Walerian Dzieduszycki

Sas
Rodzina	Dzieduszyccy herbu Sas
Data i miejsce urodzenia	1754 Kłoczew
Data i miejsce śmierci	10 marca 1832 Potoczyska nad Dniestrem
Ojciec	Tadeusz Gerwazy Dzieduszycki
Matka	Salomea Józefa Birberstein-Trembińska
Żona	1. Józefa Ponińska, c. Józefa Ponińskiego, podskarbiego królewskiego 2. Anna Głowacka
Dzieci	Z pierwszego małżeństwa: Stanisław Kostka Dzieduszycki Ludwik Benedykt Dzieduszycki Aniela Dzieduszycka Julia Dzieduszycka Z drugiego małżeństwa: Emilia Dzieduszycka
Odznaczenia

Walerian (Walery) Wiktoryn Dzieduszycki (ur. 1754, Kłoczew, zm. 10 marca 1832, Potoczyska) – polski działacz patriotyczny, podróżnik, uczony amator, ziemianin.

Życiorys

Syn Tadeusza, brat Józefa Kalasantego. Starosta serebryński od 1775, podkomorzy cesarsko-królewski austriacki 1775, hrabia cesarstwa (od 1776, potwierdzenie tytułu hrabiowskiego 25 marca 1821 w Kongresówce), szambelan królewski 1786.

Kształcił się we Lwowie i Wiedniu, darzony względami cesarzowej Marii Teresy i Józefa II. Pierwszy z Polaków otrzymał godność szambelana austriackiego, ufundował swym kosztem szkołę parafialną dla włościan w Jaryczowie.

Właściciel wielkich dóbr na Podolu, próbował eksportować zboże Dniestrem do Odessy. W roku 1785 podjął specjalną wyprawę Dniestrem aby zbadać możliwości spławu towarów tą rzeką, głównie z województw podolskiego i bracławskiego. Zabrał ze sobą ładunek 2500 korcy pszenicy i inne towary. Wyruszył 16 czerwca 1785 roku z Ladawy. Zboże znajdujące się na dwóch statkach należało prawdopodobnie do Prota Potockiego, żywo zainteresowanego rozwinięciem handlu czarnomorskiego. Ostatecznie Dzieduszycki dotarł do Stambułu i tam sprzedał przewożone zboże po niekorzystnej jednak cenie^[1]. W dowód uznania za odbycie podróży Dzieduszycki otrzymał Order Świętego Stanisława. W 1790 roku był komisarzem Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej powiatu latyczowskiego^[2]. Zwolennik reform Sejmu Czteroletniego. Po ustanowieniu Konstytucji 3 Maja obiecał corocznie uwolnić od poddaństwa dziesięciu najlepszych jej uczniów. Po II rozbiorze przeniósł się do dzielnicy galicyjskiej, by nie składać carowej przysięgi homagialnej. W 1794 na usługach Kościuszki we Lwowie.

Insurekcji kościuszkowskiej służył pomocą materialną i dyplomatyczną, był gorącym zwolennikiem oparcia się o Austrię, był pośrednikiem pomiędzy władzami insurekcyjnymi a dworem wiedeńskim, któremu przedkładał memoriały, wykazujące korzyści osadzenia arcyksięcia austriackiego na tronie Rzeczypospolitej. Po upadku insurekcji przywódca Centralizacji Lwowskiej, aresztowany za próbę wzniecenia powstania w Galicji. Po III rozbiorze należał do głównych organizatorów sprzysiężenia patriotycznego w Galicji, stał na czele Zgromadzenia Centralnego we Lwowie, które wyrosło na naczelną władzę spiskową na obszarze ziem dawnej Rzeczypospolitej.

W latach 1797-1800 więziony przez Austriaków w Ołomuńcu. Wypuszczony po zaręczeniu, że będzie się zachowywał lojalnie wobec państwa, osiadł na wsi, oddawał się odtąd gospodarstwu i studiom przyrodniczym. Po zwolnieniu wycofał się z życia politycznego.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Walerian Dzieduszycki – rękopisy w bibliotece Polona