorejowiec	82,4	15,8
Belem	Francja	1896	3	Bark	51	8,8
Capitán Miranda	Urugwaj	1930	3	Szkuner	50,3	7,9	Capitan Miranda
Christian Radich	Norwegia	1937	3	Pełnorejowiec	62,5	9,7
Cisne Branco	Brazylia	1999	3	Pełnorejowiec	60,5	10,7
Constitution	US Navy	1797	3	Pełnorejowiec	53	13,3
Creole	Wielka Brytania	1927	3	Szkuner	42,7	8,9
Creoula	Portugalia	1937	4	Szkuner	62,2	9,9
Cuauhtemoc	Armada de México	1982	3	Bark	67,2	12,0
Danmark	Dania	1932	3	Pełnorejowiec	59,8	10,1
Dar Młodzieży	Polska	1982	3	Pełnorejowiec	94,8	14
Dewaruci	Indonezja	1953	3	Barkentyna	49,7	9,4
Drużba	Ukraina	1987	3	Pełnorejowiec	94,2	14
Eagle	Stany Zjednoczone	1936	3	Bark	80,7	11,9
Eendracht II	Holandia	1989	3	Szkuner gaflowy	55,3	12,2
Elissa	Stany Zjednoczone	1877	3	Bark	45,4	8,5
Esmeralda	Chile	1953	4	Barkentyna	94,13	13,1
Eugene Eugenides	Grecja	1959	3	Szkuner		9,2
Europa	Holandia	1911	3	Bark	44,5	7,3
Fryderyk Chopin	Polska	1992	2	Bryg	55,5	8,5
Gazela	Stany Zjednoczone	1901	3	Barkentyna	42,7	7,9
Georg Stage (II)	Dania	1935	3	Pełnorejowiec	42	8,5
Gloria	Kolumbia	1968	3	Bark	67	10,7
Golden Quest	Tuvalu	1945	3	Bark	48	7,5
Gorch Fock (I)	Niemcy	1933	3	Bark	73,7	11,9	statek-muzeum w Stralsundzie
Gorch Fock (II)	Deutsche Marine	1958	3	Bark	81,2	11,9
Greif	Niemcy	1950	2	Brygantyna		7,4
Großherzogin Elizabeth	Niemcy	1908	3	Szkuner gaflowy	53	8,2
Guayas	Ekwador	1977	3	Bark	56,1	10,4
Iskra II	Marynarka Wojenna	1982	3	Barkentyna	40	7,9
Jadran	Czarnogóra	1933	3	Szkuner		8,9
James Craig	Australia	1874	3	Bark	54,8	9,5
Jessica	Australia	1983	3	Szkuner		6,7
Juan Sebastián Elcano	Hiszpania	1927	4	Szkuner	94,13	13,1
Kaiwo Maru II	Japonia	1989	4	Bark	89,0	13,8
Kaliakra	Bułgaria	1984	3	Barkentyna	43,2	7,9
Cherzonez	Ukraina	1989	3	Pełnorejowiec	94,8	14,0
Kruzensztern	Rosja	1926	4	Bark	95	14
La Grace	Czechy	2010	2	Bryg	32,8	6,6
Lê Quý Dôn[8]	Wietnam	2015	3	Bark	58,3	10
Leeuwin II	Australia	1986	3	Barkentyna	41,2	9
Libertad	Argentyna	1960	3	Pełnorejowiec	91,7	13,7
Lord Nelson	Wielka Brytania	1985	3	Bark	49	8,5
Mercator	Belgia	1932	3	Barkentyna	68	11,9	Zeilschip Mercator
Meridian	Litwa	1948	3	Barkentyna		8,9	Meridian
Mir	Rosja	1987	3	Pełnorejowiec	94,8	14
Mircea	Rumunia	1938	3	Bark	73,7	12,5
Morgenster	Holandia	1919	2	Bryg	38	6
Nadieżda	Rosja	1991	3	Pełnorejowiec	109	14
Niagara	US Navy	1988	2	Bryg	37,5	9,8
Nippon Maru II	Japonia	1984	4	Bark	89	13,8
Oosterschelde	Holandia	1918	3	Szkuner	40,12	7,5
Palinuro	Marina Militare	1934	3	Barkentyna	58,7	10,1
Pallada	Rosja	1989	3	Pełnorejowiec	94,2	14
Peacemaker	Stany Zjednoczone	1989	3	Barkentyna	38	10,4	Właścicielem jest wspólnota religijna Dwanaście Plemion
Picton Castle	Kanada	1928	3	Bark	45,2	7,3
Pogoria	Polska	1980	3	Barkentyna	40,9	7,9
Rah Naward	Pakistan Navy	2001	2	Bryg	40,6	9,9
Roald Amundsen	Niemcy	1952	2	Bryg	40,8
Royal Clipper	Malta	2000	5	Pełnorejowiec	133,22	16,4	Obecnie największy żaglowiec na świecie[9]
Running On Waves	Malta	2010	3	Brygantyna	55,3	9,5	Running On Waves.
Sagres	Portugalia	1937	3	Bark	81,3	11,9
Santa Maria Manuela	Portugalia	1937	4	Szkuner	62,4	9,9
Siedow	Rosja	1921	4	Bark	108,7	14,6	Obecnie największy żaglowiec szkolny na świecie
Shabab Oman	Oman	1971	3	Barkentyna	43,9	8,5
Simón Bolívar	Wenezuela	1979	3	Bark	70	10,4
Sørlandet	Norwegia	1927	3	Pełnorejowiec	56,7	9,6
Spirit of New Zealand	Nowa Zelandia	1986	3	Barkentyna	33,2	9
Stad Amsterdam	Holandia	2000	3	Pełnorejowiec	62,4	10,5
Statsraad Lehmkuhl	Norwegia	1914	3	Bark	84,6	12,6
Star of India	Stany Zjednoczone	1863	3	Bark	62,5	10,7	Star of India
Stavros S Niarchos	Wielka Brytania	2000	2	Bryg	40,6	9,9
Sudarshini	Indie	2011	3	Bark	54	8,5
Surprise (ex Rose)	Stany Zjednoczone	1970	3	Pełnorejowiec	54,6	9,8
Tarangini	Indie	1997	3	Bark	54	8,5
Thor Heyerdahl	Niemcy	1930	3	Szkuner	42,5	6,5
Unicorn	Wielka Brytania	1948	2	Bryg		7,3
Varuna	Indie	1981	3	Bark	54	8,5
Young America	Stany Zjednoczone	1975	2	Brygantyna		7,2
Young Endeavour	Australia	1986	2	Brygantyna	35	7,8

Historyczne

Nazwa	Przynależność	Rok budowy/ przyjęcia	Masztów	Typ	Uwagi
Alexander von Humboldt	Niemcy	1906	3	Bark	Sprzedany w 2011 / przeholowany na Karaiby, w 2013 wrócił do Niemiec; dokowany
Bounty	Stany Zjednoczone	1960	3	Pełnorejowiec	Zatonął w 2012
Concordia	Kanada	1992	3	Barkentyna	Zatonął w 2010
Dar Pomorza	Polska	1909	3	Pełnorejowiec	Statek-muzeum w Gdyni
Dunay	ZSRR	1928	3	Pełnorejowiec	Spłonął w 1963
Prince William	Wielka Brytania	2001	2	Bryg	Sprzedany w 2010; obecnie okręt szkolny Pakistan Navy Rah Naward
Sagres	Portugalia	1896	3	Bark	Zastąpiony przez trzeci Sagres w 1961. Sprzedany w 1983; na stałe zakotwiczony w Hamburgu jako Rickmer Rickmers

Wcześniejsze opisy klas

Wcześniejsza definicja STI dla klasy A brzmiała: „wszystkie jednostki o ożaglowaniu rejowym ponad 120 stóp (36,6 m) LOA [oraz] jednostki o ożaglowaniu skośnym ponad 160 stóp (48,8 m) LOA”. Przez LOA rozumiano długość bez bukszprytu i wystrzału^[11].

Klasa B to „wszystkie jednostki o ożaglowaniu skośnym o długości od 29,8 do 48 m i rejowce poniżej 36,6 m LOA”^[12].

Utracone wielkie żaglowce

Wielkie żaglowce czasami giną, najczęstszą przyczyną jest sztorm. Oto kilka przykładów:

• Bounty – pełnorejowiec, kopia słynnego HMS Bounty, zatonął w roku 2012 u wybrzeży Karoliny Północnej pod uderzeniem huraganu „Sandy”
• Concordia – trzymasztowa barkentyna służąca w Kanadzie jako żaglowiec szkolny. Zatonęła w roku 2010 uderzona przez gwałtowny szkwał
• STS Asgard II – irlandzki statek szkolny oddany do służby w roku 1982; zatonął w roku 2008 u brzegów Francji. Przypuszcza się, że zderzył się z nierozpoznanym obiektem podwodnym
• Fantome – jacht zbudowany w roku 1927, a po wojnie pływający jako wycieczkowiec. Zatonął w 1998 roku, gdy uderzył huragan Mitch^[13].
• Marques – bark zbudowany w 1917 roku; zatonął w 1984 podczas Operacji Żagiel.

Galeria

Zobacz też

• The Tall Ships’ Races

Przypisy

Bibliografia

• Jonathan Eastland: The Romance of Tall Ships. New York: Gallery Books, 1990. ISBN 0-8317-7461-4.
• Olivier Puget: The World’s Great Sailing Ships. New York: Barnes & Noble Books, 1998. ISBN 0-7607-0928-9.

Linki zewnętrzne

• American Sail Training Association (ang.)