Historia miejscowości

Okolica zamieszkana przez Rusinów w czasach Rusi Kijowskiej. Nazwa Waniewo pochodzi od imienia Wania^[10]. Wieś założona prawdopodobnie jako graniczny gród mazowiecki strzegący przeprawy na Narwi. W roku 1447 wzmiankowany most na Narwi. Nazwa miejscowości po raz pierwszy pojawiła się w przekazach z 1447 r. Równocześnie wymienia się w ówczesnych dokumentach istnienie zamku i mostu^[11].

Znani właściciele Waniewa:

• w wieku XV własność książąt litewskich
• 1501 – król Aleksander Jagiellończyk nadał Waniewo wraz z małą włością Mikołajowi Radziwiłłowi, wojewodzie wileńskiemu^[10].
• 20 czerwca 1510 r. król Polski i wielki książę litewski Zygmunt I Stary pozwolił Mikołajowi Radziwiłłowi osadzić miasto na prawie chełmińskim, a także pobierać myto na nowo zbudowanym moście przez rzekę Narew^[12].
• 1567–1572– Hieronim Sieniawski, kasztelan kamieniecki
• Olelkowiczowie, książęta słuccy
• 1590 – oddana w zastaw Pawłowi Szczawińskiemu, kasztelanowi łęczyckiemu
• około 1664 – Szczawińscy
• 1676 – określona jako własność Zofii Rzewuskiej, pisarzowej ziemi łukowskiej
• 1680 – Wilhelm Orsetti
• 1832 – ostatni potomek Orsettich sprzedał wieś na rzecz ojczyma, Stefana Rostworowskiego. Własność Rostworowskich do początku wieku XX.

Waniewo na fragmencie mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1613 r.

W wykazie dziedziców dóbr i ich urzędników, sług i sprawców pow. bielskiego z XVI w. znajduje się m.in. Waniewska – księżna, dziedziczka wsi Ospiów – Waniewo (par. Płońska)^[13].

Miejscowość nigdy nie rozwinęła się w ośrodek miejski, najprawdopodobniej ze względu na utratę znaczenia przeprawy na Narwi^[14]. Miasto zostało założone dla obsługi małych dóbr waniewskich, z dala od głównych dróg komunikacyjnych, a w pobliżu Tykocina, nie miało warunków rozwinięcia się. W rejestrze z 1676 roku Waniewo występuje już, jako wieś^[10].

W roku 1827 jedna część miejscowości liczyła 20 domów i 118 mieszkańców, druga 6 domów i 47 mieszkańców.

Pod koniec XIX w. wieś należała do powiatu mazowieckiego, gmina Kowalewszczyzna. We wsi znajdowała się szkółka początkowa, a przy kościele parafialnym istniał szpital dla starców i kalek. Powierzchnia ziemi włościańskiej wynosiła 1092 mórg.

W pobliżu wsi znajdował się folwark Waniewo Poduchowne. W roku 1887 miał 206 morgów powierzchni, w tym 92 morgi ziemi ornej, 99 łąk i 2 morgi lasu. W folwarku 4 budynki drewniane^[15].

W 1891 roku wieś, włościanie, osób 389 (w tym żydzi 22), gospodarzy 59, domy drewniane 48, morgi 804: orne 381, łąki 250, na jednego gospodarza 13,6 morgi. W 1891 roku Waniewo Poduchowne, folwark, osób 5, dom drewniany 1, morgi 210: orne 133, łąki 32, lasy 1^[16].

Most z czasów I WŚ na rzece Narew

W roku 1921 wyszczególniono:

• wieś Waniewo. Było tu 49 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 320 mieszkańców (161 mężczyzn i 159 kobiet). Narodowość polską podało 295 osób, a żydowską 25,
• folwark Waniewska Wólka, gdzie naliczono 2 budynki z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 19 mieszkańców (10 mężczyzn i 9 kobiet)^[17].

We wrześniu 1943 żołnierze niemieccy zamordowali Władysławę i Stanisława Krysiewiczów, którzy ukrywali w swoim gospodarstwie Żydów; małżeństwo zostało uhonorowane medalem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata^[18] oraz w ramach projektu „Zawołani po imieniu”^[19]. W lipcu 1944 żołnierze Wehrmachtu wraz z policją niemiecką zamordowali 10 osób a wieś prawie całkowicie spalili^[20].

W 1965 roku Waniewo znajdowało się w gromadzie Jeńki w pow. łapskim^[10]. A już 1 stycznia 1973 roku w gminie Sokoły^[21].

Historia kościoła

Kościół parafialny

Pierwszy, znany z dokumentów, być może parafialny kościół, najprawdopodobniej pw. św. Anny istniał w wieku XV.

W roku 1511 Mikołaj Radziwiłł jako wojewoda wileński ufundował i uposażył kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, oraz św. św. Katarzyny, Barbary, Doroty, Mikołaja i Marcina.

Biskup pomocniczy łucki Stanisław Łoza w roku 1639 konsekrował zapewne kolejny kościół drewniany. Staraniem proboszcza Andrzeja Błockiego, kanonika łuckiego w roku 1671 nastąpiło odnowienie erekcji kościoła spowodowane obrabowaniem go w czasie wojen szwedzkich.

Obecny, neoromański kościół murowany, wzniesiony został w latach 1870–1877 według planu architekta inż. Stefana Kucharzewskiego. Odbudowany ze zniszczeń wojennych w latach 1946–1950^[14]. jest siedzibą parafii Wniebowzięcia NMP. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Łapy.

Szkoła

W 1922 roku 4. klasowa szkoła powszechna, liczyła 197 uczniów. W 1923 r. liczyła 187 uczniów, 1924 – 211, 1925 – 170, 1930 – 180. W 1931 – 180.

Nauczyciele: 1932 r. Pawecka Maria przybyła, 1932–1934, Półbrat Adam kier., 1938 Kochański Mieczysław p.o.kier., 1941 Grochowska Anna, Grochowski Aleksander, Grochowski Mirosław, Filonik Adam^[22].

Układ przestrzenny

Figura NMP Niepokalanej

Rzeka Narew w Waniewie

Układ przestrzenny

Rozplanowanie przestrzenne Waniewa datuje się na początek XVI wieku. Jego podstawą są dwie równoległe ulice: Waniewo i Psia powstałe z rozgałęzienia szlaku do Tykocina. Ulice dobiegają do rynku, leżącego u przeprawy przez rzekę Narew. Ulica Rybacka wiodła bezpośrednio do przeprawy z rynku, a ulica Konowrót łącząca ulicę Waniewo z Psią prowadziła w kierunku Kowalewszczyzny. Ulica Kościelna była wewnętrzną ulicą jurydyki kościelnej. Układ przestrzenny jest stosunkowo dobrze zachowanym przykładem XVI wiecznej urbanistyki.

Drugim elementem rozplanowania Waniewa jest system przeprawowy oraz rezydencja Orsettich w Śliwnie z bogatą kompozycją kanałową^[23].

Obiekty zabytkowe

• kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
• neoromańska dzwonnica, murowana z cegły, z roku 1880
• na cmentarzu grzebalnym murowana kaplica, o charakterze późnoklasycystycznym, z roku ok. 1880
• przydrożna, drewniana kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego z XX w.
• figura przydrożna, fundowana w roku 1855 przez Artura Orsettiego^[14]
• murowana plebania z II połowy XIX w.^[24]