ulica Laryska
Brzezinka, Larysz-Hajdowizna, Wesoła
Ilustracja
Fragment ulicy Laryskiej w 2021 roku; po lewej stronie budynki pod nr. 112, 110 i 108
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Mysłowice

Długość

3510 m

Przebieg
↑ ul. Kościelna ↑
światła 0 m ← ul. Brzezińska →
60 m ← ul. Starowiejska
500 m ← linie kolejowe 138 i 180 →
750 m ul. Fabryczna →
805 m ul. Fabryczna →
1280 m ← ul. E. Orzeszkowej
1380 m ← ul. P. Korusa
1505 m ← ul. Brzozowa
1830 m ← ul. B. Pukowca
2230 m ← ul. H. Sienkiewicza
2560 m ul. Ptasia →
2585 m ← ul. Cicha
3030 m ← ul. Graniczna / ul. Storczyków →
3510 m ← ul. 3 Maja →
Położenie na mapie Mysłowic
Mapa konturowa Mysłowic, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „ulica Laryska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Laryska”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Laryska”
Ziemia50°12′03,9″N 19°08′07,9″E/50,201083 19,135528

Ulica Laryska w Mysłowicach – ulica w Mysłowicach, znajdująca się w środkowej części miasta, przebiegająca przez trzy dzielnice: Brzezinka, Larysz-Hajdowizna i Wesoła.

Droga o długości około 3510 m łączy Brzezinkę z Wesołą przez Larysz. Przy niej znajdują się głównie domy jednorodzinne, a w centrum Larysza i Brzezinki także obiekty wielorodzinne. Funkcjonuje przy niej także szereg instytucji, w tym m.in. dwie filie biblioteczne czy przedszkole, a także różnego typu przedsiębiorstwa.

Przebieg

Ulica Laryska przebiega przez obszar trzech mysłowickich dzielnic: Brzezinka, Larysz-Hajdowizna i Wesoła[1].

Numeracja budynków przy ulicy Laryskiej zaczyna się od strony wschodniej, w Brzezince. Tam też droga krzyżuje się na skrzyżowaniu z sygnalizacją świetną z ulicą Brzezińską po bokach i z ulicą Kościelną na wprost. Ulica Laryska biegnie początkowo w kierunku zbliżonym do zachodniego[2]. Po około 500 metrach przechodzi ona wiaduktem nad liniami kolejowymi nr 138 i 180[3], a do tego miejsca krzyżuje się jedynie z ulicą Starowiejską[2].

Za wiaduktem ulica Laryska biegnie w kierunku zbliżonym do południowego zachodu i na wysokości ulicy Brzozowej wchodzi ona na teren dzielnicy Larysz-Hajdowizna[1]. Do tego miejsca ulica Laryska po lewej stronie dwukrotnie krzyżuje się z ulicą Fabryczną, a po prawej stronie kolejno z ulicą E. Orzeszkowej i ulicą P. Korusa[2].

Na obszarze dzielnicy Larysz-Hajdowizna ulica Laryska po lewej stronie krzyżuje się na rondzie z ulicą Ptasią, a po prawej z ulicami: B. Pukowca, H. Sienkiewicza i Cichą[2]. Na wysokości skrzyżowania z ulicami Graniczną i Storczyków ulica Laryska wchodzi w teren dzielnicy Wesoła[1]. W Wesołej ulica Laryska biegnie w kierunku zbliżonym do zachodniego i kończy swój bieg na rondzie z ulicą 3 Maja[2].

Charakterystyka

Ulica Laryska to droga powiatowa nr 8801S o klasie drogi zbiorczej (Z). Posiada ona nawierzchnię bitumiczną, a szerokość jezdni na całej swojej długości wynosi 7,1 m[4]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 10642[5], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 41-404[6].

Ulicą Laryską na całej długości kursują autobusy miejskiego transportu zbiorowego na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). Znajdują się tutaj przystanki: Brzezinka Laryska, Brzezinka Orzeszkowej, Larysz i Larysz Storczyków nż. W czerwcu 2023 roku ulicą kursowały autobusy ponad pięciu linii autobusowych, łączących tę część Mysłowic z innymi dzielnicami miasta, także z niektórymi miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, w tym m.in. z Bieruniem, Katowicami, Sosnowcem i Tychami[7][8]

W rejonie ulicy Laryskiej na przeważającej długości drogi dominuje zabudowa jednorodzinna[9]. W rejonie Brzezinki zabudowę ulicy tworzą natomiast wielorodzinne budynki mieszkalne z początków XX wieku[10], natomiast w centrum Larysza znajduje się kolonia robotnicza[11]. Ponadto występują tutaj kompleksy rolne i łąkowe, która się mocno rozczłonkowane oraz poprzedzielane zabudową i odłogami[12].

Historia

Według ks. Jana Kudery ulica Laryska, biegnąca z centrum Brzezinki w kierunku kopalni węgla kamiennego „Carlssegen” (niem. Błogosławieństwo Karola) i dalej do Wesołej, została założona w 1861 roku, a droga ta otrzymała nawierzchnię żużlową[13]. Sama zaś kopalnia, która znajdowała się przy współczesnej ulicy Ptasiej na Laryszu, funkcjonowała już od 1790 roku i był to jeden z najstarszych tego typu zakładów w regionie górnośląskim. Działała ona ostatecznie do 1931 roku[14], a przy niej powstała osada o nazwie Larysz, w której wybudowano familoki, szkołę i karczmę[15].

W 1872 roku na Laryszu przy ulicy Laryskiej powstał gmach szkoły, a do tego czasu okoliczni uczniowie uczęszczali do placówki działającej w wynajętym budynku. Budynek szkoły wybudowano obok późniejszej placówki przy ulicy Laryskiej 101[16], której budowę rozpoczęto w 1914 roku z uwagi na wzrastającą liczbę uczniów uczęszczających do laryskiej placówki[16].

W 1880 roku do gminy Brzezinka włączono m.in. kolonię Carlssegen (Larysz)[17].

Na mapie topograficznej wydanej w 1883 roku została zaznaczona droga w śladzie późniejszej ulicy Laryskiej. Na wysokości Brzezinki przed torami kolejowymi była ona zabudowana jedynie po północnej stronie, a dalej w kierunku Larysza zaznaczono pojedyncze obiekty po obu jej stronach. Na Laryszu na odcinku pomiędzy późniejszymi ulicami Ptasią a Graniczną droga miała inny przebieg, a za drugą z nich późniejsza ulica Laryska przekraczała granice pomiędzy powiatem katowickim (Brzezinka) a powiatem pszczyńskim (Wesoła)[4].

Z uwagi na intensywny ruch w kierunku kopalni „Carlssegen” i do fabryki szamotu w 1899 roku ulica Laryska została przebudowana[13]. W 1903 roku w Brzezince na rogu ulic Laryskiej i Brzezińskiej Berta i Eugen Ismar Glogauer wznieśli budynek, w którym mieściła się restauracja[18].

W 1922 roku obszar Brzezinki i Wesołej został włączony do państwa polskiego[19]. W połowie lat 20. XX wieku ulica Laryska była drogą, która łączyła Brzezinkę z Wesołą. Przecinała ona linię kolejową Mysłowice – Oświęcim, a za nią po lewej stronie istniały jeszcze resztki kopalni „Wanda”, a po prawej stornie kolonia – tzw. „Piła” i nieopodal niej „Hlondowizna” (miejsce, z którego pochodził prymas Polski, kard. August Hlond)[20]. Przed Laryszem znajdowała się natomiast parowa cegielnia, a za osadą ulica Laryska wchodziła w granicę wsi Brzezinka, za którą znajdowała się wieś Wesoła[21].

Bud. fili Brzezinka Mysłowickiego Ośrodka Kultury w 2014 roku (dawniej MOKiS „Trójkąt”)

W czasach Polski Ludowej, w 1951 roku do Mysłowic włączono gminę Brzezinka wraz z Laryszem wraz z większym fragmentem ulicy Laryskiej[22]. Na mapie topograficznej z lat 1958–1961 ulica Laryska została zaznaczona we współczesnym śladzie. Odcinek ulicy w centrum Brzezinki nosił wówczas nazwę ulica Jacka Drzymały, natomiast pozostały nosił nazwę ulica Laryska[4]. Wcześniej, bo w 1949 roku została założona późniejsza filia nr 1 w Brzezince (ul. Laryska 5)[23], a w 1952 roku filia nr 3 na Laryszu (ul. Laryska 102) Miejskiej Biblioteki Publicznej w Mysłowicach[24]. W 1962 roku w Brzezince przy ulicy Laryskiej 5 rozpoczęło działalność kino „Znicz”[10].

W 1975 roku w związku z wejściem w życie reformy administracyjnej do Mysłowic włączono miasto Wesoła, a wraz z nim zachodni fragment ulicy Laryskiej[22].

W 1994 roku powołano instytucję kultury pn. Mysłowicki Ośrodek Kultury i Sztuki „Trójkąt” z siedzibą przy ulicy Laryskiej 5. W 2011 roku została ona połączona z Miejskim Centrum Kultury, tworząc Mysłowicki Ośrodek Kultury[25]. 1 września 2013 Szkoła Podstawowa nr 11 im. św. Jadwigi Królowej Polski w Mysłowicach przy ulicy Laryskiej 101 weszła w skład Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 3 w Mysłowicach[16].

Od kwietnia 2020 roku do października 2023 roku trwała kompleksowa przebudowa ulicy Laryskiej na całej długości[26]. Pod koniec 2022 roku pośrodku ronda na skrzyżowaniu ulic Laryskiej i Ptasiej został zainstalowany witacz składający się z tabliczek zawierających napisy w czterech językach, z tabliczek kierunkowych na Larysz i Hajdowiznę oraz z zegara. Powstał on z inicjatywy Rady Dzielnicy Larysz-Hajdowizna[27].

Z uwagi na zły stan techniczny budynek Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 3 przy ulicy Laryskiej 101 został wyłączony z eksploatacji, a szkoła została przeniesiona do budynku Szkoły Podstawowej nr 15[28]. Budynek szkoły do kwietnia 2023 roku został rozebrany, a w jej miejsce zaczęto budowę nowego gmachu[29].

Obiekty zabytkowe i historyczne

  • Kamienica (ul. Laryska 1; róg z ul. Brzezińską) – z 1903 roku[18]; wpisana do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Kamienica (ul. Laryska 6 i 8) – z około 1900 roku; jest to obiekt murowany z cegły, trzypiętrowy i zwieńczony jest dachem dwuspadowym; posiada ona ozdobne podziały między kondygnacjami[31]; kamienica wpisana jest do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Kamienica (ul. Laryska 12)[32],
  • Kamienica (ul. Laryska 14) – z około 1900 roku; jest to obiekt murowany z cegły, dwupiętrowy i zwieńczony dachem dwuspadowym; w ryzalicie znajduje się wejście do budynku, a cała kamienica posiada dodatkowo ozdobne podziały okienne[31]; budynek wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Budynek produkcyjny dawnej kopalni (ul. Laryska 21) – z około 1900 roku; jest to obiekt murowany z cegły i parterowy; przy nim znajduje się dobudówka o konstrukcji kratownicowej, kryta blachą; budynek posiada duże okna zakończone półkoliście z licznymi podziałami[31]; wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Krzyż Męki Pańskiej (ul. Laryska 73) – z około 1900 lub 1920 roku; na betonowym postumencie, z tablicami inskrypcyjnymi i napisem fundacyjnym; we wnęce figura Matki Bożej Bolesnej; belki krzyża są trójlistne, a na nim znajduje się metalowa figura Jezusa Chrystusa[33]; krzyż wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Familok (ul. Laryska 97) – z około 1900 roku; jest to obiekt murowany z cegły, dwukondygnacyjny i kryty dachem dwuspadowym; elewacja familoku jest siedmioosiowa, z zachowanymi łukami odcinkowymi nad oknami oraz detalami gzymsu[31]; budynek wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Dam mieszkalny (ul. Laryska 105)[32],
  • Budynek (ul. Laryska 107)[32],
  • Budynek mieszkalny (ul. Laryska 108) – z około 1910 roku; jest to obiekt murowany z cegły i tynkowany, trzykondygnacyjny z podpiwniczeniem; na symetrycznej, siedmioosiowej elewacji zachowane są ozdobne obramienia okien oraz ceglane narożniki; budynek zwieńczony jest dachem wielopołaciowym krytym dachówką, z wykuszami, lukarnami i naczółkami[31]; gmach wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Budynek (ul. Laryska 109)[32],
  • Budynek mieszkalny (ul. Laryska 110)[32],
  • Kamienica (ul. Laryska 111 i 111a) – z około 1919 roku; jest to obiekt murowany z cegły, częściowo tynkowany, trzykondygnacyjny; posiada symetryczną elewację z trzema ryzalitami zakończonymi dwuspadowymi dachami, a okna mają charakterystyczne obramienia[31]; kamienica wpisana jest do gminnej ewidencji zabytków[30],
  • Budynek mieszkalny (ul. Laryska 112)[32],
  • Budynek mieszkalny (ul. Laryska 114 i 114a)[32],
  • Dom mieszkalny (ul. Laryska 115)[32].

Gospodarka i instytucje

W styczniu 2024 roku w systemie REGON zarejestrowanych było ponad 175 działalności gospodarczych z siedzibą przy ulicy Laryskiej, w tym m.in.: Szkoła Podstawowa nr 11 im. św. Jadwigi Królowej Polski w Mysłowicach (ul. Laryska 101; część Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 3 w Mysłowicach), Przedszkole nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi w Mysłowicach (ul. Laryska 9), filie biblioteczne nr 1 (ul. Laryska 5) i nr 3 (ul. Laryska 102) Miejskiej Biblioteki Publicznej w Mysłowicach, Filia Brzezinka Mysłowickiego Ośrodka Kultury (ul. Laryska 5), ROD „Jedność”[34], Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym i Seniorom „Radość” (ul. Laryska 7)[35] oraz Sala Królestwa Świadków Jehowy (ul. Laryska 91a)[36].

Ponadto działały wówczas: sklep sieci Biedronka (ul. Laryska 87)[37], firmy handlowo-usługowe, sklepy i inne przedsiębiorstwa wielobranżowe, gabinety lekarskie, salony fryzjersko-kosmetyczne, wspólnoty mieszkaniowe, biuro podróży, lokale gastronomiczne, zakład kamieniarski, klub bilardowy, firma ogrodnicza, przedsiębiorstwo remontowo-budowlane, gospodarstwa rolne, firmy transportowe i inne[34].

Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Laryskiej przynależą do trzech parafii: Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Brzezince[38], św. Jacka na Morgach (ul. Laryska 86-117)[39] i Matki Bożej Fatimskiej w Wesołej[40].

Przypisy

  1. 1 2 3 Urząd Miasta Mysłowice: Zintegrowany System Informacji Przestrzennej Miasta Mysłowice – CRD MIIP. zsip.myslowice.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  2. 1 2 3 4 5 Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  3. ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa: Railmap - mapa kolejowa. www.bazakolejowa.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  4. 1 2 3 Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  5. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  6. ↑ Poczta Polska: Wyszukiwarka kodów pocztowych (Pocztowych Numerów Adresowych). kody.poczta-polska.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  7. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2023-12-06]. (pol.).
  8. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia: Mapa połączeń publicznego transportu zbiorowego ZTM. noweinfogzm.metropoliagzm.pl, 2023-06-09. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  9. ↑ Studium… 2021 ↓, s. 18.
  10. 1 2 Brzezinka z centrum w dolinie. myslowiczanie.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  11. ↑ Larysz skąd wszędzie z górki. myslowiczanie.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  12. ↑ Studium… 2021 ↓, s. 40.
  13. 1 2 Kudera 1928 ↓, s. 111.
  14. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 53.
  15. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 54.
  16. 1 2 3 Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 3 w Mysłowicach: Historia szkoły. zsp3myslowice.szkolnastrona.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  17. ↑ Sabina Rotowska: Oblicza mysłowickich dzielnic. Larysz. www.mdhmyslowice.pl, 2014-09-17. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  18. 1 2 Agnieszka i Leonard Czarnota: Restauracja Klimerów w Brzezince. www.mdhmyslowice.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  19. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 12.
  20. ↑ Kudera 1928 ↓, s. 10.
  21. ↑ Kudera 1928 ↓, s. 11.
  22. 1 2 Studium… 2021 ↓, s. 11.
  23. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Mysłowicach: Filia biblioteczna nr 1. www.mbpmyslowice.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  24. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Mysłowicach: Filia biblioteczna nr 3. www.mbpmyslowice.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  25. ↑ Mysłowicki Ośrodek Kultury: Historia. m-ok.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  26. ↑ Szymon Kwiatkowski: Ulica Laryska w Mysłowicach przejezdna bez większych problemów. Zakończono prace. dziennikzachodni.pl, 2023-10-24. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  27. ↑ Iwona Bittner: Larysz-Hajdowizna mŏ wŏs rŏd. www.naszemyslowice.eu, 2022-12-23. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  28. ↑ Budynek szkoły na Laryszu wyłączony z eksploatacji. www.naszemyslowice.eu, 2022-09-15. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  29. ↑ Adam Tobojka: Budowa nowej szkoły w Mysłowicach nabiera tempa. Miasto na budowę otrzymało od rządu ponad 33 miliony złotych. myslowice.naszemiasto.pl, 2023-06-02. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  30. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gminny… 2021 ↓, s. 54.
  31. 1 2 3 4 5 6 Urząd Miasta Mysłowice: Karty pozostałych zabytków nieruchomych GEZ uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, z terenu miasta Mysłowice. old.bip.myslowice.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  32. 1 2 3 4 5 6 7 8 Studium… 2021 ↓, s. 65.
  33. ↑ Jacek Kuczowic: BOŻA MĘKA. MYSŁOWICE (BRZEZINKA). UL. LARYSKA. przydrozne.eu. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  34. 1 2 Główny Urząd Statystyczny: Baza internetowa REGON. wyszukiwarkaregon.stat.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  35. ↑ Stowarzyszenie Klon/Jawor: Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym i Seniorom "Radość". spis.ngo.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  36. ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy Mysłowice. m-ce.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  37. ↑ Jeronimo Martins Polska: Mysłowice. www.biedronka.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  38. ↑ Katalog… 2005 ↓, s. 423.
  39. ↑ Katalog… 2005 ↓, s. 440.
  40. ↑ Katalog… 2005 ↓, s. 451.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.