Wacław Gajewski
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

28 lutego 1911
Kraków

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 1997
Warszawa

profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: genetyka
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1937
Uniwersytet Warszawski

Profesura

1954

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty

Status PAU

członek

Badacz, wykładowca
jednostka

Uniwersytet Warszawski, Polska Akademia Nauk

Odznaczenia
Medal 10-lecia Polski Ludowej
Grób Stanisława i Wacława Gajewskich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Wacław Tadeusz Gajewski (ur. 28 lutego 1911 w Krakowie, zm. 12 grudnia 1997 w Warszawie) – polski genetyk, członek PAU i PAN, jeden z najważniejszych twórców polskiej genetyki po okresie łysenkizmu, autor pierwszych polskich podręczników genetyki. Jako jeden z niewielu polskich naukowców, w okresie stalinizmu nie przystał na prowadzenie zajęć naukowych według oficjalnej, partyjnej linii.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Wacława Stanisława (1880–1925) i Wandy, z domu Landau (1884–1951)[1][2]. Zmarły tragicznie ojciec był z wykształcenia chemikiem i asystentem na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz dyrektorem Syndykatu Hodowlanego, matka – absolwentka nauk przyrodniczych na Uniwersytecie w Lozannie – po śmierci ojca pracowała jako nauczycielka. Wacław miał brata Stanisława – dyplomatę, urzędnika państwowego, ambasadora PRL we Francji (1954–1961).

W 1932 wydał pierwszą publikację pt. „Szczątki flory pierwotnej w jarze Dniestru”[3]. Studia na Uniwersytecie Warszawskim ukończył w 1934. Pracę doktorską obronił w 1937, w latach 1937–1946 pracował jako asystent w Ogrodzie Botanicznym UW w Warszawie. W okresie przedwojennym jego badania dotyczyły głównie geografii roślin, w tym flory Podola, w 1937 ukazała się jego praca Elementy flory polskiego Podola, opublikowana w Planta Polonica. W 1946 otrzymał tytuł docenta, w 1950 został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Po II wojnie światowej zajął się cytogenetyką roślin i genetyką molekularną. W 1949 klasyczna genetyka miała ustąpić miejsca łysenkizmowi – „nowej biologii” obowiązującej w okresie stalinowskim w Związku Radzieckim i krajach bloku komunistycznego. Propagatorami łysenkizmu w Polsce byli wówczas tacy naukowcy jak Włodzimierz Michajłow, Kazimierz Petrusewicz czy rektor UJ, Teodor Marchlewski[4]. Gajewski należał do nielicznego grona polskich biologów, którzy odmówili wykładania łysenkizmu[5]. W związku z tym nie mógł prowadzić zajęć ze studentami, pozwolono mu jednak na pracę w Ogrodzie Botanicznym UW. W 1954 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. 19 stycznia 1955 został odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej[6].

W 1956 rozpoczął pracę wykładowcy na Uniwersytecie Warszawskim, a jego wykłady przez wiele lat cieszyły się olbrzymią popularnością. W 1958 pod jego kierownictwem powstał Zakład Genetyki na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1961 Zakład Genetyki Ogólnej PAN, który później wszedł w skład Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN (IBB). W 1964 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1967–1981 był dyrektorem IBB[7]. W 1958 został członkiem korespondentem, a w 1969 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W 1989 należał do odnowicieli Polskiej Akademii Umiejętności. W 1986 otrzymał Nagrodę „Problemów” za wytrwałą, wieloletnią popularyzację biologii[8].

Życie prywatne

W 1937 w Warszawie zawarł związek małżeński z Anną Romaną, z domu Bogdani. W 1966 rozwiódł się z nią[1].

Zmarł w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 224-1-9)[9].

Działalność w opozycji

W latach siedemdziesiątych Gajewski był związany z opozycją. W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[10]. W 1978 został sygnatariuszem deklaracji założycielskiej Towarzystwa Kursów Naukowych[11][12], a później także jego wykładowcą[13]. 20 sierpnia 1980 roku podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[14]. W grudniu 1981 wraz ze swoim przyjacielem Władysławem Kunickim-Goldfingerem należał do dwóch członków PAN, których nakazano internować. Przypadkiem udało mu się jednak uniknąć aresztowania aż do momentu, w którym cofnięto nakaz za wstawiennictwem PAN[3][15]. Podczas stanu wojennego prowadził działalność podziemną, m.in. jako kurier przenoszący pieniądze przeznaczone przez Piotra Słonimskiego na stypendia dla naukowców, którzy w wyniku stanu wojennego utracili pracę[3].

Praca naukowa

Wacław Gajewski był autorem prac naukowych w dziedzinach genetyki i ewolucji. W latach pięćdziesiątych badał cytogenetykę[16] i ewolucję[17] rodzaju kuklik (Geum). Później zajął się genetyką grzybów. W roku 1990 opublikował w Quarterly Review of Biology wspomnienie o łysenkizmie w Polsce[18].

Publikacje

  • Wacław Gajewski: Genetyka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1963.
  • Wacław Gajewski: Genetyka ogólna i molekularna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
  • Wacław Gajewski: Jak poznawano zjawisko dziedziczności. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1968.
  • Wacław Gajewski: Pasożytnicze rośliny kwiatowe. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1962.
  • Wacław Gajewski, Piotr Węgleński: Inżynieria genetyczna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Przypisy

  1. 1 2 Akt małżeństwa Wacława Tadeusza Gajewskiego i Anny Romany Bogdani – akt nr 235 z 1937 roku z parafii Najświętszego Zbawiciela w Warszawie, metryki.genealodzy.pl, 24 lipca 1937 [dostęp 2024-02-15].
  2. ↑ Wacław Gajewski M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-02-15].
  3. 1 2 3 Piotr Węgleński, Profesor Wacław Gajewski, [w:] Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945, A−K [online], s. 328-332.
  4. ↑ Piotr Köhler. Lysenko Affair and Polish Botany. „Journal of the History of Biology”, s. 1-39, 2010. DOI: 10.1007/s10739-010-9238-4.
  5. ↑ Anna Bikont, Sławomir Zagórski. Burzliwe dzieje gruszek na wierzbie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-08-01.
  6. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 strona 1634 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
  7. ↑ David D. Perkins. Wacław Gajewski, 1911–1997. „Fungal Genetics Newsletter”, 2003.
  8. ↑ Nagrody „PROBLEMÓW" w roku 1986 otrzymują:, „Problemy”, nr 11 (484), RSW „Prasa-Książka Ruch", listopad 1986, s. 2, ISSN 0032-9487.
  9. ↑ Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW GAJEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-05].
  10. ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  11. ↑ Marek Kunicki-Goldfinger: Towarzystwo Kursów Naukowych.
  12. ↑ Założyciele Towarzystwa Kursów Naukowych. „Gazeta Wyborcza”, 2006.
  13. ↑ 30. rocznica powołania Towarzystwa Kursów Naukowych. „Uniwersytet Warszawski, Pismo Uczelni”. 5 (35), s. 12, 2008.
  14. ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
  15. ↑ Sławomir Zagórski. W opozycji do głupoty. „Gazeta Wyborcza”, październik 2005.
  16. ↑ Wacław Gajewski. A cytogenetic study on the genus Geum. „Monogr. Bot.”. 4, s. 1-416, 1957.
  17. ↑ Wacław Gajewski. Evolution in the Genus Geum. „Evolution”. 13 (3), s. 378-388, 1959. DOI: 10.2307/2406114. JSTOR: 2406114.
  18. ↑ Wacław Gajewski. Lysenkoism in Poland. „The Quarterly Review of Biology”. 65 (4), 1990. DOI: 10.1086/416949.

Bibliografia

  • Piotr Köhler, 2008. Łysenkizm w botanice polskiej. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 53(2): 83–161.
  • Piotr Köhler, 2009. An outline of short history of Lysenkoism in Poland. Folia Mendeliana 44–45: 45–54.
  • Piotr Köhler. Lysenko Affair and Polish Botany. „Journal of the History of Biology”, s. 1–39, 2010. DOI: 10.1007/s10739-010-9238-4. 
  • Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Edycja 3, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993.
  • Robert Jarocki, Pięć minut ambasadora: rozmowy ze Stanisławem Gajewskim, Warszawa 1993.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.