„Polski flisak” – rycina Daniela Chodowieckiego zamieszczona w książce wydanej w Berlinie w 1885
Nazwy śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie[1].
Mapa obszarów polskojęzycznych (na zielono) i niemieckojęzycznych (na pomarańczowo), na podstawie niemieckiego spisu ludności z 1910 r.

Wasserpolen lub Wasserpolacken („Rozwodnieni Polacy”, cz. Vasrpoláci) – niemiecki termin pierwotnie stosowany przez Prusaków na określenie ludności polskojęzycznej zamieszkującej Dolny Śląsk oraz Górny Śląsk. Później używany także przez Niemców wobec ogółu ludności mieszkającej na pograniczu niemiecko-polskim na terenie Śląska, Warmii, Mazur i Kaszub.

Historia

Określenia po raz pierwszy zaczęli używać Prusacy wobec ludności polskiej mieszkającej na Dolnym Śląsku. Wasserpolami nazywał również swoich rodaków na Śląsku proboszcz kluczborski Adam Gdacjusz[2]. W wyniku trzech wojen śląskich wygranych przez Prusy z Austrią w roku 1763 tereny Śląska zostały włączone w granice Prus. Pierwotnie niemiecka nazwa „Wasserpolacken” („wodni Polacy”) odnosiła się do polskojęzycznych mieszkańców Dolnego Śląska, którzy zajmowali się rybołówstwem oraz flisactwem[3], w XVII w. do ludności posługującej się gwarą górnośląską[4].

Historycy pruscy relacjonując działania wojenne na Śląsku jakie miały miejsce w okresie napoleońskim używają terminu wasserpolnisch opisując także liczne dezercje Ślązaków z armii pruskiej oraz działalność dywersyjną ze strony „polnische, unzuverlässige Mannschaft”. Niemiecki historyk Friedrich Christoph Förster używa tego określenia na oznaczenie Górnoślązaków, o których pisze, że głodni i obdarci tkacze, „verschnappste Wasserpolacken" nie chcieli służyć w armii pruskiej i dlatego zaciągi na Śląsku przebiegały słabo. Napisał także, że rekruci uciekali od branki zwłaszcza na Śląsku Górnym, a w rejonach Namysłowa i Oleśnicy wybuchały z tego powodu zamieszki i strajki rolne[5]. Niemiecka ludność nazywała autochtonicznych Polaków mieszkających na Dolnym Śląsku Wasserpolen. W 1852 roku jeden z niemieckich publicystów opisał okolicznych chłopów z podwrocławskich wsi, którzy przyjeżdżali handlować na wrocławskim rynku płodami rolnymi i innymi surowcami: „Są to głównie Wasserpolacken, którzy na trzęsących się wózkach przywożą deski, drzewo, węgiel i zboże”[6].

W późniejszym okresie nazwę tę[7] rozciągnięto na inne grupy w strefie pogranicza niemiecko-polskiego[8]: Górnoślązaków, Mazurów oraz Kaszubów[9].

Dnia 25 listopada 1939 r. w Urzędzie do Spraw Polityki Rasowej NSDAP powstał memoriał Erharda Wetzela i Günthera Hechta „Traktowanie ludności byłych obszarów Polski z punktu widzenia polityki rasowej”[10], poruszający sposób traktowania ludności na terenach II RP wcielonych do III Rzeszy, w którym terminem Wasserpolen określeni są zarówno Kaszubi, Mazurzy, jak i Ślązacy[11].

Przypisy

  1. ↑ Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”
  2. ↑ Jan Harasimowicz, Dolny Śląsk, Wydawnictwo Dolnośląskie Wrocław 2007, str. 73
  3. ↑ Krzysztof Kwaśniewski: Legendy i Podania wrocławskie i dolnośląskie. Wyd. Poznańskie, Poznań 2010, ISBN 978-83-7177-763-9, Krzysztof Kwaśniewski: Wasserpolacken i inne polsko-niemieckie etnopaulizmy. „Przegląd Zachodni”, r. 57, 2001, nr 4, s. 3-18
  4. ↑ „W XVII wieku zarejestrowano określenie gwary górnośląskiej wasserpolnisch (aquatico – polonicum), a w ślad za tym nazwę Wasserpolacken.” [w:] Halina Rusek, Anna Drożdż: Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian. 2009. s. 57
  5. ↑ Forster: Neuere und neueste Preussische Geschichte. Berlin 1856
  6. ↑ Świechowski 1978 ↓, s. 339.
  7. ↑ „ojciec slawistyki Dobrovsky mówi (1814) o mowie polskiej w Prusiech książęcych: das Wasserpolnische in Preussich-Littauen” [w:] Halina Rusek, Anna Drożdż: Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian. 2009. s. 57
  8. ↑ „stylistyczno-regionalne zróżnicowanie polszczyzny, [...] terminologia, niemająca ekwiwalencji w języku polskim, wymaga w tym przypadku przytaczania jej także w brzmieniu oryginalnym „Ich dialekt jest śląski” [Ihr Dialekt ist das sogenannte Wasserpolnisch]. „Nie można ustalić jakiegoś określonego dialektu niemieckiego, bo Niemcy, którzy do nas ściągnęli, mówią różnymi gwarami”, „10 Niemców, 400 (?) Polaków [...] Spośród tych ostatnich ok. 100 mówi po niemiecku, i to poprawnie, choć nieco twardo” [w:] Prace filologiczne. 1999. tom 44 s. 176; „am bekanntesten ist das sogenannte Wasserpolnisch, dann auch das Kaschubische, Masurische usw.” [w:] Theodor Grentrup: Religion und Muttersprache. 1932. s. 162.
  9. ↑ Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939-1945. Książka i Wiedza, Warszawa 1972
  10. ↑ Urząd do Spraw Polityki Rasowej: Erhard Wetzel, Günther Hecht: Behandlung der Bevölkerung der ehemaligen polnischen Gebiete (Traktowanie ludności byłych obszarów Polski z punktu widzenia polityki rasowej), Berlin 1939
  11. ↑ „300 tys. Kaszubów i Mazurów program traktował jako nie-Polaków, a 1,2 mln osób jako wahających się [Wasserpolen]; Ślązaków – jako spolonizowanych w większości Niemców, Kaszubi, Mazurzy, Wasserpolen i Ślązacy, określani generalnie jako niepolskie mniejszości, mieli pozostać na ziemiach włączonych do Rzeszy, nie podlegając ograniczeniom gospodarczym i kulturalnym” [w:] Czesław Madajczyk: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. 1970. s. 292.

Bibliografia

  • Zygmunt Świechowski: Wrocław jego dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1978.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.