Verba deponentia – grupa czasowników o znaczeniu czynnym, występujących jednak w formie innej strony, np. biernej lub medialnej. Czasowniki mające część form czynnych a część biernych noszą nazwę verba semideponentia. Nazwa pochodzi od łacińskiego czasownika depono, deponere – pozbyć się – i w domyśle oznacza czasowniki, które pozbyły się strony czynnej[1].
Łacina
Verba deponentia, podobnie jak czasowniki zwykłe, mogą należeć do jednej z czterech koniugacji[2]. Mogą konotować dopełnienie bliższe. W tradycyjnych gramatykach łacińskich verba deponentia traktowane są jako oddzielna strona, niezależna od czynnej i biernej[3].
Przykłady
Koniugacja I
- conor, conari, conatus sum – próbować: Milites montes transire conati sunt – Żołnierze próbowali przejść góry
- consolor, consolari, consolatus sum – pocieszać: Uxor virum consolatur – Żona pociesza mężczyznę.
Koniugacja II
- impleor, impleri, impletus sum – wypełniać: Latro saccum auro impletus est – Złodziej napełnił worek złotem.
- vereor, vereri, veritus sum[4] – bać się: Oppidani hostes verebantur – Mieszkańcy miasta bali się wroga.
Koniugacja III
- labor, labi, lapsus sum – pośliznąć się: Puella in via glaciata lapsa est – Dziewczynka pośliznęła się na oblodzonej drodze.
- proficiscor, proficisci, profectus sum – wyruszać: Navis mane proficiscitur – Statek wyruszy rano.
- sequor, sequi, secutus sum – iść za kimś: Puer felem sequebatur – Chłopiec szedł za kotem.
Koniugacja IV
- opperior, opperiri, oppertus sum – czekać: Exercitus auxilium opperiebatur – wojska czekały na posiłki.
- mentior, mentiri, mentitus sum – kłamać[5]: Magister discipulos mentitus est – Nauczyciel okłamał uczniów.
Czasownik orior, oriri, ortus sum (powstawać) przyjmuje większość form III koniugacji, w konjunktiwie imperfectum może przyjmować formy orerer lub charakterystyczną dla koniugacji IV formę orirer[6].
Zachowane formy strony czynnej
Verba deponentia mają następujące zachowane formy strony czynnej[2]:
- imiesłów czynny czasu teraźniejszego: hortans, oriens
- imiesłów czynny czasu przyszłego: hortaturus
- bezokolicznik czynny czasu przyszłego: hortaturum esse
- gerundium: hortandi, oriendi
- supinum: hortatum, hortatu
Imiesłów bierny czasu przyszłego ma znaczenie bierne: hortandus – ten, który ma być upomniany, ten, którego trzeba zachęcić.
W przypadku niektórych czasowników imiesłów bierny czasu przeszłego może mieć znaczenie zarówno czynne jak i bierne: partitus – podzielony[2].
Wzór odmiany
Dla czasownika sequor, sequi, secutus sum – iść za kimś, podążać, śledzić.
Tryb oznajmujący
| Czas | liczba pojedyncza | liczba mnoga[7] |
|---|---|---|
| teraźniejszy | sequor, sequeris, sequitur | sequimur, sequimini, sequuntur |
| przeszły imperfect | sequebar, sequebaris, sequebatur | sequebamur, sequebamini, sequebantur |
| przyszły I | sequar, sequeris, sequetur | sequemur, sequemini, sequentur |
| przeszły perfect | secutus sum, es, est | secuti sumus, estis, sunt |
| zaprzeszły | secutus eram, eras, erat | secuti eramus, eratis, erant |
| przyszły II | secutus ero, eris, erit | secuti erimus, eritis, erunt |
Tryb łączący
| Czas | liczba pojedyncza | liczba mnoga[7] |
|---|---|---|
| teraźniejszy | sequar, sequaris, sequatur | sequamur, sequamini, sequantur |
| przeszły imperfect | sequerer, sequereris, sequeretur | sequeremur, sequeremini, sequerentur |
| przeszły perfect | secutus sim, sis, sit | secuti simus, sitis, sint |
| zaprzeszły | secutus essem, esses, esset | secuti essemus, essetis, essent |
Verba semideponentia
Czasowniki tego typu mają część form w stronie czynnej, część zaś w stronie biernej o znaczeniu czynnym. Są dwie grupy czasowników:
Przypisy
- ↑ Wikarjak 1999 ↓, s. 50.
- 1 2 3 Wikarjak 1999 ↓.
- ↑ Ørberg 1991 ↓, s. 299.
- ↑ Bennet 1896 ↓, s. 77.
- ↑ George J. Adler, A Practical Grammar of the Latin Language; with Perpetual Exercises in Speaking and Writing: For the Use of Schools, Colleges, and Private Learners, Sanborn, Carter, Bazin & Company, 1858, s. 688 [dostęp 2023-07-18] (ang.).
- 1 2 Wielewski 1998 ↓, s. 51.
- 1 2 Wikarjak 1999 ↓, s. 62.
- ↑ Bennett 1896 ↓, s. 78.
Bibliografia
- Jan Wikarjak: Gramatyka opisowa języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. ISBN 978-83-01-01023-2.
- Marceli Wielewski: Krótka gramatyka języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992. ISBN 83-02-00754-4.
- Lidia Winniczuk, Oktawiusz Jurewicz, Janina Żuławska: Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-11929-2.
- Charles E. Bennett: A Latin Grammar. Boston, Chicago: Allyn and Bacon, 1896.
- Hans Henning Ørberg: Lingua Latina per se illustrata pars I Familia Romana. Grenaa: Domus Latina, 1991. ISBN 87-997016-5-0.