Domniemany autoportret Villarda de Honnecourt (fragment karty 2r)
Strona ze szkicownika Villarda de Honnecourt (17r)
Strona ze szkicownika Villarda de Honnecourt (23r)

Villard de Honnecourt (ur. ok. 1200? w Honnecourt-sur-Escaut, zm. ?) – autor zachowanego do dziś szkicownika, być może architekt i budowniczy.

Znajdujący się w zbiorach Francuskiej Biblioteki Narodowej niewielki szkicownik Villarda jest jedynym śladem istnienia jego autora. Z wyjątkiem tego dzieła Villard nie pojawia się w żadnym znanym dokumencie[1], tak więc nie wiadomo o nim nic ponad to, co narysował i napisał w swoim albumiku: ani kiedy się urodził i zmarł, ani jaki wykonywał zawód czy w jakim celu wykonał szkicownik. Dzięki jego zapiskowi na pierwszej stronie wiadome jest dziś jego imię (Villard) i miejsce pochodzenia (Honnecourt-sur-Escaut). W książeczce tej, na 33 kartach, zamieścił także około 250[2] rysunków, przedstawiających m.in. ludzi, architekturę (w tym plany, urządzenia, motywy dekoracyjne i zwierzęta). Jest to dzieło wyjątkowe, gdyż większość zachowanych do dziś szkicowników pochodzi z okresu późniejszego. Pominąwszy rysunek klasztoru Sankt Gallen, najwcześniejsze znane rysunki architektoniczne, pochodzą z XIII wieku, tak jak szkicownik Villarda (jest więc zatem także jednym z najwcześniejszych zachowanych dzieł zawierających rysunki architektoniczne).

Villard

Jak wspomniano, nieznany jest zawód Villarda, choć w większości opracowań wymieniany jest on jako architekt lub budowniczy[3]. Twierdzenie to powszechnie występuje w literaturze od 1849 roku i powtarzane jest za Jules'em Quicheratem[1] (Notice sur l'album de Villard de Honnecourt, architecte du XIIIe siècle), który już w podtytule swojej publikacji określił Villarda jako architekta z XIII wieku. Co więcej, Quicherat uznał Villarda za współautora planu z karty 15r (zapewne niezrealizowany) i architekta katedry w Cambrai[4]. Mâle uznał wręcz, że Villard był człowiekiem bardzo zajętym, podróżującym aż na końce świata chrześcijańskiego, by tam budować kościoły[5]. Później Villardowi przypisano absydę kolegiaty w Saint-Quentin[6].

Po raz pierwszy wątpliwość, czy Villard de Honnecourt był faktycznie zawodowym architektem wysunął Carl F. Barnes w 1977 roku[1]. Jego zdaniem rysunki nie świadczą o tym, że to Villard zaprojektował przedstawione na nich budowle. Co więcej, tylko około 16% wszystkich rysunków stanowią przedstawienia architektury, co w jego opinii jest zbyt małą liczbą, jeśli założyć, że Villard był architektem. Barnes ostrożnie sugerował, że Villard mógł być raczej złotnikiem niż architektem[1]. Poglądy Barnesa można zreasumować jego stwierdzeniem, iż brak jest dowodów, że Villard zbudował gdziekolwiek jakikolwiek kościół[7]. Przypuszczenie Barnesa, że Villard nie był architektem, popiera jednak mniejszość badaczy[8]. Inna hipoteza mówi, że Villard mógł być jednym z wielu zakonników, którzy są wymieniani przy okazji budowy katedr. Ich dokładna rola nie jest dziś znana i trudno stwierdzić, czy występowali oni tylko w roli osób zamawiających lub ich wysłanników czy też może brali udział w planowaniu i prowadzeniu budowy. Na stan duchowny Villarda może wskazywać szeroka wiedza i wykształcenie, które widoczne są w jego rysunkach i kaligraficzne pismo, charakterystyczne dla tego typu osoby[9].

Ze szkicownika Villarda wynika, iż jego autor dużo podróżował. Sam wyznał: Byłem w wielu krajach[10]. Trasa jego wędrówki jest rekonstruowana na podstawie szkiców i towarzyszących im opisów. We Francji przebywał w Vaucelles i Cambrai (plan kościoła Notre-Dame – 14v), w Laon (plan wieży – 9v, elewacja – 10r), Reims (okno – 10v, rzut filara – 15v), Meaux (plan kościoła Saint-Etienne – 15r), Chartres (rozeta zachodnia – 15v). Oprócz tego dotarł do Lozanny (rozeta – 16r) i na Węgry.

Nie wiadomo, po co Villard stworzył swój album. Część autorów uważa dzieło Villarda za podręcznik dla innych architektów, część za zbiór ówczesnej wiedzy architektonicznej (rodzaj encyklopedii czy kompendium), a inni za podróżny szkicownik.

Szkicownik

Szkicownik jest rękopisem, zawierającym zszyte ze sobą 33 pergaminowe karty, których wymiary różnią się między sobą – szerokość waha się od 15 do 16 cm, a wysokość od 23 do 24 cm[11]. Karty są z obu stron pokryte rysunkami i notatkami wykonanymi piórkiem, a naszkicowanymi wcześniej ołowianym sztyftem[11]. Oprawiony jest w okładkę z brązowej świńskiej skóry[7]. Obecnie przechowywany jest we Francuskiej Bibliotece Narodowej w Paryżu (MS. Fr. 19093).

W notatniku znajdują się liczne rysunki (budynków, elementów architektonicznych, rzeźb, ludzi, zwierząt, urządzeń), którym towarzyszą opisy. Notatki zapisane są minuskułą w XIII-wiecznym dialekcie pikardyjskim. Jeden z zapisków, z odwrotnej strony pierwszej karty, brzmi: Villard de Honnecourt pozdrawia was i prosi tych, którzy będą korzystać w pracy z pomocy, jakie są w tej książce zawarte, pomodlić się za jego duszę i wspomnieć go. Bo w książce tej można znaleźć dobrą radę o wielkiej sztuce murowania i konstrukcji, znajdziecie też tu sztukę rysowania i jej podstawy, tak jak tego dyscyplina geometrii uczy[12]. Na dalszych stronach znajdują się kolejne zapiski.

Czas powstania szkicownika zgodnie określany jest na XIII wiek, a dokładniej lata 1230-1235. Villard nie był jedynym autorem szkicownika – w późniejszym okresie dodano do niego rysunki i notatki. W 1666 roku właścicielem szkicownika był André Félibien, historyk z dworu Ludwika XIV. On też w swojej publikacji Entretiens sur les vies et les ouvrages des plus excellents peintres anciens et moderns (Paris 1666) wymienił Villarda[13]. Od 1795 roku notatnik stanowi własność francuskich zbiorów państwowych[7]. Po raz pierwszy rysunki opublikowano w połowie XIX wieku, w okresie szczególnego zainteresowania gotykiem[7].

Zachowana dziś liczba kart jest mniejsza, niż pierwotna. Na odwrocie ostatniej karty znajduje się dopisek z XV wieku, informujący, iż wówczas szkicownik liczył 41 kart, czyli o 7 więcej niż obecnie[11]. Niewykluczone jednak, że zaginęło jeszcze więcej: R. Bechmann uważa, że łącznie brakuje 13 kart; pojawiają się także hipotezy o 23-29 kartach, co łącznie mogłoby dać nawet 58 zaginionych stron rysunków i notatek[14].

Wybrane karty

Ilustracja Karta Opis
 1v
  • Rysunki: 15 postaci, z których 12 siedzi (na podstawie inskrypcji są identyfikowani jako apostołowie)[15].
  • Tekst: Villard de Honnecourt pozdrawia was i prosi tych, którzy będą korzystać w pracy z pomocy, jakie są w tej książce zawarte, pomodlić się za jego duszę i wspomnieć go. Bo w książce tej można znaleźć dobrą radę o wielkiej sztuce murowania i konstrukcji, znajdziecie też tu sztukę rysowania i jej podstawy, tak jak tego dyscyplina geometrii uczy[16]. U góry: Tu możesz znaleźć figury dwunastu apostołów[17].
 2 r
  • Rysunki: ślimak. Mężczyzna w podróżnym stroju. Na podstawie dopisku przyjmowany za autoportret. Quicherat uważa go żołnierza ubranego w kolczugę, tunikę, hełm[18]. Zdaniem Bechmanna nic nie przemawia za traktowaniem go jako portretu[9].
  • Tekst: De Honnecourt, ten, który był na Węgrzech. Dopisek ten jest późniejszy[9].
 3v
  • Rysunki: alegoryczne przedstawienia pokory i pychy. Pokora ukazana jest jako kobieta w welonie, trzymająca dysk z wizerunkiem gołębicy, pycha jako mężczyzna spadający z konia[19].
  • Tekst: towarzyszy rysunkom, pozwalając na identyfikację tych przedstawień
 4v
  • Rysunek: personifikacja Kościoła, bogato ubrana, w koronie, trzymająca labarum i kielich[19].
 5r
  • Rysunek: perpetuum mobile
  • Tekst: Często mistrzowie szukali między sobą sposobu na stworzenie koła, które samo by się obracało. Oto jak można to zrobić przy pomocy nieparzystej liczby młotków albo rtęci[20].
 5v
  • Rysunki: ornamenty, wzorowane na jakichś medalionach i archiwoltach[21]. Ludzie-liście, podobni do rzeźb z Chartres[22].
 6v
  • Rysunki: jeden z nich opisany jako maison d'un horloge (dosł. dom na zegar) – może korpus dużego zegara do pomieszczenia, a może wieża[23]. Drugi to zwierzę fantastyczne w kształcie litery S.
  • Tekst: opis konstrukcji zegarowej.
 7v
  • Rysunki: zwierzęta (dwa koty, pasikonik/świerszcz, mucha, ważka, rak). Labirynt.
 10v
  • Rysunek: wieża kościoła w Laon. Rysunek pokazuje kamienne szczyty wież, które dziś nie istnieją[21]. Na rysunku widoczna jest dłoń, która wychodzi spomiędzy kolumn i wskazuje palcem na dół. Quicherat sądził, że taka dłoń kiedyś istniała, ale ślad po niej zaginął[24]. Bechmann przypuszcza jednak, że to znak dla czytelnika, by zwrócił szczególną uwagę na inskrypcję, a grono, które dłoń trzyma w palcach, może odnosić się do owoców, które wyda ta lektura[25]. Figury byków przedstawiają rzeźby tych zwierząt, które do dziś znajdują się na wieżach. Mają upamiętniać ich wysiłek i wkład w budowę katedry[26].
 11v
  • Rysunek: nagi mężczyzna, o ramionach okrytych tzw. pallą, w jednej ręce trzyma wazon z kwiatami. Za nim rodzaj nagrobka z położoną na nim chlamidą. Jest to jedyny rysunek w całym szkicowniku lawowany tuszem[27].
 12r
  • Rysunek: kobieta z profilu.
  • Tekst: Oto jedna z dwóch panien, których sąd miał miejsce przed Salomonem w związku z dzieckiem, które każda chciała mieć.
 15r
  • Rysunek: plan dwóch chórów.
  • Tekst: na górnym planie (łac.), powtórzona we francuskim na dole[28]: Prezbiterium to stworzyli Villard de Honnecourt i Piotr de Corbeia dyskutując między sobą[29]. Najprawdopodobniej jednak nie napisał jej sam Villard[30]. Na dolnym planie informacja, że to plan kościoła w Meaux.
 17r
  • Rysunki: chór i absyda kościoła w Vaucelles[31]. Leżąca postać.
  • Tekst: Istud est prezbiterium beate marie vacellencis eccl(es)ie ordinis cisterorum i jedno zdanie o postaci.
 22v
  • Rysunki: urządzenia – tartak hydrauliczny, rodzaj kuszy, śruba do podnoszenia ciężarów, mechanizm pozwalający obracać posąg w określonym czasie, mechanizm do pulpitu.
  • Tekst: opisy urządzeń.
 26v
  • Rysunki: walczący z lwami.
 28v
  • Rysunki: pokazanie ludowi Chrystusa i biczowanie[32].
 30r
  • Rysunki: trebusz (wojenna machina miotająca, popularna w XII i XIII wieku).
  • Tekst: opis urządzenia.
 31r
  • Rysunek: elewacja zewnętrzna kaplicy chórowej katedry w Reims[33].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 C.F. Barnes, The 'Problem' of Villard de Honnecourt [w:] Les Bâtisseurs des Cathédrales Gothiques, Strasbourg, 1989, s. 209-223 [na:] https://web.archive.org/web/20080723153700/http://www.villardman.net/problem.html
  2. ↑ J. Jarzewicz, Rysunek architektów średniowiecza (Villard de Honnecourt i inni) [w:] Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej, Toruń 2001, s. 73.
  3. ↑ Tak podaje np. A. Dulewicz w Encyklopedii sztuki francuskiej, Warszawa 1997, s. 476.
  4. ↑ J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 241.
  5. ↑ È. Mâle, L’art religieux du XIIIe siècle en France, Paris 1958, s. 54.
  6. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 136; É. Mâle, L’art religieux du XIIIe siècle en France, Paris 1958, s. 54.
  7. 1 2 3 4 The Dictionary of Art, 1996, t. 32, s. 570.
  8. ↑ J. Jarzewicz, Rysunek architektów średniowiecza (Villard de Honnecourt i inni) [w:] Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej, Toruń 2001, s. 72.
  9. 1 2 3 R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 21.
  10. ↑ W oryginale: J’ay esté en moult de terres. Cytat za: J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 240.
  11. 1 2 3 J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 238.
  12. ↑ Polskie tłumaczenie za: M. Walicki, Sam na sam z Villardem, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. I, z. 1, s. 7. W oryginale notatka ta brzmi: Wilars de Honecort vos salue, et si proie a tos ceus qui de ces engiens ouverront, con trovera en cest livre, qu’ il proient por s’ arme et qu’il lor sovienge de lu ; car en cest livre puet on trover grant consel de le grant force de maconerie et des engiens de carpenterie ; et si troverés le force de le portraiture les traits ensi come li ars de jometri le command et ensaigne (cytat za: J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 239).
  13. ↑ J. T. Frazik, Najstarszy średniowieczny podręcznik architekta, "Czasopismo Techniczne", 1991, s. 1. C.F. Barnes w Villard de Honnecourt, the Artist and his Drawings: a Critical Bibliography, Writings from 1666 to 1849 [na:] https://web.archive.org/web/20090210081844/http://www.villardman.net/bibliography/bibliog.html uznał ją za najprawdopodobniej najwcześniejszą publikację wymieniającą Villarda. Natomiast R. Bechmann jako pierwszą podaje publikację dopiero z roku 1825, autorstwa André Pottiera (R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 79).
  14. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 23, 72-73.
  15. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 72.
  16. ↑ Polskie tłumaczenie za: M. Walicki, Sam na sam z Villardem, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. I, z. 1, s. 7.
  17. ↑ . Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 72.
  18. ↑ J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 290-291.
  19. 1 2 J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 289.
  20. ↑ J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 246.
  21. 1 2 E. Viollet-le-Duc, Album de Villard de Honnecourt, architecte du XIIIe siècle, Revue archéologique, t. VII, 1863, s. 105.
  22. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 127.
  23. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 114.
  24. ↑ J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 275.
  25. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 103.
  26. ↑ M. Walicki, Sam na sam z Villardem, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. I, z. 1, s. 9.
  27. ↑ J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 290.
  28. ↑ J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s.272.
  29. ↑ Istud bresbiterium invenerunt Vlardus de Hunecort et Petrus de Corbeia inter se disputando. Deseure est une glize à double charole k'Uilars de Honecort trova et Pieres de Corbie (J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 240, 272).
  30. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 13.
  31. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 51.
  32. ↑ J. Quicherat, Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 288.
  33. ↑ R. Bechmann, Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991, s. 85.

Bibliografia

  • Barnes C. F., The 'Problem' of Villard de Honnecourt [w:] Les Bâtisseurs des Cathédrales Gothiques, Strasbourg 1989, s. 209-223 [na:] https://web.archive.org/web/20080723153700/http://www.villardman.net/problem.html.
  • Barnes C. F., What's in a Name? The Portfolio of Villard de Honnecourt, "AVISTA Forum Journal", 12/2 (2001), s. 14-15 [na:] https://web.archive.org/web/20080723153708/http://www.villardman.net/in.a.name.html.
  • Bechmann R., Villard de Honnecourt. La pensée technique au XIIIe siècle et sa communication, Paris 1991.
  • Frazik J.T., Najstarszy średniowieczny podręcznik architekta, "Czasopismo Techniczne", 1991.
  • Jarzewicz J., Rysunek architektów średniowiecza (Villard de Honnecourt i inni) [w:] Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej, Toruń 2001, s. 65-83.
  • Łodyńska-Kosińska M., Architektoniczna „scentia” gotyku. Szkice z zakresu teorii architektury w średniowieczu, Warszawa 1964.
  • Quicherat J., Notices sur l’album de Villard de Honnecourt [w :] idem, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Paris 1886, s. 238-298.
  • The Dictionary of Art, 1996, t. 32.
  • Viollet-le-Duc E., Album de Villard de Honnecourt, architecte du XIIIe siècle, "Revue archéologique", t. VII, 1863, s. 103-118, 184-193, 250-258, 361-370.
  • Walicki M., Sam na sam z Villardem, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. I, z. 1, s. 7-12.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.