Wartburg – marka samochodów produkowanych w latach 1955–1991 w zakładach VEB Automobilwerk Eisenach w dawnej Niemieckiej Republice Demokratycznej^[1].

Po II wojnie światowej, w wyniku podziału Niemiec, koncern BMW utracił swoją główną wytwórnię samochodów w Eisenach – znalazła się ona na terenie wschodnich landów. „Nowi właściciele” początkowo kontynuowali produkcję przedwojennych samochodów BMW pod marką EMW (potem IFA).

Produkowano następujące modele Wartburga:

• 311/313/1000  (1955–1965)
• 312  (1965–1967)
• 353  (1966–1989)
• 1.3  (1988–1991)

Wersje z lat 1955–1989 napędzane były za pomocą dwusuwowego silnika R3, dopiero od października 1988 roku montowano nowocześniejszą jednostkę czterosuwową konstrukcji Volkswagena.

1 stycznia 2015 roku w Niemczech zarejestrowane były 7244 Wartburgi^[2].

Geneza

Produkcję pierwszego pojazdu w fabryce w Eisenach, Wartburga, rozpoczęto w 1898 roku na licencji francuskiego Decauville^[3]. Był to nieduży pojazd napędzany czterosuwowym silnikiem o pojemności 0,8 l. Cena samochodu wynosiła 3500-3950 złotych marek^[4]. W 1928 roku zakłady zostały wykupione przez BMW, po II wojnie światowej trafiły w ręce sowieckie, zaś w 1952 roku zostały upaństwowione.

W roku 1953 przeniesiono produkcję pojazdu IFA F9 (bliźniaczego do DKW F89) ze Zwickau do Eisenach. W 1955 roku zakończono produkcję BMW z sześciocylindrowym silnikiem czterosuwowym, co zapoczątkowało w zakładach erę silników dwusuwowych.

Wartburg 311, 312/1000, 313

Wartburg 311, 312/1000, 313

Wartburg 1000 z 1963 roku
Producent	VEB Automobilwerk Eisenach
Zaprezentowany	Targi Lipskie 1956[5]
Okres produkcji	1955–1967
Miejsce produkcji	Eisenach
Poprzednik	IFA F9/EMW 309
Następca	Wartburg 353
Dane techniczne
Segment	D
Typy nadwozia	4-drzwiowy sedan 3-drzwiowe kombi 5-drzwiowe kombi (Camping) 2-drzwiowy pick-up (Trans) 2-drzwiowe coupé 2-drzwiowy kabriolet 2-drzwiowy roadster(313)
Silniki	R3: 0,9 l o mocy 37 KM R3: 1,0 l o mocy 40 i 45 KM
Skrzynia biegów	4-biegowa manualna
Napęd	przedni
Długość	4300 mm[5]
Szerokość	1570 mm[5]
Wysokość	1450 mm[5]
Rozstaw osi	2450 mm[6]
Masa własna	960 kg[5]
Zbiornik paliwa	40 l[6]
Liczba miejsc	2-5
Ładowność	380 kg
Dane dodatkowe
Pokrewne	Barkas B1000
Konkurencja	Dacia 1100 Moskwicz 407 Škoda Octavia Zastava 1300/1500

Tył Wartburga 311

Wartburg 311 kombi

Wartburg 311-2 cabrio

Wartburg 311-7 pickup

Wartburg 313-1 Sport coupe

Wnętrze

Na Targach Lipskich w 1956 roku zaprezentowano napędzany dwusuwowym silnikiem samochód Wartburg 311^[5]. Nazwa pochodziła od zamku Wartburg znajdującego się na wzgórzach niedaleko fabryki. Produkcję modelu rozpoczęto w Eisenach, gdzie od 1953 roku wytwarzano jedynie samochód IFA F9, na którym Wartburg oparty był pod względem technicznym^[5][7]. Model F9 był przestarzałym pojazdem napędzanym silnikiem dwusuwowym. Nadwozie Wartburga było o 10 cm dłuższe od poprzednika. Do napędu użyto tej samej dwusuwowej jednostki napędowej poddanej nieznacznej modernizacji. Z pojemności 900 cm³ generowała ona moc 37 KM^[5]. Napęd przenoszony był poprzez 4-biegową manualną skrzynię biegów na koła przednie^[6].

Wartburg 1000 występował w wielu wersjach nadwoziowych: 4-drzwiowy sedan, 3-drzwiowe kombi, 5-drzwiowe kombi – Camping, pick-up, kabriolet, coupé oraz Sport (zwanej 313)^[5].

W 1957 powstał prototyp nowej jednostki napędowej dla Wartburga – nowoczesnego silnika B4 o pojemności 1,1 l, generującego 45 KM. Projekt został jednak zarzucony^[6][5].

Modelem 311 Niemcy startowali w wielu europejskich i krajowych rajdach – np. Internationale Rallye Wartburg.

W 1962 roku AWE (Automobilwerke Eisenach) zmodernizowało model 311, montując w nim silnik o zwiększonej pojemności do 992 cm³^[8][7]. Dla odróżnienia nazwano go 1000 zamiennie z 312. Po trzech latach do produkcji wprowadzony został model przejściowy. Pozostała znana z 311/312 karoseria, ale pojawiło się nowe podwozie^[9]. Nadal była to konstrukcja ramowa, jednak już z niezależnym zawieszeniem na sprężynach zamiast poprzecznych resorów piórowych oraz stabilizatorem tylnego zawieszenia^[7]. Modernizację przeszły silnik i skrzynia biegów, miejsce 15-calowych kół zajęły mniejsze, 13-calowe, z rozstawem śrub 4×160^[7]. Półosie z homokinetycznymi przegubami zastąpiono nowymi, z podwójnym przegubem Cardana. W oficjalnej nomenklaturze model ten nazywany był nadal 1000, jednak dla odróżnienia od poprzedniej wersji oznaczano go często kodem fabrycznym: 312/1. Przejściówka była produkowana do 1967 roku (równolegle z nowym modelem), a w ofercie pozostawała do 1968 r.

Wartburgi poza krajami znajdującymi się za żelazną kurtyną eksportowano także do Europy Zachodniej, a nawet do obydwu Ameryk^[6].

Wartburg 312 wystąpił w filmie Ida w reżyserii Pawła Pawlikowskiego. Poruszają się nim główne bohaterki filmu, prokurator Wanda Gruz (Agata Kulesza) i tytułowa Ida (Agata Trzebuchowska)^[6].

W 1961 roku rozpoczęto produkcję seryjną samochodu dostawczego Barkas B1000, skonstruowanego z wykorzystaniem elementów konstrukcyjnych i jednostki napędowej Wartburga 311.

Wartburg 353

Wartburg 353

Inne nazwy	Wartburg Knight Wartburg President
Producent	VEB Automobilwerk Eisenach
Okres produkcji	1966–1989
Miejsce produkcji	Eisenach Ludwigsfelde
Poprzednik	Wartburg 1000
Następca	Wartburg 1.3
Dane techniczne
Segment	C
Typy nadwozia	4-drzwiowy sedan 5-drzwiowe kombi (Tourist) 2-drzwiowy pick-up (Trans)
Silniki	R3 1,0 l
Skrzynia biegów	4-biegowa manualna
Napęd	przedni
Długość	4220 mm 4380 mm Tourist
Szerokość	1640 mm
Wysokość	1490 mm 1495 mm Tourist
Rozstaw osi	2450 mm
Masa własna	920 – 960 kg
Zbiornik paliwa	44 dm³
Liczba miejsc	5
Bagażnik	525 l (sedan) 2000 l (kombi)
Dane dodatkowe
Pokrewne	Melkus RS 1000
Konkurencja	Škoda 120 Polski Fiat 125p Dacia 1210/1310/1410 Łada 2107 Zastava 101

Tył 353

Tył 353S Tourist

Wartburg 353 Trans (pick-up)

W 1966 pojawił się następca „312” – Wartburg 353^[14]. Przez pierwsze lata produkcji model nazywany był przez wytwórnie w NRD jako „Der neue 1000”, oznaczenie 353 zaczęto stosować dopiero po jakimś czasie. Elementy podwozia w stosunku do Wartburga 312 zostały niezmienione, nowością było kanciaste nadwozie, zaprojektowane zgodnie z panującymi wówczas trendami przez Claussa Dietela^[14]. Pomimo zwiększonej przestrzeni pasażerskiej cechowało się mniejszą niż u poprzednika długością zewnętrzną (jednakże szerokość była większa)^[9]. Do napędu użyto znanego z poprzednika dwusuwowego silnika o mocy maksymalnej 45 KM, pozwalał on na osiągnięcie prędkości maksymalnej rzędu 130 km/h, przy średnim zużyciu paliwa 8-9,5 l / 100 km^[15]. Zakładany poziom produkcji wynosił około 40 000 sztuk rocznie^[15].

W przednim rzędzie zastosowano dzielone fotele z możliwością regulacji kąta pochylenia oparcia, w wersji de Luxe można było je składać zupełnie, tworząc dwa miejsca do spania^[9]. Deska rozdzielcza lakierowana w kolorze nadwozia od 1968 była obijana czarną wykładziną^[9].

Podobnie jak w przypadku wcześniejszego modelu, 353 też doczekał się różnych odmian nadwoziowych, choć ich liczba była znacznie skromniejsza – poza sedanem były to: kombi – Tourist i praktyczny pick-up – Trans. W roku 1969 podniesiono moc silnika z 45 do 50 KM. W roku 1975 wprowadzono wersję 353W, która zawierała szereg udoskonaleń: nową zaokrągloną tablicę rozdzielczą i łamaną kolumnę kierownicy, pasy bezpieczeństwa na fotelach przednich i uchwyty dla pasów na tylnej kanapie, dwuobwodowy układ hamulcowy z hamulcami tarczowymi na przedniej osi oraz ulepszonym korektorem siły hamowania na osi tylnej, wzmocnione zamki drzwi, a także prądnicę prądu zmiennego^[7][14]. Kolejne zmiany miały miejsce w 1982, wprowadzono matowoczarny wlot powietrza, obwódki reflektorów i zderzaki (w miejsce chromowanych), zastosowano inny gaźnik, zmodyfikowane hamulce bębnowe z tyłu oraz reflektory przednie typu H4^[8]. W 1984 wprowadzono ekonomizer oraz zegar wskazujący temperaturę płynu chłodzącego, stan paliwa oraz aktualną ekonomię jazdy.

Ostatni „lifting” Wartburg 353 przeszedł pod koniec 1984, wprowadzono m.in. jednolity pas przedni w kolorze nadwozia, model ten oznaczono jako 353S^[14]. Przesunięto chłodnicę do przodu, zmieniono sprzęgło oraz układ przełączników klimatyzacji we wnętrzu samochodu. Na życzenie klient mógł zamówić dźwignię zmiany biegów w podłodze niemal od samego początku produkcji. W Polsce ta opcja była jednak rzadko spotykana i można ją było zauważyć szerzej w ostatnich latach produkcji, od około 1986 roku. Samochód wyróżniał się pojemnym bagażnikiem, w wersji sedan – 525 l, w kombi po złożeniu kanapy – 2000 l^[14]. W roku 1969 zaprezentowano oparte na 353 dwumiejscowe sportowe auto Wartburg Melkus RS1000, jego produkcja trwała do roku 1980, powstało 101 egzemplarzy^[8].

Wersja eksportowa na rynek brytyjski nosiła nazwę Wartburg Knight, jej importu zakazano w roku 1974 z powodu niespełniania norm emisji spalin^[7]. Problem ten rozwiązywano, montując do nowych pojazdów silniki pochodzące z samochodu Morris Marina^[7].

Wersja eksportowa na rynek norweski nosiła nazwę Wartburg President, pojazd był w sprzedaży do roku 1970.

353 był praktycznie ostatnią prawdziwą nowością w historii tego wschodnioniemieckiego producenta. Pomimo wielu modernizacji, z których najbardziej widoczną przeprowadzono w 1985, zmieniając m.in. pas przedni, auta te ze swoim „kołyszącym się”, ramowym podwoziem coraz bardziej odstawały od zachodniej konkurencji. Poważniejsze zmiany konstrukcyjne były nieuniknione – na wdrożenie całkiem nowego modelu (prototypy 360, 610m) nie było pieniędzy i zgody władz państwowych.

Zakłady próbowały ratować wizerunek swoich produktów biorąc nadal udział w licznych, renomowanych imprezach sportowych. Jednak startujący w latach osiemdziesiątych rajdowy model 353 WR wyglądał groteskowo przy kilkusetkonnych audi i lanciach.

Wartburg 1.3

Wartburg 1.3

Wartburg 1.3 S
Inne nazwy	IFA Wartburg
Producent	VEB Automobilwerk Eisenach
Zaprezentowany	1988 Targi Lipskie[17]
Okres produkcji	1988–1991
Miejsce produkcji	Eisenach Ludwigsfelde (Trans)
Poprzednik	Wartburg 353
Następca	brak
Dane techniczne
Segment	C
Typy nadwozia	4-drzwiowy sedan 5-drzwiowe kombi (Tourist) 2-drzwiowy pick-up (Trans)
Silniki	R4: 1,3 l
Skrzynia biegów	4-biegowa manualna 5-biegowa manualna
Napęd	przedni
Długość	4220 mm 4280 mm Tourist
Szerokość	1640 mm
Wysokość	1495 mm
Rozstaw osi	2450 mm
Masa własna	900 – 950 kg
Zbiornik paliwa	42 dm³
Liczba miejsc	5
Bagażnik	525 l (sedan)
Ładowność	420(sedan) – 460(kombi) kg
Dane dodatkowe
Konkurencja	Dacia 1210/1310/1410 FSO 125p Łada 2107 Škoda 742

Tył 1.3 w wersji sedan

Wartburg 1.3 Tourist

Tył 1.3 Tourist

Wartburg 1.3 „New Line” oraz 1.3 Trans

Wartburg 1.3 Trans

W 1988 przy współpracy z Volkswagenem zaprezentowano w końcu model 1.3 – ostatnie wcielenie „353”. Samochód wyposażono w czterosuwowy silnik VW stosowany między innymi w modelu Golf II, od którego pojemności wzięto nazwę, 4-biegową skrzynię biegów własnej konstrukcji (stworzono ją w zakładach produkujących Trabanta – w Zwickau) oraz wiele zmienionych elementów nadwozia: zderzaki z tworzywa (przedni pełnowymiarowy), nowe tylne i przednie lampy – wraz z kierunkowskazami płynnie wkomponowane w karoserię^[18][17]. Poprawiono również wyposażenie wnętrza, w ostatniej serii z 1991 roku montując fotele kubełkowe pochodzące z Opla oraz welurową tapicerkę. Na tle konkurencji samochód wyróżniał się brakiem wspomagania układu hamulcowego^[18]. Podobnie jak poprzednik, samochód wyposażony był w pojemny bagażnik^[17].

Wartburg 1.3 dostępny był w trzech wersjach nadwozia: Limousine, Tourist (kombi) i rzadko spotykany Trans (dwudrzwiowy pick-up). Modele oznaczone jako 1.3 S posiadały dodatkowo ręcznie odsuwany szyberdach oraz przednie światła przeciwmgłowe wbudowane w zderzak.

To wszystko łącznie z najważniejszą nowością – silnikiem – nie pomogło w uratowaniu sprzedaży. Ostatnią deską ratunku było zamówienie z Grecji, ale żaden bank nie chciał skredytować podupadających zakładów. Przypieczętowaniem końca historii Wartburga były zmiany polityczne w Europie Środkowej, w tym upadek Muru Berlińskiego i napływ na tereny NRD tanich, używanych aut z zachodu^[17]. Ostatni Wartburg zjechał z taśmy produkcyjnej 10 kwietnia 1991 roku. Obecnie zakłady w Eisenach należą do koncernu Stellantis i produkuje się w nich różne modele Opla.

Prototypy

Wartburg 355

Wartburg 610 M-1

Wartburg 353/400 Kübel

Poziom produkcji

Wartburgi (353, 353W, 1.3 Trans oraz 1.3 New Line) na wystawie w muzeum urządzonym w fabryce Automobilwerk Eisenach, gdzie powstawały Wartburgi

Zakłady produkcyjne

Od 1966 roku w produkcję Wartburga obok macierzystego AWE Eisenach zaangażowane były cztery inne zakłady kooperacyjne^[23]:

• VEB Karosseriewerke Halle (nadwozia dla wersji Tourist)
• VEB Karosseriewerk Dresden/Radeberg (nadwozia dla wersji Tourist)
• VEB Automobilwerke Ludwigsfelde (produkcja dostawczej wersji Trans u boku pojazdów ciężarowych IFA W50 i L60)
• VEB Waggonbau Gotha (podwozia dla modeli 353W i 1.3)

Przypisy