Walerian Tumanowicz
Jagodziński
Ilustracja
major piechoty major piechoty
Data i miejsce urodzenia

1 marca 1894
Banilla Ruska, księstwo Bukowiny, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

13 listopada 1947
Kraków, Polska

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
Armia Krajowa
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

3 Pułk Piechoty
3 Pułk Piechoty Legionów
5 Pułk Piechoty Legionów,
PUWFiPW
146 Pułk Piechoty
Inspektorat Mielec Armii Krajowej

Stanowiska

szef wydziału
dowódca batalionu

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
kampania wrześniowa
bitwa nad Bzurą
działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Srebrny Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Grób symboliczny Waleriana Tumanowicza w Warszawie

Walerian Józef Tumanowicz, ps. „Jagodziński” (ur. 1 marca 1894 w Banilli Ruskiej, zm. 13 listopada 1947 w Krakowie) – Ormianin, żołnierz Legionów Polskich, major piechoty Wojska Polskiego, oficer ZWZ-AK oraz DSZ, „NIE” i WiN.

Życiorys

Urodził się w rodzinie polskich Ormian Issaka i Marii z Piotrowiczów. Kształcił się w gimnazjum w Czerniowcach. Egzamin dojrzałości zdał w Wiedniu.

Podczas I wojny światowej był żołnierzem Legionów Polskich. Służył w 3 pułku piechoty w składzie II Brygady.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej i w wojnie polsko-bolszewickiej walcząc w szeregach 3 pułku piechoty Legionów. Został awansowany na stopień porucznika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923[1][2]. W latach 20. był oficerem 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie[3][4][5]. Został awansowany na stopień kapitana piechoty ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1925[6]. W 1932 był oficerem piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza[7]. Na stopień majora został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 9. lokatą w korpusie oficerów piechoty[8]. Został absolwentem studiów na Akademii Handlu Zagranicznego we Lwowie. W 1938 został szefem Wydziału Ogólno-Organizacyjnego Naczelnej Komendy Legii Akademickiej w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[8].

Po wybuchu II wojny światowej w czasie kampanii wrześniowej był dowódcą I batalionu 146 pułku piechoty biorąc udział w bitwie nad Bzurą. Po nastaniu okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną. W 1940 został organizatorem i pierwszym inspektorem Inspektoratu Mielec Związku Walki Zbrojnej[9] (od 1942 Armii Krajowej) i pełnił tę funkcję do 25 lutego 1944. Od 1945 działał w organizacji „NIE” oraz Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj. Został szefem komórki „Z” Obszaru Południowego DSZ. Został członkiem Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Był kierownikiem akcji „Ż”.

Po zakończeniu wojny osiadł w Jeleniej Górze w 1946 zajmując się handlem. Został aresztowany przez UB 22 października 1946 w Krakowie. Był sądzony w procesie pokazowym siedemnastu członków II Zarządu Głównego WiN oraz działaczy Polskiego Stronnictwa Ludowego w Krakowie razem m.in. z płk Franciszkiem Niepokólczyckim, Stanisławem Mierzwą, ppłk Alojzym Kaczmarczykiem i Józefem Ostafinem[10]. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie z dnia 10 września 1947 (sygn. akt Sr 978/47) w składzie sędziowskim pod przewodnictwem Romualda Klimowieckiego[11] został skazany na łączną karę śmierci, utratę praw publicznych, obywatelskich i honorowych na zawsze oraz na przepadek mienia. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano wieczorem 13 listopada 1947 roku na podwórzu więzienia przy ul. Montelupich strzałem w tył głowy. W tym samym czasie zostali straceni inni skazani: Alojzy Kaczmarczyk i Józef Ostafin, katem był strażnik więzienny Henryk Michalik, którego w protokołach wykonania kary śmierci ujęto jako "dowódcę plutonu egzekucyjnego"[12].

Postanowieniem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie z 17 stycznia 1992 wyrok skazujący Waleriana Tumanowicza na śmierć został unieważniony. Grób symboliczny Waleriana Tumanowicza został ustanowiony na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B18-1-1).

W 1995 w Krakowie została ustanowiona ulica Waleriana Tumanowicza.

Z krwi jestem Ormianinem, z duszy i przekonań Polakiem... Wraz z mlekiem matki wyssałem nienawiść do Związku Sowieckiego.

Wypowiedź Waleriana Tumanowicza podczas procesu

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 430.
  2. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 374.
  3. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 137.
  4. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 133.
  5. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 21.
  6. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 215.
  7. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 58, 906.
  8. 1 2 3 4 5 Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 30.
  9. ↑ Wskazany także jako Wacław Tumanowicz, ps. „Jagra”. Por. Zdzisława Trawińska: Ruch robotniczy w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. W: Bronisław Syzdek (red. nauk.): Ruch robotniczy na ziemi rzeszowskiej 1918–1975. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980, s. 159.
  10. ↑ 71. rocznica wyroków w procesie krakowskim – 10 września
  11. ↑ Krok do ekshumacji szczątków bohaterów. dziennikpolski24.pl, 5 maja 2014. [dostęp 2014-11-18].
  12. ↑ Mogiła pod śmietnikiem. tygodnik.onet.pl, 28 lutego 2013. [dostęp 2020-05-13].
  13. ↑ M.P. z 2017 r. poz.  „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
  14. ↑ Prezydent Andrzej Duda: Nie sposób wyobrazić sobie historii Rzeczypospolitej bez wkładu Ormian. prezydent.pl, 29 marca 2017. [dostęp 2017-04-01].
  15. ↑ M.P. z 1932 r. nr 12, poz. 16 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  16. ↑ M.P. z 1934 r. nr 238, poz. 297 „za zasługi w służbie ochrony pogranicza”.
  17. 1 2 Na podstawie fotografii [1].

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.