Urząd ziemski – jednostka administracji rządowej powołana w celu przeprowadzenia reformy rolnej i przebudowy ustroju rolnego.

Zadanie urzędu ziemskiego scharakteryzowano w ustawie z 1920 r., którą ustanowiono równolegle z ustawą o wykonaniu reformy rolnej.

Zadania urzędów ziemskich związanych z reformą rolną

Zadaniem urzędów ziemskich było przeprowadzenie i utrwalenie nowego ustroju rolnego w myśl ustawą Sejmu z 15 lipca 1920 r. o wykonaniu reformy rolnej[1].

Na cele przeprowadzenia reformy rolnej do dyspozycji Głównego Urzędu Ziemskiego przeznaczono:

  • dobra będące własnością Państwa oraz dóbr powstałych wskutek likwidacji władz byłych państwa zaborczych;
  • dobra należące do członków byłych zaborczych dynastii panujących lub członków ich rodzin;
  • dobra byłego rosyjskiego Banku Włościańskiego i byłej pruskiej Komisji Kolonizacyjnej;
  • dobra tzw. martwej ręki (duchowne, biskupie, kapitulne, klasztorne, plebańskie, kościołów i gmin wyznaniowych) oraz nierozparcelowane dobra poduchowne i poklasztorne;
  • dobra innych instytucji publicznych a w szczególności dobra fundacji, bądź będące pod zarządem Państwa.

Przymusowy wykup gruntów przez urzędy ziemskie

Urzędy ziemskie zostały zobowiązane do przymusowego wykupu gruntów:

  • majątków ziemskich;
  • dóbr parcelowanych samowolnie, bez zezwolenia właściwych organów państwowych;
  • majątków nabytych w okresie po 1 sierpnia 2014 r. i przed 14 września 1919 r., przez osoby, dla których rolnictwo nie było albo nie stało się zajęciem zawodowym;
  • dóbr, które w ciągu ostatnich 5 lat zmieniały więcej niż dwukrotnie właściciela;
  • majątków ziemskich nabytych w czasie wojny z zysków lichwiarskich;
  • majątków, których właściciele od czasu istnienia b. Komisji Kolonizacyjnej sprzedali ziemie państwom zaborczym na parcelację;
  • majątków ziemskich, znajdujących się w sferze oddziaływania interesów mieszkaniowych miast.

Zakres przymusowego wykupu majątków ziemskich

Przymusowemu wykupowi podlegały:

  • nadwyżki gruntu ponad 60 ha obszaru w majątkach położonych w okręgach przemysłowych i podmiejskich;
  • nadwyżki ponad 400 ha ogólnego obszaru w majątkach położonych na terenie b. zaboru pruskiego;
  • nadwyżki ponad 180 ha ogólnego obszaru w majątkach położonych na pozostałym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Struktura i zadania urzędów ziemskich

Główny Urząd Ziemski

Ustawą z dnia 22 lipca 1919 r. w przedmiocie utworzenia głównego urzędu ziemskiego został powołany Główny Urząd Ziemski. Celem urzędu było zarządzania sprawami dotyczącymi przebudowy ustroju rolnego[2]. Na czele Głównego Urzędu Ziemskiego stał prezes, mianowany przez Naczelnika Państwa na wniosek Rady Ministrów. Prezes Głównego Urzędu Ziemskiego zajmował stanowisko równorzędne ministrowi i działał w stałym porozumieniem z Ministrem Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Ustawą z 1920 r. o organizacji urzędów ziemskich została uchylona ustawa z 1919 r. w przedmiocie utworzenia głównego urzędu ziemskiego[3].

W ustawie z 1920 r. o organizacji urzędów ziemskich określono zakres działania Głównego Urzędu Ziemskiego, do którego należało :

  • przygotowywanie projektów ustaw w przedmiocie przebudowy i regulacji ustroju rolnego;
  • wykonanie ustaw dotyczących tej przebudowy;
  • zapewnienie potrzebnej do państwowej parcelacji i kolonizacji ilości ziemi, jej rozparcelowanie i skolonizowanie;
  • regulowanie spraw, dotyczących ustroju gospodarstw rolnych, poprzez scalania gruntów, układu służebności, podziału gruntów wspólnych;
  • regulowanie obrotu ziemią;
  • organizacja urzędów ziemskich oraz sprawy, dotyczące komisji osadniczej w Poznaniu, komisji agrarnych w b. zaborze austriackim oraz instytucji dla tworzenia włości rentowych na ziemiach Polski b. zaboru pruskiego i b. zaboru austriackiego;
  • likwidacja spraw oddziałów b. rosyjskiego Banku Włościańskiego na ziemiach polskich;
  • sprawy Państwowego Banku Rolnego;
  • inne sprawy z przebudową ustroju rolnego związane, przekazane Głównemu Urzędowi Ziemskiemu przez właściwe ustawy lub rozporządzenia.

Główna Komisja Ziemska

Przy Głównym Urzędzie Ziemskim powołano Główną Komisje Ziemską, do kompetencji której należało:

  • orzecznictwo w sprawach przekazywanych jej przez ustawy i rozporządzenia lub oddanych do jej rozpoznania przez prezesa Głównego Urzędu Ziemskiego;
  • opiniowanie w sprawach wymagających jej opinii w świetle ustaw i rozporządzeń lub na żądanie prezesa Głównego Urzędu Ziemskiego;
  • rozstrzyganie drugiej i ostatniej instancji odwołań wniesionych od orzeczeń okręgowej komisji ziemskiej przez strony lub przez prezesa Głównego Urzędu Ziemskiego.

Okręgowe urzędy ziemskie

Władzami wykonawczymi w sprawach reformy rolnej były okręgowe urzędy ziemskie, które obejmował swoim działaniem województwo. Do zakresu działania okręgowego urzędu ziemskiego należało:

  • regulowanie obrotu ziemią, a w szczególności parcelacji prywatnej zgodnie z ustawami i rozporządzeniami;
  • wydawanie zarządzeń w sprawie państwowej parcelacji, osadnictwa, komasacji, układu służebności;
  • popieranie melioracji związanych z czynnościami, należącymi do zakresu działania urzędów ziemskich;
  • wykonanie czynności dotyczących tworzenia rezerwy ziemi potrzebnej do przebudowy ustroju rolnego;
  • wykonywanie prawomocnych uchwał, względnie orzeczeń głównej i okręgowej komisji ziemskiej.

Okręgowe komisje ziemskie

Przy okręgowych urzędach ziemskich powołane były okręgowe komisje ziemskie, do ich zakresu działania, jako pierwszej instancji, należało:

  • rozstrzyganie wszelkich spraw spornych, wynikających z postępowania regulacyjnego przy scalaniu i zamianie gruntów, likwidacji serwitutów oraz podziału i regulacji wspólnot;
  • orzekanie w sprawach przymusowego wykupu majątków ziemskich, przeznaczonych na parcelację i przeprowadzenie oszacowania tych majątków według obowiązujących przepisów prawnych;
  • wyrażanie opinii w sprawach, w których właściwe ustawy i rozporządzenia wymagają takiej opinii.

Powiatowe urzędu ziemskie

W miarę potrzeby były tworzone – na podstawie zarządzeń prezesa Głównego Urzędu Ziemskiego – powiatowe urzędy ziemskie. Kompetencje terytorialne powiatowego urzędu ziemskiego mogły być rozciągnięte na jeden lub więcej powiatów. W powiatach pozbawionych urzędów ziemskich czynności spełniali urzędnicy oddelegowani na stałe lub czasowo przez okręgowe urzędy ziemskie.

Gminne komisje ziemskie

W sprawach związanych z przeprowadzaniem reformy rolnej na terenie poszczególnych gmin, powoływano gminne komisje ziemskie, które stanowiły ciało doradcze. Komisje złożone były z przedstawicieli rad gminnych, wybranych w liczbie 5–7 osób, znających stosunki panujące w danej gminie względnie wsi.

Zmiany organizacyjne w funkcjonowaniu urzędów ziemskich

Z dniem 6 lipca 1923 r. zniesiony został urząd prezesa Głównego Urzędu Ziemskiego, któremu nadano rangę ministra. W to miejsce ustanowiono urząd Ministra Reform Rolnych, któremu powierzono sprawy przebudowy ustroju rolnego[4].

Natomiast okręgowe i powiatowe urzędy ziemskie funkcjonowały w niezmienionym kształcie organizacyjnym.

Przypisy

  1. ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 70, poz. 462: Ustawa z dnia 15 lipca 1920 r. o wykonaniu reformy rolnej.
  2. ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 63, poz. 376: Ustawa z dnia 22 lipca 1919 r. w przedmiocie utworzenia Głównego Urzędu Ziemskiego.
  3. ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 70, poz. 461: Ustawa z dnia 6 lipca 1920 r. o organizacji urzędów ziemskich.
  4. ↑ Dz.U. z 1923 r. nr 71, poz. 556: Ustawa z dnia 6 lipca 1923 r. o ustanowieniu urzędu Ministra Reform Rolnych
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.