Wąs czepny – organ czepny roślin pnących, powstający jako zmodyfikowany liść lub jego część (wąsy liściowe), a także fragment łodygi (wąsy pędowe)[1]. Służy do owijania się wokół podpory i tym samym umożliwia wspieranie lub wspinanie się rośliny, która rosnąc dzięki temu ku górze zyskuje lepszy dostęp do światła. Wąsy owijają się wokół podpory ponieważ są organami wrażliwymi na dotyk[2].
Nie są wąsami czepnymi pełniące podobne funkcje i owijające się międzywęźla (np. powoju), ogonki liści z wykształconą blaszką liściową (np. powojnika), czy korzenie przybyszowe niektórych pnączy (np. wanilii)[3].
Budowa
Wąsy są nitkowate i mogą być proste lub rozgałęzione. Podobna budowa u różnych roślin przy różnym pochodzeniu tych organów jest jednym z przykładów konwergencji[3].
U grochu i wielu innych przedstawicieli bobowatych, wąsy powstają z końcowego odcinka osadki i z górnych listków liścia pierzasto złożonego[3]. U innych roślin całe liście, ogonki liściowe lub przylistki pełnią funkcje wąsów czepnych. U winorośli wąsy pędowe powstają na zakończeniach osi pędu, po czym spychane są na bok przez kontynuujące wzrost odgałęzienie boczne[3]. U męczennicy wąsy są przekształconymi pędami bocznymi wyrastającymi z pachwin liści. U roślin z rodzaju winobluszcz na końcach rozgałęzionych wąsów czepnych wykształcają się tarczki czepne, umożliwiające wspinanie się roślinie nawet po płaskich powierzchniach[1].
Wzrost i ruchy wąsów
Podczas wzrostu wąsa wykonuje on ruchy nutacyjne (szukające) polegające na kolistych lub elipsoidalnych ruchach jego końcówki i kierowaniu się całego wąsa przemiennie ukośnie ku górze i na dół. Często u roślin pnących cały wierzchołek pędu wykonuje koliste ruchy nutacyjne, zwiększające szanse trafienia na podporę. Po dotknięciu wąs wygina się w miejscu kontaktu i owija wokół podpory. Wygięcie wąsa i jego owinięcie się następuje relatywnie szybko – widoczne bywa już w 30 sekund po kontakcie z podporą, i następuje w wyniku szybkiego wzrostu przeciwnej strony wąsa w stosunku do dotkniętej. Najsilniej reaguje zwykle szczytowa część wąsa i u większości gatunków reakcja następuje po podrażnieniu tylko dolnej strony wąsa. Poza wygięciem w kierunku bodźca będącym przykładem tigmotropizmu, niektóre gatunki (np. harbuźnik) reagują ruchem nastycznym – tworząc od dołu wklęśnięcie wąsa po zadziałaniu bodźca od góry[3].
Przypisy
- 1 2 Szweykowska Alicja, Szweykowski Jerzy: Botanika t.1 Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 220 i 230. ISBN 83-01-13953-6.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 958. ISBN 83-214-1305-6.
- 1 2 3 4 5 Strasburger E., Noll F., Schenck H., Schimper A. F. W.: Botanika. Szczecin: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1972, s. 265-266, 512-516.